Ermeni müziğinin üç silahşörleri

Son yıllarda sayılan artan halk müziği toplulukları, çeşit çeşit Ermeni halk çalgısını tanımamıza da vesile oluyor. Geçmişte batı müziğinin etkisinin ağır bastığı İstanbul Ermeni müzik yaşantısı bugün dhollu, kartunlu arada bir kamançalı ve de düdüklü topluluklara kucak açıyor

Çoğu kez hakkında sadece sesleri dışında bir bilgimiz olmayan Ermeni halk müziğinin kahramıanları düdük, kamança ve dhola gelin bir de arka pencereden bakalım.

Dhol (nağara-koltuk davulu)
Vurmalı çalgılaır dünyasının mütevazi ama gür sesli prensi. Düdük kadar önemli bir enstrüman olsa da şanı onun gölgesinde kalmış, MS 500`lu yıllarda keşfedilen "dhol" ilk yıllarda dinsel lobilerde kullanılıyormuş. Batılı ülkeler 15. yy`da savaşa giderken trampet kullanırken Ermeni orduları "dhol"un keskin ritmi ile yürüyorlardı.

Dhol iki tarafına hayvan derisi gerilmiş bir silindirden oluşuyor 19. yy`dan önce çoğunlukla kırmızı ve sarıya boyanan silindir gövdede şimdilerde ise milenyum modası esiyor. Enstrüman standart olarak iki boyutta bulunabiliyor, 30 cm yükseklikte ve 33 cm çapında alan küçük boy daha çok ufak çaplı halk muziği topluluklarında, 37 cm yüksekliğinde ve 49 cm çapındaki büyük boy ise daha çok senfonik orkestralarda kullanılıyor.

Geçtiğimiz, yıl Lütfi Kırdar`da bir gösteri yapan Ermenistan Devlet Halk Dansları Topluluğu’ndaher ne kadar dans ön planda olsa da orkestradaki davulcular kıvrak ritmlerle herkesin beğenisini kazandı. Bari-Bedagan`ın davulcuları yeni yeni çoğalmaya başlayan Istanbullu amatörlere güzel bir ders verdi.

Dholun da kendine özel teknikleri var. Avuç içi ve parmak kemiklerinizle vurarak ses çıkarıyorsunuz. Öyle ki kuvetli ve dayankılı elleriniz olması gerekiyor en basta.

Duduk (Balabarı-ney)
Ermenistan`ın belki de dünyada en çok tanınan enstrümanı. Ünü son 10 yılda Civan Gasparyan ile birlikte bütün dünyaya yayıldı. Erkan Oğur ve Civan Gasparyan`ın birlikte çıkardıkları albüm de duduk`u Türkiye`ye tanıttı.

Düdük Ermenistan halk çalgıları arasında en yaşlı olanı Araştırmaya göre düdük 3500-400 yıl önce Mısır uygarlıklarında kullanılıyormuş. Şimdiki vatanı ise Balkan ve Kafkasya Bölgeleri, asırlar içinde bir çok değişikliğe uğrayan duduğa son şeklini 1920`de Ermeni müzikolog V. Punin vermiş.

Kayısı ve armut ağacından yapılan, dünyada hiç bir enstrümandan elde edilemeyen eşsiz bir tınıya sahip olan düdük gövde ve ağızlıktan oluşuyor.

Gövdesi 30-32 cm arasında değişen ölçülere sahip olabiliyor. Başlık kamıştan yapılıyor. Kamışın üzerinde bulunan yüzük sayesinde çalgının tonu ile oynanabiliyor.
Gövdede bulunan 8 delik ise notaları oluşturuyor. Düdük çalmak için iyi ve genişlemiş akciğerlere sahip olmanız gerekiyor, çünkü bazı durumlarda sadece burundan aldığınız kıt kanaat nefesle parçalara eşlik etmek zorunda kalabilirsiniz. Eğer topladığınız havayı idareli kullanmazsanız sahnede bayılma ihtimaliniz çok yüksek.

Kamaça
"Aşuği Pasnis Kamança" Sayat Nova`nın hayatının enstrümanı. Kamança için yazdığı şarkının kahramanı o yıllardan bu yana ozanın adıyla beraber anılıyor.

Yaylı çalgılar ailesinin küçük üyelerinden biri olan kamaça bir gövdeye gerili balık derisi ve yapısı itibariyle cümbüşün akrabalarından sayılır. Şişman bir gövde, uzun bir sap ve metal ayaklıktan oluşan kamançanın müzik dünyasına kazandınldığı tarih bilinmiyor. Fakat bilinen şu ki, 20 yy`ın başına kadar üç telli olarak kullanılan enstrüman artık dört telli. Bu son telle sesini zenginleştiren ve incelten kamançıya bu özelliği kazandıran Ermeni asıllı Rus müzisyen G. Okanezşavil. Genelde eşlik enstrümanı olarak kullanılsa da kamança solist sesi olarak da oldukça başarılı. Başta Savat Kova olmak üzere birçok bestecinin eserini en çabuk notaya dökebileceği enstrüman olarak gördüğü kamança, V, Punin`in de elinden geçmiş. Punin kamançaya prima, alto ve bas versiyonlarınıhediye etmiş.

Kafkas ülkelerinin çoğunda kullanılan bu halk çalgısının asıl kökeni güney Kafkasya, İran ve doğu kökenli yaylı çalgıların merkezi olan Hindista`a kadar gidiyor. Kamança öğrenmek için hali hazırda İstanbul`da bir üstad yok ancak Ermenistan`da konservatuarlarda kamança eğitimi alabilirsiniz.

Aris NALCI (Hobina)