Պոլ­սոյ պատ­մա­կան թա­ղերէն է Օր­թա­գիւ­ղը։ Այդ թա­ղի պատ­մա­կան հաս­տա­տու­թիւննե­րէն է Թարգման­չաց վար­ժա­րանը։ Ան­ցեալին այդ նոյն թա­ղի մէջ գոր­ծող երեք դպրոց­նե­րէն մեր օրե­րուն հա­սած միակը։

Օր­թա­գիւ­ղը յե­տեղեռ­նեան շրջա­նին եւս կա­րեւոր կեդ­րոն էր իր գաղ­թա­կայա­նի յատ­կութիւ­նով։ Ան Սա­մաթիոյ «Սու­լու Մա­նաս­տըր» կո­չեալ Սուրբ Գէորգ եկե­ղեց­ւոյ եւ այլ մի քա­նի կեդ­րոննե­րու հետ առա­ջին հանգրո­ւանը դար­ձած էր Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նէ տա­րագ­րո­ւած բիւ­րա­ւոր գաղ­թա­կան­նե­րու։

Որո՞նք էին այդ տա­րինե­րու երե­ւելի­ները։ Ի՞նչ հետ­քեր թո­ղու­ցին օտա­րու­թեան մէջ յայտնո­ւած, բազ­մա­թիւ զրկանքնե­րու մատ­նո­ւած ժո­ղովուրդի յի­շողու­թեան մէջ։ Կա՞յ ար­դեօք այդ մա­սին վկա­յու­թիւններ պա­րու­նա­կող յու­շա­մատեան մը։

Եթէ այ­սօր ձեռ­նարկո­ւի նման յու­շա­մատեանի մը գրա­ռու­մին, կաս­կած չկայ թէ հոն իր ար­ժա­նի բա­ժինը պի­տի ու­նե­նայ Թարգման­չաց վար­ժա­րանի վաս­տա­կաւոր տնտե­սը՝ Յա­կոբ Էզի­քօղ­լուն։

Ան վար­ժա­րանի սա­ներուն եւ անոնց ծնո­ղաց ծա­նօթ է «Յա­կոբ վար­պետ» անու­նով։ Յա­ճախ չէ որ կը հան­դի­պինք իր գոր­ծին, որ­դեգրած առա­քելու­թեան նման նո­ւիրու­մով փա­րած մարդկանց։ Նման նո­ւիրու­մի ետին կայ եր­կու գոր­ծօն՝ մար­դու յղկո­ւած բնա­ծին բա­րոյա­կան վե­հու­թիւն եւ իր հա­մես­տութեան մէջ ամուր գի­տակ­ցութիւն։ Այդ եր­կու շնորհնե­րով օժ­տո­ւած ան­ձը առանց դոյզն իսկ յա­ւակ­նութեան, կը գե­րազան­ցէ ինքն իր, ստանձնած բո­լոր գոր­ծե­րուն մէջ։

Հայ Պոլ­սոյ պատ­մութեան մէջ հա­մեմա­տաբար աւե­լի նոր թա­ղամաս մըն է Ֆե­րիգիւղ։ Օրի­նակի հա­մար ան չէ ար­ժա­նացած Յա­կոբ Պա­րոնեանի «Պտոյտ մը Պոլ­սոյ թա­ղերուն մէջ» գրքին էջե­րուն վրայ յա­տուկ նշա­նակ­ման։ Բայց Ֆե­րիգիւղ իր կար­գին ու­նի ու­րիշ յատ­կութիւն մը, ան մե­րօրեայ Պոլ­սոյ ամե­նահա­յաշատ թաղն է։ Քա­ղաքի ամե­նագոր­ծոն աղօ­թատե­ղինե­րէն է Ֆե­րիգիւ­ղի Սուրբ Վար­դա­նանց եկե­ղեցին։ Սփիւռքա­հայու­թեան յա­տուկ երե­ւոյթ է եկե­ղեցի­ներու շրջա­կայ­քի բա­ցի հո­գեւոր նշա­նակու­թե­նէ, ըն­կե­րային ապ­րումնե­րու ալ կեդ­րոն ըլ­լա­լու հան­գա­ման­քը։ Հա­յաշատ թա­ղի եկե­ղեցին եւս ու­նէր են­թա­մար­միններ, Մե­րամէթ­ճեան վար­ժա­րանով, դպրո­ցի սա­ներու հիմ­նած միու­թիւնով, աղ­քա­տախ­նա­մով եւ մա­նաւանդ ալ Վար­դա­նանց երգչա­խումբով։ Հոն եւս կար նո­ւիրեալ մը՝ որ իր ամ­բողջ կեան­քը նո­ւիրած էր թա­ղի եկե­ղեց­ւոյ շուրջ կա­տարո­ւած բո­լոր աշ­խա­տու­թիւննե­րուն։ Ոչ թէ բա­րիքի հա­մար, այլ ու­րիշ կեր­պը պատ­կե­րաց­նե­լու կա­րողու­թիւն չու­նե­նալով։ Բա­րի էր այն, հե­տեւա­բար իր գոր­ծը միայն բա­րիք պի­տի բե­րէր։ Յա­տուկ ջան­քի մը կա­րիք չու­նէր։ Պարզ ու հա­մեստ, ան­ձայն անշշուկ կ՚ընէր յանձն առած գոր­ծը։ Չէր պար­ծե­նար իր ըրա­ծով։ Կը բե­րէր իր նո­ւիրու­մը, որ­մէ կը ծնէր բա­զում ար­դիւնք եւ ան կ՚ու­րա­խանար հա­ւաքա­կան յաղ­թա­նակով։ Բե­մի լու­սարձակ­նե­րը չէին շող­շո­ղար իր վրայ, չէր ար­ժա­նանար հա­սարա­կու­թեան գնա­հատան­քին։ Միայն քի­չերը, իր ան­մի­չական ըն­կերնե­րը գի­տէին թէ բե­մին վրայ ար­ձա­նագ­րուած յաղ­թա­նակի ետին ի՞նչ հե­րոսա­կան աշ­խա­տու­թիւն տա­րած է Ալ­պե­րը։

Ինչպէս կեան­քի բո­լոր դրո­ւակ­նե­րը, հա­մավա­րակն ալ անար­դար է մե­զի հան­դէպ, կը խլէ մեր ամե­նասի­րելի­ները։ Աւե­լին՝ կը խլէ կան­խարգել­ման մի­ջոց­նե­րուն հա­ւատար­մօ­րէն հնա­զան­դողնե­րը։

Այս ալ հա­յու յա­տուկ ճա­կատա­գիր է։ Ոչ ոքի հա­մար չենք ցան­կար, բայց երա­նի պսա­կաձեւ ժահ­րը հա­լածան­քի ար­ժա­նի գտնէր բո­լոր այն մարդկանց, որոնք առա­ջին օրէն սկսեալ մեր­ժե­ցին այս մա­սին գի­տու­թեան բո­լոր թե­լադ­րանքնե­րը եւ մար­տահրա­ւէր ուղղե­ցին հա­մավարակին։

pakrates@yahoo.com