Ermeni Tarihinde Takvim Hesaplama Sistemleri

En eski Ermeni Takvim Hayg Nahabedin Perl yenmesi ile baslar. I.Ö. 2492. Eger 2492 nin üzerine günümüz takvim yilini toplarsak Gerçek Ermeni yilini bulmus oluruz.
Eski Ermeni takvimi Misir ve Iran takvim sisteminde oldugu gibi günese bagli bir hesaplama sistemi uygulanir. 30 günlük 12 ay ve 5 artik günden olusan bir takvim sistemi bulunmakta idi. Bu hesaplama sistemi ile 1460 yilda bir döngü tamamlanip 1460 yil sonuna 1461. yil tamamlayici yil olarak kabul edilmekte idi. Böylecek 1460 yilda toplanan 5 er günlük artik günler 1461. artik yil ile kapatilmistir. 1460 yilda l yil ölçüsünde olarak oynayacagindan, bu takvim de mevsimlere uymaz. Günler, örnegin yilbasi günü, yaza da kisa da gelebilir. Bu özürlü yanina karsi, Eski Misir takvimi, 365 gün saymanin disinda hiçbir güçlügü, zahmeti olmayan son derece yalin ve anlasilir yapida, takvimler için gerçek bir sorun olan artiklama kurallarindan uzak, hiçbir ek hesaplamaya gereksinim göstermeyen, hesaplamasi kolay ve kullanisli bir takvimdir.

30 gün 12 aylik aylarin isimleri
Navasart 30 gün
Hori 30 gün
Sahmi 30 gün
Dre 30 gün
Kahotz 30 gün
Aratz 30 gün
Mehagan 30 gün
Arek 30 gün
Ahegan 30 gün
Mareri 30 gün
Markatz 30 gün
Hroditz 30 gün
Aveleatz 5 gün artik gün

Bu isimler XVIII yy kadar kullanilmis ve daha sonra yerini günümüzde kullanilar isimlere birakmistir.
Yukarida belirtilen Ermeni Takvimide yer alan aylarin isimleri yaninda günlerin isimleri de bulumaktaydi. Bunlar,

Gün İsimleri
01 Arek
02 Hrant
03 Aram
04 Markar
05 Ahrank
06 Mazteh
07 Astdhig
08 Mihr
09 Cobafer
10 Murtz
11 Yerezgan
12 Ani
13 Barhar
14 Vanadur
15 Aramazt
16 Mani
17 Asag
18 Masis
19 Anahid
20 Arakatz
21 Krkur
22 Gortuyk
23 Tzmag
24 Lusnag
25 Tzron
26 Nbad
27 Vahakn
28 Sim
29 Varak
30 Kisheravar

Saat isimleri
01:00 Kizag
02:00 Lousagn
03:00 Aravod
04:00 Lousapayl
05:00 Paylatzou
06:00 Ayk
07:00 Tzayk
08:00 Zoratzial
09:00 Jarakaytial
10:00 Sharavighial
11:00 Yegradess
12:00 Shantagogh
13:00 Hragat
14:00 Hourpaylial
15:00 Taghantial
16:00 Arakod
17:00 Arpogh
18:00 Khavarag
19:00 Aghchamoughch
20:00 Mtatzial
21:00 Shaghavod
22:00 Gamavod
23:00 Pavagan
24:00 Khotapial


552 yilinda Ermeniler yeni bir hesaplama sistemi ile yeni bir takvim sistemi kullanmaya basladilar. O tarihte Nerses Parkryevantatsin Gatohigosluk rütbesinde idi fakat 574 tarihinde bu takvimi kullanima geçiren Movses Gatohigos Yegivartetzin oldugundan bu takvime Movses takvimi adi verilmistir.

Gregorian (Gregoryen) takvim daha ziyade ticaridir ve Erken Julian Takvim esasina baglidir. Bu takvim (Julian), Milad’dan Evvel 50 senesinde (yani günümüzden yaklasik 2050 sene evvel) Roma’daki Pagan rahibler tarafindan dizayn edilmistir. Imparator Julius Caesar, o siralarda Roma’da kullanimda olan mevcud takvimden daha kullanisli bir takvim gelistirmelerini istemistir. 25 Aralik 1 tarihi, Hz. Iysa’nin dogum tarihi olarak tesbit be kabul edilmis ve tarih buradan baslatilmistir. Gregorian takvimin Ermeniler arasinda ilk olarak 1584 de Italya Ermeniler, XVIIyy Amsterdam Ermeni Katolik Cemaati, Istanbul Katolik Cemaati ve 1783 tarihinde Polonya Ermeniler tarafindan kullanima baslanmistir.

Bu hesaplama sistemi günümüz takvimi ile 551 yil farklilik göstermektedir. Buna örmek vermek gerekirse 2011 - 551 = 1460. 1084 tarihinde Movses Vartebed Sargavag tekrar bir yenilik yaparak dört yilda bir 366 gün hesaplama sistemi kabul etmis ve bu sistemede sargavakatir hesaplama sistemi adi verilmistir. Üçüncü bir yenilik ise 1616 yilinda Yeni Culfa da yapilmis fakat fazla kullanilmamistir. Bu hesaplama sistemi ise Azaryan Takvimi olarak adlandirilmistir. Bu takvim sisteminde aylarin isimleri de degisiklik görmüstür. Buna göre

Tzohaper
Tzahgeved
Kedahos
Bidhaved
Aradahos
Kohutyun
Bidhagit
Derevatap
Tzinaper
Sarutzial
Hohmashunc
Tzinahal
Manishag

1854 Fransiz Devrimi döneminde Dr. Nahabed Rusinyan Cumhuriyet döneminde kullanilan isimlerini Ermenice tercüme eder.
Sarner
Merger
Vartin
Tzahgin
Markin
Hntzar
Dotar
Mrkar
Gton
Tarmon
Mikon
Tzinaper

Günümüzde kullanilan
Hunvar
Pedirvar
Mard
Abril
Mayis
Hunis
Hulis
Okosdos
Sebtemper
Hokdemper
Noyemper
Tekdemper


Burçlar :
Khoy - KOÇ (21 Mart - 20 Nisan)
Tzoul - BOGA (21 Nisan - 20 Mayis)
Yergvoriag - IKIZLER (21 Mayis - 21 Haziran)
Khetzkedin - YENGEÇ (22 Haziran - 22 Temmuz)
Arouydz - ASLAN (23 Temmuz - 23 Agustos)
Gouys - BASAK (24 Agustos - 23 Eylül)
Gshirk - TERAZI (24 Eylül - 23 Ekim)
Garidj - AKREP (24 Ekim - 22 Kasim)
Agheghnavor - YAY (23 Kasim - 21 Aralik)
Aydzeghchour - OGLAK (22 Aralik - 20 Ocak)
Cherhos - KOVA (21 Ocak - 19 Subat)
Tzoug - BALIK (20 Subat - 20 Mart)

Kaynaklar :
1900 Yili Salnamesi
Takvim - Zaman Haritasi Cogito Y.K.Y.
Haygagan Domar - Rafael Hampartzumyan