Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (ԼԸ)

Այսօրուայ հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Երեկոյեան ժամերգութեան:

Ողջոյն ձեզ յարգելի ունկնդիրներ

Այսօրուայ հաղորդումի ընթացքին պիտի անդրադառնանք Երեկոյեան ժամերգութեան:

Հայ Եկեղեցւոյ երրորդ գլխաւոր ժամերգութիւնը Գիշերային և Առաւօտեան ժամերէն ետք, Երեկոյեան ժամերգութիւնն է: Այս Ժամերգութիւնը կը կատարենք ի դէմ Աստուածորդւոյն, ի յիշատակ անոր գերեզման դրուելուն, ինչպէս կ'ըսէ ժամագիրքը. «Կատարի ի դէմս Որդւոյն Աստուծոյ, որ էջ ի խաչէն և պատեալ պաստառակալաւ եդաւ ի գերեզմանի». վասնզի Յովսէփ Արեմաթացին այդ ժամուն Յիսուսի մարմինը խաչէն իջեցնելով գերեզման դրաւ: Երեկոյեանը հանապազօրեայ է, այսինքն՝ ամէն օր կը կատարուի ինչպէս կ'ըսէ Հացունի. և ցարդ ամէն երեկոյ կը կատարուի վանքերու և կարգ մը եկեղեցիներու մէջ: Երեկոյեան ժամը կը մատուցուի մայրամուտէն երկու ժամ առաջ, երբ գիշերուայ շեմին՝ քրիստոնեայ հաւատացեալը օրուան աշխատանքէն յոգնած, Աստուծմէ հանգիստ գիշեր ու խաղաղ քուն կը խնդրէ:

Երեկոյեանի կառոյցը ունի դասական ձեւ. Սաղմոս, շարական, քարոզ և աղօթք, և երկու տեսակ հանդիսաւորութեամբ կը կատարուի՝ հասարակաց և տօնական: Սաղմոսները նախապէս դաս առ դաս կ'ըսուէին, ներկայիս գրակալին առջեւ կ'աղօթուին երկու սաղմոսասացներու կողմէ: Երեկոյեան ժամերգութիւնը կը սկսի «Հայր Մերով», կը յաջորդէ մաղթանք «Ես առ Աստուած կարդացի» սաղմոսէն տուն մը, ուր կը նշուի երեկոյ բառը. երեկոյ բառը ծիսական մի քանի իմաստ ունի. երեկոյ է օրուայ վերջին մասը. Երեկոյ է մայրամուտը. Երեկոյ է մայրամուտէն բաւական առաջ և կամ յետոյ: Սարկաւագը «սպասէի Աստուծոյ իմոյ» կցորդը (Սղ ԾԴ. 15) ըսելէն ետք, ժամարար եկեղեցականը «Փառք Հօր» փառատրութիւնը կը կատարէ. որմէ ետք՝ «Եւ եւս խաղաղութեան» և «Օրհնութիւն և փառք» կ'ըսուի:

Երեկոյեան ժամերգութեան սկիզբը կը գտնուին երկու փոխեր, «Խոնարհեցո» և «Ապրեցո». առաջինը քաղուած է ՁԵ 1-16 սաղմոսէն, իսկ երկրորդը՝ երեք սաղմոսներէ՝ «Ապրեցո» ՃԼԹ 1-14, Տէր Կարդացի ՃԽ 1-10, և «Ձայձնիւ իմով» ՃԽԱ 1-8: Այս փոխերուն աղբիւր եղած է նոյնպէս Բիւզանդական աղօթամատոյցը, որ ունի «Խոնարհեցո» Թ. Ժամու ընթացքին, «Ապրեցո»՝ միջնաժամուն և միւս երկուքը Երեկոյեանին մէջ: Այս փոխերուն կարգաւորումը Օձնեցին կը վերագրէ Մեծն Ներսէս Հայոց կաթողիկոսին: Եկեղեցւոյ Հայրերու մեկնաբանութեան համաձայն, «Խոնարհեցո» սաղմոսը ըսուած է Ադամի կողմէ հետեւեալ խորհրդով. Ինչպէս հիւանդը բժշկին իր ցաւը կը յայտնէ, այդպէս ալ մարդկութեան նախահայրը՝ Ադամ, տագնապալից վիճակի մէջ՝ Աստուծոյ կ'աղերսէ որ իր ձայնը լսէ: «Ապրեցո»ն՝ նոյնպէս ըսուած է Եւայի կողմէն, որովհետեւ երբ Տէրը կը հարցնէր անոր պտուղի ճաշակման մասին, ան օձը պատճառ գտնելով՝ փորձեց արդարանալ, բայց դատապարտուեցաւ: Ուստի այս սաղմոսով Աստուծմէ կը խնդրէ որ չարէն և դատապարտութենէն ազատէ:

Այս փոխերու դաս առ դաս երգուելու կանոնը միեւնոյն եղանակով կը կատարուի, ինչպէս էր ի հնումն: Այդ փոխերը իրենց հետ շարական չունենալնուն համար անփոփոխ մնացած են: Իսկ ուրիշ փոխասացութիւններ իրենց կապուած շարականներ ունեցած են և ժամանակ մը վերջ դադրած են և շարականները անոնց տեղն անցած են: Այս երկու փոխերուն միջեւ կայ փոքր մաղթանք մը՝ «Փառք քեզ Աստուած փառք քեզ»: Տարին մէկ անգամ՝ Ծաղկազարդին «Խոնարհեցո» և «Ապրեցո» փոխերը շարականով կ'ամբողջանան: Այս հարուստ բովանդակութեան եւ մանաւանդ սքանչելի կարգաւորութեան պատճառով՝ Երեկոյեան ժամերգութիւնը իր մէջ ունի պարզ եւ հակիրճ, գրաւիչ եւ առինքնող զօրութիւն մը, որուն կ'ենթարկուի գիտակից իւրաքանչիւր հաւատացեալ: