Նիւ Եորքի Համազգային Հայ Կրթական եւ Մշակութային Միութեան Մասնաճիւղը կազմակերպեց մի շատ գեղեցիկ գրական երեկոյ նուիրուած մեծատաղանդ բանաստեղծ Եղիշէ Չարենցի ծննդեան 120-ամեակի առթիւ: Ձեռնարկը տեղի ունեցաւ Մայիս 19-ին, Նիւ Եորքի Հայ Կեդրոնի մէջ, ներկայութեամբ՝ համայնքի գրասէր հասարակութեան:

«Համազգային»ի վարչութեան ատենապետուհի Արմինէ Մինասեանը բարի գալուստ մաղթեց ներկաներին, եւ ներկայացրեց օրուայ բանախօս Զարմինէ Պօղոսեան, որ ծանօթ անուն է Նիւ Եորքի եւ Նիւ Ճըրզիի հայ համայնքների մշակութային կեանքէն ներս: Հալէպից Ամերիկա է հաստատուել 1978-ին, ամուսնու՝ Միսակ Պօղոսեանի եւ երկու զաւակների Արայի եւ Կարէնի հետ: Ուսուցչութեան ասպարէզին է նուիրուել Հալէպի Կրթասիրած Վարժարանից սկսեալ 1965-ից:

Ամերիկա հաստատուելուց յետոյ նա կատարելագործել է իր բարձրագոյն ուսումը մանկավարժութեան ճիւղի մէջ, ստանալով գիտութեան պսակաւորի վկայական բարձր գնահատականով:

1987-էն 2011, Պօղոսեան 25 տարի եղել է տնօրէնը Պէյսայտի Սուրբ Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանի: Այդ օրերին վարժարանը համարուել է Ամերիկեան պետական չափանիշով հասած բարձրագոյն մակարդակի: Նրա ծառայութիւնը գնահատել են՝ Առաջնորդ Խաժակ Արք. Պարսումեանը «Վերածնունդ Դպրութեանց Առաջնորդական» շքանշանով, նաեւ Քուինզ շրջանի քաղաքապետ Քլէր Շուլմընից պատւոյ գնահատագրով մեծարել է նրան եւ հռչակել «Զարմինէ Պօղոսեանի Օր», որպէս բացառիկ մանկավարժ, իր ցուցաբերած նուիրումին եւ մանուկների դաստիարակութեան հանդէպ ունեցած իր նախանձախնդրութեան համար:

Հոկտեմբեր 2014-ին վարժարանի հոգաբարձութիւնը կազմակերպել է յատուկ գնահատանքի երեկոյ մեծարելու Տիկ. Պօղոսեանը եւ պարգեւատրելու բազմամեայ դաստիարակ-մանկավարժ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ.-ի Կաթողիկոսական Կոնդակով եւ «Սուրբ Սահակ-Մեսրոպ» շքանշանով:

Զարմինէ Պօղոսեանը հեղինակ է բազմաթիւ յօդուածների թարգմանութեան, կարճ պատմուածքների: Որպէս հիւր դասախօս, ան մասնակցել է մօտակայ նահանգների մշակութային ձեռնարկներին: Այժմ, չնայած թէ հանգստեան է կոչուած, բայց դարձեալ, այսօր շաբաթը երեք անգամ ծառայում է իր սիրելի դպրոցին: «Վարձքդ կատար սիրելի Զարմինէ քո անշահախնդիր նուիրումին, Հայ Լեզուի զարգացման ու պահպանումին համար», յայտնեց Մինասեան եւ բեմ հրաւիրեց բանախօսը, որպէսզի ներկայացնէ Չարենցը:

Եղիշէ Չարենցը, բուն անունով՝ Եղիշէ Աբգարի Սողոմոնեան, ծնուել է Մարտ 13,1897թ. Կարս, Մակուաբնակ գորգավաճառ պարսկահայ ընտանիքում: Իր արիւնահոտ մանկութիւնը եւ պատանեկան տարիները անցուցած է ծննդավայրում եւ ստացած նախնական կրթութիւն միայն: Սակայն յետագային, յամառ ինքնաշխատութեամբ եւ ինքնակրթութեամբ, հասած է իմացութեան նախանձելի բարձրութեան, դառնալով խորագէտ մը հայ եւ համաշխարհային գրականութեան, արուեստի եւ Փիլիսոփայութեան: Ա. Աշխարհամարտին, 1915-ին զինուորագրուած է Հայկական Կամաւորական Բանակին՝ կարծելով, ծառայում է «Հայ Դատ»ի լուծումին: Հասել է մինչեւ Վանի մատոյցները, ականատես է եղել հայ ժողովրդի ծանր ողբերգութեանը: Այս շրջանի իր տպաւորութիւններուն արգասիքն են «Տանթէական Առասպել» վիպերգը եւ «Երկիր Նայիրի» երգիծավէպը:

Հիասթափուած, նոյն 1915-ին անցած է Մոսկուա: Հոս Չարենցը ականատես եղած է Հոկտեմբերեան Յեղափոխութեան յաջորդած բուռն իրադարձութիւններուն, քաղաքական կռիւներուն, Կարմիր Բանակի շարքերը մտած եւ կռուած հասարակաց թշնամիերուն դէմ: Այդ կռիւներուն անմիջական տպաւորութիւններուն տակ գրած է «Սօմա» եւ յատկապէս «Ամբոխները Խելագարուած» յեղափոխաշունչ անզուգական վիպերգը, որուն նիւթը յեղափոխական ամբոխներուն կռիւն է ընդդէմ խաւարի ու բռնութեան: Մոսկուայէն Հայաստան ժամանելով, ատեն մը զբաղած է ուսուցչութեամբ: 1919-ի վերջին եկել է Հայաստան: 1920-ին մասնակցել է Մայիսեան ապստամբութեանը:1921-ին, իբր Նայիրեան կարմիր բանակային, կռուած է Փետրուարեան արկածախնդրութեան կազմակերպիչներուն դէմ, այս մասին գրած է «Իմ ընկեր Լիպօն» գեղօնը: Նոյն 1921-ին դարձեալ մեկնած է Մոսկուա՝ գրական համալսարանին մէջ կատարելագործելու: 1924-25-ին շրջագայած է Պոլիս, Իտալիա, Գերմանիա, Ֆրանսա, գրած մեծարժէք վիպերգերու եւ գեղօններու շարք մը:

Արտասահմանէն վերադարձէն ետք, մինչեւ իր կեանքին վերջը, ծաւալած է գրական, խմբագրական եւ հանրային բեղմնաւոր գործունէութիւն մը Հայաստանի Պետական Հրատարակչութիւնէն եւ Հայաստանի Խորհրդային Գրողներու Միութենէն ներս: Մահացած է ստեղծագործական ուժերուն ծաղկման շրջանին:

Չարենցը առաջին բանաստեղծութիւնը տպել կուտայ տասնհինգ տարեկանին, իսկ առաջին գրքոյկը՝ երբ 17 գարուններ բոլորած էր: Ան կը գործէ Տէրեանի զօրաւոր շունչին տակ: Այդ մասին ինքը կը վկայէ. «Դու Տէրեանից սովորեցիր լսել մրմունջը ոգու . . . »
Ձախէն աջ՝ , Միսակ Պօղոսեան, Թալին Նիգդէլեան,
Զարմինէ Պօղոսեան, Արփի Բուդաղեան, Նիքըլըս ԱռաքելեանՈ՜չ մութ կար, ո՜չ լոյս, Ո՜չ հրդեհ, ո՛չ ձիւն,
Մշուշում միայն, մեր հոգու վրայ
Թեւերն էր փռել մի անտես թռչուն
Ու դողում էին թեւերը նրա . . .
Սակայն ազդուիլ Տէրեանէն՝ բնաւ չէր նշանակեր կրկնել զայն: Ան աստիճանաբար կ՛երգէ ի՜ր ձայնով: Այս շրջանին, ըստ ժամանակի «նորաձեւութեան», իր ոտանաւորներուն մէջ կը գերիշխէ կապոյտ գոյնը՝
Ու կը մարի խաչը վանքի կապոյտուն վերջին,
-Զարթի՜ր, կապո՜յտ աղջիկ,-ու նայիր խաչին. . .
Սակայն աստիճանաբար կը յաղթէ կարմիրը՝ «Նո՜ր է կարօտը հիմա, հուր է կարմիր ու հրդեհ»: Չարենցի մէջ յաղթող կը հանդիսանայ յեղափոխական բանաստեղծը:
Չարենցը իր «Հայաստան-Եարը» կը ներկայացնէ կարօտի մեղմ գոյներով ու շեշտերով, իբր անպատելի հպարտութիւն, իր անցեալով ու ներկայով, իր գոյութեամբ վերջապէս:
Իմ կարօտած սրտի համար ո՜չ մի ուրիշ հէքիաթ չկայ,
Նարեկացու, Քուչակի պէս լուսապսակ ճակատ չկայ,
Աշխա՜րհ անցիր, Արարատի նման ճերմակ գագաթ չկայ,
Ինչպէս անհաս փառքի ճամբայ՝ ես իմ Մասիս սա՜րն եմ սիրում:
Քնարական ջերմ շունչով գրուած է նաեւ «Մօրս Համար Գազէլ»ը, գորովագութ մօր ամբողջ հոգեբանութիւնը, նրա ծեր ու անուշ պատկերը:
Յիշում եմ դէմքը քո ծեր, մայր իմ անուշ ու անգին,
Լոյս խորշումներ ու գծեր, մայր իմ անուշ ու անգին »:

Բանախօսութեան պահին, միաժամանակ պաստառի վրայ ցուցադրուեցին Չարենցի տուն թանգարանը՝ Մաշտոցի Պողոտայի վրայ, օղակաձեւ արձանը այգու համալիրում, Չարենցի կամարը Երեւանից Գառնի տանող ճանապարհին: Չարենցի անունով են պսակուած դպրոցներ եւ փողոցներ Հայաստանի զանազան մարզերում: Չարենցի կամարը գտնւում է Երեւան – Գառնի տանող ճամբի վրայ, ուր Արարատ լեռը հոգի է հիացնում առաւել ներշնչելով հայրենասիրութիւն: Իսկ Չարենցաւան քաղաքը գտնւում է Հրազդան գետի ձախ ափին, Երեւանից մօտաւորապէս 38 քլմ. հեռաւորութեամբ: Չարենցը նոյնիսկ, եթէ միայն գրած ունենար «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծութիւնը պիտի պատմութեան էջերը անցնէր ամենաշատ կարդացուած ու երգուած բանաստեղծութիւններից մէկը: Աշխարհով մէկ տարածուած դժուար գտնես մի հայ որ լսած չլինի այդ սքանչելի գրութիւնը:

Պօղոսեան իր խօսքի մէջ ընդգծեց Աւետիք Իսահակեանի վկայութիւնը «Չարենցի կորուստը յաւիտեան ողբալի է, եւ եթէ նա ողջ մնար, դեռ ինչեր կարող էր անել: Յամենայն դէպս նա ինչ որ տուեց , դա մի անմահ կարող է հայ գրականութեան մէջ….»

Սակայն, Սթալինեան շրջանին, ի ցաւօք սրտի, Նոյեմբեր 29, 1937-ին անյայտ պատճառներով իր բնակարանից դուրս է հանւում ու գնում անվերադարձ: Եւ կեանքից հեռանում է Հայաստանի Վէրքի ու Սիրոյ երգիչ Եղիշէ Չարեանցը: Թերեւս իր խիստ հայրենասիրութեան եւ այն ծածկուած բանաստեղծութեան համար որ գրեց՝ ո՞վ գիտէ . . . .

«Ով հայ ժողովուրդ,
Քո միակ փրկութիւնը,
Քո հաւաքական ուժի մէջ է ». . .

Չարենցի բանաստեղծութիւններից արտասանեցին Սրբոց Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանի շրջանաւարտներից Թալին Նիկտէլեան՝ «Գազէլ Մօրս Համար» Նիքըլըս Առաքելեան՝ «Ես իՄ Անուշ Հայաստանի» եւ չորրորդ դասարանի աշակերտուհի Արփի Բուդաղեան՝ «Հայաստանին» բանաստեղծութիւն, իսկ Միսակ Պօղոսեանը մէկ ներկայացրեց մի հատուած տաղարանից.-
« Երբ ես հին աշխարհը մտայ տաղով սազով-քամանչով
Ի՜նչ պիտի անէ աշխարհում էս անմի՛տ – անճարը, ասին:
… Խնդացին, քրքնջացին միայն, որ այսպէս մնացել եմ մերկ,
Դարերի հիացմումքը վսեմ տողերիդ համար է ասին»:
Նաեւ Ամենայն սրտառուչ ու սրտաբուխ քաղցրութեամբ «Ես իմ անուշ Հայաստանի»ն երգեց Միսակ Պօղոսեանը: Մթնոլորտը ուրախ, ազդեցիկ ու հոգեպարար էր:
Եւ վերջում Պօղոսաեանն իր ելոյթը եզրափակեց բանաստեղծի մարգարէացած խօսքերով՝
«Ես եմ հիմա մի Պոէտ, ես եկել եմ դարերից
Եւ իմ անունը՝ Չարենց, ու գնում եմ յաղթական
Պիտի վառուի դարերում, դէպի դարերը նորից
Պիտի լինի բարձր ու մեծ- դէպի պայծառ ապագան՝ ». . .
Ներկաները հիւրասիրուեցին եւ վայելեցին տօնական ու հայրենասիրական երգեր:
Խորին շնորհակալութիւն Զարմինէ Պօղոսեանին, բոլոր մասնակցողներին ու ներկաներին:

«Հայրենիք»

Պոսթըն