Ermeni Dili
Ermenice Hint-Avrupa dil ailesinde 38 harflik özel alfabesiyle bagimsiz bir dal meydana getirmistir. Hint-Avrupa dillerinin doguda bulunan son dallarindan biri Ermenicedir. (yerli dilde: Hayeren ) Ermeniler Khaldes’lerden birçok kelimeyi ödünç almislardir. Eyalet ve genis ölçüde yer adlarinin hepsi Urartu kökenlidir. Er , ner iar gibi Ortaçag’da çok kullanildiklari halde modern Ermenice’ye geçmis sonekler yine Urartu Kökeni tasir.

Ermenice’nin Phygien (Friyka dili) ile iliskisi : Eski cografyaci ve tarihçileri ile Bositonius (M.Ö. I yy. ) Ermeniler , Araplar ve Suriyeliler arasinda dil, fiziksel yapi , örf ve adetler bakimindan benzerlikler bulmuslardir. Etienne de Byzance (VI yy.) Ermenice’yi Phrygien diline benzetirdi. Phrygien dili hakkinda elde bulunan pek az bilgi Ermenice’nin , eskilerin dedigi gib Phrygien bir çesidi olduguna dair düsünceyi ne red ne de kabul etmeye yeterlidir.

Dilcilerin Düsünceleri
Modern zamanlarda Lacrase (1661 - 1739) Ermenice’yi Medes’lerin dili ile birlestirmistir. Daha baskalari ise, derin incelemeler sonucunda onu Iran dilleri arasinda tasnif etmislerdir. Böylece Bopp ( 1791 - 1867 ) yazdigi Hint-Avrupa dilleri gramerinde ona ayri bir yer vermistir. Petermann ( 1801 - 1876 ) ve Windischmann (1811-1861) Ermenice’yi Hint-Avrupa dilleri arasina koymustur. Daha sonra F.R. Müller ( 1823 - 1900 ) De La Zarte ( 1827 - 1894 ) ve daha baska dilciler bu düsünceyi paylasarak arastirmalarini o yana dogru yönettiler. Bu bilginler Ermenice’yi Iran grubuna sokuyorlardi çünkü Iran yaylasi Hint-Avrupali milletlerin besigi sayilmaktaydi.Hübschmann Kurami : Ilk kez Hübschmann Ermenice’nin Hint-Avrupa dilleri ailesinde bagimsiz ve ayri bir dil oldugunu kanitladi. (1875) Alman dil bilimcisi Ermenice’yi yabanci kelimelerden arindirdiktan sonra vokalizi ile Aryen dillerine degilde , Avrupa dillerine baglandigi sonucuna varmistir. Boylece bu dilin fonetik ve morfolojik karakterlerini ortaya çikarmistir. Hübschmann’in kuramlari dilcilerin büyük bir bölümü tarafindan kabul edilmistir.

Ermeniler’in Khaldes Imparatörlugunun göçünden sonra , Ermenice yeni gelenler kadar yerlilerin de ana dili oldu. Ermeniler kendi dillerini Khaldes’lere empoze ettiler. V. yüzyilin yazarlarininbiraktigi eserlerden anlsilacagigibi bu dil, yazininbulunusundan sonra gelismemis, daha eskilerden gelismis olarak gelmistir. V. yüzyildan önceki tarihlerde halk tarafindan olmasa bile sarayda , soylular ve ruhaniler arasinda konusuldugu düsünülebilir. V. yüzyilin baslarindan baslayarak büyük bir gelisme gösterdi. Ermenice Yunanca’dan , Latince’den, Asurca’dan ve özellikle Farsca’dan pek çok kelime almistir. Daha sonraki devirlerde ise Arapça , Türkçe ve Fransizca’dan Ermenice’ye bazi kelimeler girmistir. Bununla beraber Ermenice’nin kelime hazinesinde kökeni bilinmeyenlerin orani %60’in üstündedir.

Ermenice Eski , Orta ve Yeni olmak üzere üç çaga ayrilir.
Klasik Ermenice (yerli dilde Krapar )
Çok eski ise de , ilk yazili aniti ( Kutsal Kitap çevirisi ) ancak V yüzyildan kalmadir ; kendine özgü bir alfabesi vardir. Klasik Edebiyat dilidir. Asagi yukari VIII. Yüzyildan beri ancak bir kilise ve bilginler dili halinde yasamaktadir.

Orta Ermenice (yerli dilde Miçin Hayeren )
XVII yüzyilda baslarve XV. Yüzyila kadar kadar devam eder. Kilikya-Ermeni devleti belgeleriyle taninmis olup ikinci bir ses degisikligine ugramistir.

Yeni Ermenice (yerli dilde Askharapar )
Iki grupta toplanan çesitli lehçelerden meydana gelmistir. Dogu Ermenice ( Ermenistan , Iran ,Hindistan ve Uzak Dogu) ve Bati Ermenice ( Türkiye Yakin Dogu , Avrupa , Afrika , Amerika ve Avusturalya’ya göç eden Ermeniler ). Dogu Ermenicesi Ermenistan Cumhuriyeti’nin resmi dili olarak kullanilmaktadir. Bu iki Ermenice gramer bakimindan birbiriden çok farkli degildir. Her dilde oldugu gibi Ermenice’de de 60a yakin lehçeler bulunmaktadir.

Ermeni Yazisi
Ermeni yazisi 412 yilinda papaz Mesrob Masdots tarafindan birçok eski alfabeden yararlanilmak süretiye 36 harften olusan bir sistem olarak türetilmistir, Kilikya Devleti devrinde O ve F isaretleri eklenmistir. Alfabedeki harf sirasi ve harf adlari Yunan alfabesinden uyarlanmistir.

Dünyaca ünlü Fransiz dil bilgini ve (Armenolog) Prof. Antoine Meillet`in: (29 Mart 1936) tarihinde, (Ermeni alfabesi bir SAHESERDIR) serlehvasiyla yazdigi mektubunda: (Ermeniler, Yunanca`nin kendine has yazi seklini örnek olarak almis; kendileri için bir alfabe, edebi bir dil ve edebiyat olusturmuslardir. Ermeni alfabesinin bir saheser oldugu süphesizdir. Ermeni ses bilimi (fonetik) telaffuzlarindan her biri özel bir isaretle beliritilmistir ve sistem öylesine mükemmel kurulmustur ki, Ermeni milletine nihai bir ses-bilimi anlatimi saglamis, bu anlatim her hangi bir degisiklige ugramadan, herhangi bir reform geçirmege gerek duyulmadan, günümüze kadar korunmustur.

Bati Ermenice sinde Harflerin okunuslari
Ermeniler kendi dillerinin gelisimi süresince Fars’çadan ödünç aldiklari 1500 kök araciligiyla Cagad ( alin ) , Baderazm ( Savas ) , Askharh ( Dünya ) , Asbed ( Sövalye ) , Nakharar ( Bakan ) , Tas ( Ders ) , Tibir ( Muganni ) , Asagertd ( Ögrenci ) , Vartabed , Varjabed ( Ögretmen ) , Tasdiarag ( Egitimci ) , Tahlic ( Bakanlar Kurulu , Kabine ) , Ampar (Ambar , depo , ardiye ) , Abrank ( Mal ) vb. gibi 10 binden fazla kelime türetilmistir. Ayni sekilde Yunanca’dan 700 kök (Pem , Tadron , Megeti , Balad , Yebisgobos , Gatogigos , Badriark , Yegegetsi , Ganon vb ) , Asurcadan 200 kök ( Kahana , Apega , Gatsa , Sigta , karoz , Kura , Suga , Khanut vb. ) almislardir. Böylece ödünç alip kendine mal ettigi ve özümledigi köklerle Ermenice , güçlü ve zengin bir dil olarak gelisebilmistir.

Ilk Ermeni matbaasini , kendine Megabard yani günahkar unvanini veren Agop adinda biri 1512 tarihinde Venedik’te Ermeni harfleri ile dört kitap basmistir. O tarihlerde ilk defa Avrupada Ermenice olarak basilan bu kitaplar birer bas yapit olarak degerlendirilmektedir.

Ermenice-Türkçe Iliskileri ve Ermenice`den Türkçe`ye Geçmis Olan Kelimeler
Dilbilim, bir dildeki kelimeleri ayri ayn inceleyerek o dilde bulunan yabanci unsurlari, baska dillerden o dile geçmis olan kelime ve deyimleri tespit eder ve böylece geçmis zamanlarda varliklari bilinen halklarin birbirleriyle olan temas ve iliskileri onlarin birbirleri üzerindeki etkilerini ortaya çikarir. Bu tür incelemeler sonucudur ki dünyamizda, gerek tarihte ve gerekse tarih öncesi çaglarda, baska irklarla az çok karismamis veya onlardan etkilenmemis hiçbir irkin mevcut olmadigi belirlenmistir. Bu gerçek, halklar arasinda toplumsal uyum, evrensel kardeslik kavramini asilamak açisindan son derece ibret vericidir. Dilbilim arastirmalari sayesinde, birbirlerinden uzak, yabanci veya düsman halklar birbirlerine yaklasirlar, damarlarinda ayni atalarin kanini tasidiklarini hissederler veya geçmis zamanlarda birbirleriyle hisim olduklarini, hatta karisip akraba olduklarini anlarlar.

Bu yararli bilinçlilik, irksal ayrilikçiligin bütün geçici düsüncelerini, dil farkindan dogan bütün anlamsiz nefret duygularini silmeye yetecektir. Dilbilimin verecegi bu tek bilinçlilik dersinin, yüzyillardan beri binlerce vaizin, halklara okuduklarindan çok daha olumlu sonuç verecegi kanisindayim.

Ermenice süphesiz, genel karakteriyle, kelime hazinesiyle ve özellikle de grameriyle herseyden önce bir Hint-Avrupa dili olmakla birlikte, son arastirmalar, onda Sami, Ural-Altay veya Turanî unsurlar da bulundugunu ortaya çikarmistir.

Ermenicenin Türkçeyle birkaç çesit iliskisi bulunmaktadir.
1 - Eski avamin kullandigi Ermenicede ve günümüz Ermeni lehçelerinde birçok Türkçe kelime ve deyimlere rastlamak mümkündür. Bunlar Osmanli egemenliginin baslangicindan itibaren bu dile girmis olanlardir.

2 - Buna karsin son yüzyillarda Türkçeye geçmis olup halen kullanilmakta olan Ermenice kelimelere de rastliyoruz. Uzunca süre ayni topraklan paylasmis olan iki komsu halkin birbirlerinden kelime alisverisinde bulunmus olmalari pek dogaldir.

3 - Ermenice ve Türçede bazi benzes kelimeler de vardir. Bunlar Arapça ve özellikle Farsça gibi diger müsterek kaynaklardan alinmadir. Örnegin, Erm. Jamanag, Türk. Zeman, zaman; Erm. Mom, Türk. Mum; Erm. Dakhdag, Türk. Tahta; Errn.Tuk, Türk. Taç; Erm. Guyr, Türk. Kor; Erm. Rahan, Türk. Rehen; Erm. Sadana, Türk. Seytan vb.

4 - Nihayet, Ermenice ve Türkçede bazi kiyaslanabilir benzes kelime ve deyimlere de rastlamak mümkün olabiliyor. Her iki dilin de yerlileri olma izlenimini veren bu kelime ve deyimlerin Ermenice ve Türçeye nasil girdikleri konusunda kesin bir karara varmak zordur. Bununla beraber bunlarin büyük bir ihtimalle Turani kökenli olduklari düsünülürse, tarih öncesi çaglarda Ermenilerin yabanci bir Turanî halkla olan iliskileri sonucu bir etkilesim söz konusu olabilir.
V. yüzyildan beri Ermenicede kullanila gelmis olan su kelimeleri Türkçeyle kiyaslayalim: Erm.Ayr, erig, ani, Türk. Er, erkek; Erm. Es, Türk. Esek; Erm. Yug, yeg, Türk. Yag, Erm. Torn, Türk. Torun; Erm. Sokh, Türk. Sogan; Erm. Gurdzk; Türk. Gögüs; Erm. Gapariç, Türk. Kapak; Erm. Bacarel, bacarank, Türk. Becerme; Erm. Zank, Türk. Zang; Erm. Khod, Türk. Ot; Erm. Paylil, Pogpogil, pogpogun, Türk. Parlamak; Erm. Horinel; Türk. Örmek; Erm. Çur, Türk. Su; Erm. Avag, Türk. Vakh, vah; Erm. Turs, Türk. Disari, tisra; Erm. Gadu, Türk. Kedü, kedi; Erm. Geras, Türk. Kiraz; Erm. Dznod, Türk. Çene; Erm. Baytil, Türk. Patlamak; Erm. Catil, Türk. Çatlamak; Erm. Sarsel, Türk. Sarsmak; Erm. Haçel, Tür. Havlamak; Erm. Ziral, Türk. Zirlamak, zirilti; Erm. Tapel, Türk. Depmek; Erm. Boroçün, paracün, borçuduk, boral; Türk. Bagirisma, bagirmak vb.

Kaynaklar :
Ermeni Edebiyatindan Seçkiler - Pars Tuglaci