İstanbul Ermeni Basını: (1812-1995)
Osmanlı`dan Cumhuriyete, "Istanbul Ermeni Basını", Türk-Basın dünyası içinde kendine has özellikleriyle, karınca kararınca, şerefle hizmet vermiş ve aynı şevk ile varlığım sürdürmektedir. Türkiye Ermenileri`nin, daha doğrusu, Istanbul Ermemleri`nin matbaa ile tanışması, (1500`lü) yıllara kadar uzanmaktadır, Yani: ("Gutenberg"in, (1455) te bastığı Latince incil`in basımından (110 sene) sonra, "APGAR TIBlR YEVTOKYAZl"nin Venedik`te, (1565) de, Ermenice kitap bastığını; Venedik Mıhitaristleri`nden, "Rahip, Karekin Zarphanelyan"dan öğrenmekteyiz ki, (1827-1901) Ermeni Matbaacılığı ile alâkalı mufassal çalışmak gerçekten övgüye lâyıktır.

Venedik`teki büyük başarısından iki yıl sonra Istanbul`a gelen ve Yenikapu ile Kumkapu arasında bulunan ve Vlangalılar dahil tüm çevre halkının, (Yangın yeri) olarak andığı, (Hisardibi) semtindeki, (SURP NlGOĞAYOS KlLlSE)si avlusu veya karşısına düşen bir binada tesis ettiği matbaada Istanbul Ermeni matbaacılığı dahil, Ermeni Basını`nın temelini atmıştır denebilir.

Ünlü tarihçi, (MAĞAKYA ÇELEBI CEVAHlRClYAN) mevzubahis matbaada; (6 adet kitap basılmış olduğunu) kayda geçmekte ve 2 adetinin adını da zikretmektedir ki, (APGARYAN MATBAASI) na basılmış olan eserler şunlardır: a) Pokır Keraganutyun: Neşir tarihi: 1567 b) Donazuyz: Neşir tarihi: 1568 1661 yılında zuhur eden dehşet verici Vlanga yangınından 76 yıl sonra, Yeremya Çelebi Kömürciyan, Kumkapu`daki Meryem Ana Katedrali`nde kısa ömürlü bir matbaa tesis eder (1677). Ancak, bu kayıt sarih olarak belgelenememiştir.

Daha sonraki yıllarda ise, aynı mahalde, (KRlKOR MARZUANZl) bir matbaa kurdu ve bu ünlü matbaacı, hayli kitap neşretti ki, bazıları şu eserlerdir:

1. DAĞARAN: Neşir tarihi: 1968
2. DONAZUYZ: Neşir tarihi: 1701
3. VOSGEPERAN: Neşir tarihi: 1717
4. BIĞ1NZ1 KAĞAK: Neşir tarihi: 1708


Istanbul Ermeni basınının ses duyurmaya başladığı (1812)lerden itibaren birçok günlük, haftalık, yarım aylık ve aylık gazete ile mecmuanın özet açıklamalarla öz geçmişini liste halinde sunarken, şu noktayı da bilhassa belirtmek isteriz ki: (Bizim sunduğumuz liste, Ermenice neşredilmiş olan tüm gazete ve diğer mevkuteleri kapsamamaktadır.) Zira, diğer bazı vilayetlerde de neşredilmiş olan mevkuteler dahil, listemize alabilme imkânını Kılamadığımız birçok Istanbul ve Taşra yayını mevcuttur.

Neşriyatı Devam Eden Gazete ve Dergiler
Jamanak – 1908
Marmara – 1940
Kulis – 1946
Surp Prgiç – 1900
Şoğogat – 1952
Norsan – 1991
Jbid – 1991
Agos – 1996

Istanbul Ermeni Basını ( Eski Dönem 1812 – 1976 )
Tidak Püzantayan – 1812
Takvimi Vakai – Lrakir – 1832
Ceridei Havadis – 1839
Aztarar Püzantyan – 1840
Hayrenik – 1846
Purasdan – 1851
Noyan Ağavni – 1852
Avedaper – 1855
Arevelyan Tar – 1860
Meğu – 1858
Ser – 1860
Mecmuai Havadis – 1860
Münadii Erciyaş – 1860
Masis – 1861
Jamanak – 1863
Ararad – 1869
Arevelyan Poğ – 1873
Ceridei Şarkiye – 1885
Cihan – 1884
Arevelk – 1884
Envar-i Şarkiye Gazetesi – 1867
Macmua-i Ağpar – 1884
Badger – 1890
Luys – 1895
Püzantion – 1896
Gavroş – 1908
Nor Lur – 1924
Marmara – 1925
Dacar – 1909
Aravod – 1909
Azadamard – 1910
Pamper – 1910
Yergir – 1910
Vosdan Pay-i Taht – 1911
Şant – 1911
Gayz – 1911
Zurna – 1911
Aztak – 1913
Badger – 1927
Aztarar – 1927
Badger – 1931
Arevelk – 1932
Carakayt – 1947
Tebi Luys – 1948
Astegapert – 1951
Artar – 1968
Nor Artar – 1970
Baykar – 1970
Arşav – 1971
Parev – 1976
Hobina – 1993

Kaynaklar :
Türkiye Ermenileri Tarihi - Levon Panos Dabagyan