Disisleri Bakani Babacan Ermenistan a yapilan Ortak Tarih Komisyonu onerisinin halen gecerli oldugunu belirterek Tarihimizden asla korkacak bir seyimiz yok ve bu tarih komisyonunun belgeler uzerindeki calismasindaki sonuclarla Turkiye olarak simdiden yuzlesmeye haziriz” demis. ABD deki Turk ve Ermeni lobilerinden ortak girisim Cumhurbaskani Abdullah Gul un Ermenistan a gerceklestirdigi ziyaret iki ulke arasinda baris icin ekonomi secenegini gundeme getirdi. ABD nin daha once Urdun ve Israil arasinda gerceklestirdigi Nitelikli Sanayi Bolgeleri (NSB) projesinin Turkiye ve Ermenistan arasinda hayata gecirilmesi icin dugmeye basildi. Daha once iki kavgali devlet olan Urdun ve Israil arasinda denenen ve basarili olan NSB iki ulkenin ortak urettigi urunlerin ABD ye gumruksuz ve vergisiz girmesinin yolunu aciyor. Boylelikle gerilimli iki ulkenin ticaret yolu ile yakinlasmasi saglaniyor. Ancak ABD nin boyle bir girisimde bulunmasi icin ABD Kongresi nde ozel kanun cikarilmasi gerekiyor. Faaliyetlerini 1997 den beri gayriresmi olarak yuruten Turk-Ermeni Is Gelistirme Konseyi nin (TABDC) ABD Kongresi ndeki Ermeni ve Turk lobilerinin baskanlari ile goruserek Turkiye-Ermenistan Nitelikli Sanayi Bolgesinin olusturulmasi icin yuruttugu calismalar hiz kazandi. Gul un ziyareti dengeleri degistirdi Konsey Baskani Kaan Soyak Abdullah Gul un Erivan ziyaretinin her iki ulkenin de isadamlarini cok umutlandirdigini belirterek ABD Kongresi ndeki Ermeni-Amerikan Dostluk Grubu ve Turk-Amerikan Dostluk Grubu ile ayri ayri gorusmelerimiz oldu. Bu iki grubun toplami Kongre de cogunlugu saglamaya yetiyor. Yani taraflar ikna edilebilirse cok rahatlikla Amerikan Kongresi nden bu karar gecirilebilir dedi. Gecmiste hukumet ile de NSB projesini hayata gecirmek icin temasta bulunduklarini dile getiren Soyak O donem siyasi durum el vermedigi icin bu konuda calisma izni cikmamisti. Azerbaycan da bu calismalara engel oluyordu. Ne zaman tekstille ilgili calismalara baslasak karsimiza bir engel cikartiliyordu. Simdi Gul un ziyareti ile durum degisti seklinde konustu. Turk ihracatcilari tepkiden korkuyor Soyak bugune kadar Turkiye deki bazi onemli markalarin Ermenistan ile ticaret yapmak icin girisimlerde bulundugunu ancak siyasi durum nedeniyle bu cabalarin sonuca ulasamadigini soyledi. Su anda iki ulke arasindaki ticaret hacminin 150 milyon dolar duzeyinde olduguna dikkat ceken Soyak Bu ticaretin yuzde 90 dan fazlasini Turk sirketleri gerceklestiriyor. Ancak mallarini Gurcistan uzerinden Ermenistan a sokan sirketler hâlâ Turkiye kamuoyundan gelecek tepkileri kestiremiyor. Mesela bir seramik firmamiz Ermenistan a her ay 200 konteynir mal yolluyor. Ancak gelecek tepkilerden cekindigi icin bunu sakliyor dedi. Tum kesimler destek veriyor New York ta tekstil pazarlama danismani olarak gorev yapan Amerika-Turkiye-Ermenistan Is Konseyi Esbaskani Krikor Salbashian da Turkiye ile Ermenistan arasindaki iliskilerin duzelmesinde Cumhurbaskani Gul un Erivan aciliminin tarihi bir onem tasidigini kaydetti. Kayserili bir Ermeni olan Salbashian ABD de onemli Kongre uyeleri ve ABD yonetiminin hatiri sayilir isimleri ile bir araya geldiklerini vurgulayarak Gorustugumuz tum kesimler ABD Turkiye ve Ermenistan ortakliginda kurulacak bir NSB projesine destek veriyor. Hem Ermeni hem de Turk lobileri ekonominin siyasal farkliliklari yumusatacagini dusunuyor. Ihtiyacimiz olan tek sey iki ulke arasindaki sinirlarin bir an once acilmasi diye konustu. Yeni bir tekstil ussu dogabilir Turkiye nin bolgesinde cok ciddi bir tekstil potansiyeline sahip olduguna dikkat ceken Salbashian Ermenistan in da SSCB doneminde tekstil ussu oldugunu kaydetti. Salbashian Turkiye nin tekstildeki teknoloji ve deneyimini Ermenistan in kalifiye isgucu ile birlestirirsek Avrasya bolgesinde harikalar yaratacak yeni bir tekstil merkezi kurulabilir degerlendirmesinde bulundu. NSB lerin daha once Ortadogu da Israil ve Urdun arasindaki iliskilerin gelistirilmesinde cok faydali oldugunu hatirlatan Salbashian Iki ulke arasindaki sinirlarin acilmasi tabii ki siyasi bir konu. ABD muttefiki olan ulkeler arasindaki sinirlarin kapali olmasini istemiyor. Sinirlar acilirsa ABD bolgeye buyuk oranda maddi yardim yapabilir. Cunku yillardir cozmek istedikleri bir konuda basari kazanmis olacaklar dedi. Iliskiler duzelirse ABD tesvik verir Sabanci Universitesi Istanbul Politikalar Merkezi Danismani emekli Buyukelci Temel Iskit ise ABD Kongresi nde yurutulen baris icin ekonomi lobisinin desteklenmesi gerektigini belirterek Erivan ziyaretinin ve BM nezdinde ikili gorusmelerin mutlaka sinirlarin acilmasina vesile olacagini dusunuyorum. Zaten bu temaslarin arkasi gelmezse iki ulke arasindaki durum tam bir bosluga duser dedi. Kuresel oyuncularin Turkiye ile Ermenistan arasinda istikrarli bir iliski kurmak icin gerekli ortami hazirlamaya basladigini ifade eden Iskit sunlari soyledi: Onumuzdeki donemde diplomatik iliskilerle birlikte sinirlarin acilacagini son derece olasi goruyorum. Boyle bir sey olunca da ABD nin bunu nitelikli sanayi bolgeleri gibi projelerle tesvik etmesi de cok dogal olacaktir. ABD her zaman icin Ermenistan in Turkiye ye yaklasmasini ve Rusya etkisinden kurtulmasini ister. Bu yuzden sinirlar acilir acilmaz boyle bir projeye tam destek verecektir. Diyaspora turizmi Dogu yu kalkindirabilir Turkiye ile Ermenistan arasindaki buzlari kirmak icin hayata gecirilmesi planlanan bir diger proje ise diyaspora turizmi. Dunyada Ermenistan disinda yasayan 6 milyon Ermeni bulunuyor. Turkiye ye mesafeli tavirlari ile bilinen diyaspora Ermenileri uzun yillardir Dogu ve Guneydogu Anadolu daki kentlere turlar duzenlemek istiyorlar. 20. yuzyilin baslarinda yasadiklari koyleri ve sehirleri ziyaret etmek isteyen Ermenilerin sinirlarin acilmasi halinde Dogu ya turizm cikarmasi yapmasi bekleniyor. Kaan Soyak Her yil 200 bin kisi dunyanin farkli yerlerinden Ermenistan a geliyor. Bunlarin neredeyse tamaminin gonlunde Turkiye ye gecmek ve bir zamanlar yasadiklari topraklari ziyaret etmek var. Onumuzdeki donemde ikili iliskilerin daha da yumusamasi diyaspora Ermenilerinin dogu gezileri yapmasinin da yolunu acacak dedi. Urdun-Israil projesi ihracati 10 kat artirdi ABD nin Ortadogu daki barisi temin etmek ve ticari isbirligini artirmak amaclariyla gundeme getirdigi ve bolgede kendisine destek olan yandas kabul ettigi ulkeler icin uretilmis bir proje olan Nitelikli Sanayi Bolgeleri (Qualifying Industrial Zones) iki ulkenin ortak urettigi urunlerin ABD ye gumruksuz ve vergisiz girmesinin yolunu aciyor. Bu da ABD ye ihrac edilecek urunlerde yaklasik yuzde 30 luk bir vergi avantaji sagliyor. Proje oncelikle 1996 da Misir ve Urdun icin gundeme geldi. Misir in Israil ile olan iliskilerindeki tutumu Arap Birligi projesindeki tavri zamaninda Misir in Nitelikli Sanayi Bolgeleri projesini uygulamasina imkân vermedi ve proje Urdun e nasip oldu. Urdun kurulan Nitelikli Sanayi Bolgesi ile Amerika ya olan ihracatini gecen yillarda ciddi bicimde artirdi. Urdun de 1999 dan bu yana 11 nitelikli sanayi bolgesi kuruldu. Bu donemde Urdun un ihracati yaklasik 10 kat artarak 31 milyon dolardan 250 milyon dolara yukseldi. Israil ile Urdun arasinda denenen ve basarili olan Nitelikli Sanayi Bolgesi projesinin benzerinin Turkiye ile Ermenistan arasinda hayata gecirilmesi... ( KB) Bu sozler yeni degil. Basbakan Erdogan aynisini cesitli vesilelerle soyledi. Ancak dunyanin yakindan izledigi Turkiye ile Ermenistan arasindaki son gelismeler isiginda bu cikis yine de dikkat cekecektir. Fakat bu sozlerinin icinin nasil doldurulacagi belli degil. Zira Turkiye’de Ermeni meselesi” konusunda resmi tarihin basit cozumlemelerinin otesine gecildi mi ortalik karisiyor. Ermeni tarafinda da durum farkli degil. Ezber bozan yaklasim gerekli Turkler icin tarihimizin bu boyutunun ayrintilarini eselemek nasil tabu” sayiliyorsa ayni sey onlar icin de gecerli. 1915’i butunluklu olarak anlamamizi saglayacak gerekli sentezler” de bu yuzden bir turlu ortaya cikamamistir. Ortak Tarih Komisyonu” fikrini hep destekledik. Ancak tarihi boyutu siyasi boyuttan ayirmak gerektigini de hep soyledik. Soykirim meselesi bugun Ermeniler acisindan bir siyasi ve diplomatik arac” haline gelmistir. Turkiye de haliyle buna karsi siyasi tavirlar gelistirmek zorunda kalmistir. Bu durum da tabii ki tarihin egitici” boyutunun ortaya cikmasini engellemistir. Oysa iki taraf kadar dunyanin da 1915’e giden yoldan alacagi cok ders” var. Bu yuzden Turkler ile Ermeniler arasinda bir gun uzlasma olacaksa iki taraftaki ezberi bozan yaklasimlara ihtiyac var. Ermeni tarafinda bunun daha zaman alacagi anlasiliyor. Turk tarafindaysa bu yonde bazi gelismeler oldugu gozleniyor. Buradaki son ornek cumhuriyetimizin yetistirdigi en basarili diplomatlardan olan emekli Buyukelci Volkan Vural’in soyledikleridir. Gecen hafta Taraf gazetesinde Nese Duzel ile bir soylesisi yayimlanan Vural’in sozlerinin ayrintilarina girecek yerimiz yok. Ilgilenenler soylesiye internet uzerinden kolaylikla ulasabilirler. Vural’in soyledikleri ozetle sudur: Tehcire ugramis Ermenilerle diger azinliklar isterlerse T.C. vatandasligina otomatik olarak alinmali. Tehcir edilenlerin mallarinin hesabini cikarmak artik zor. Fakat bir fon kurulabilir ve sembolik bir tazminat verilebilir. Bu arada Ermenilerden Bu olaylar Turkiye’ye yakismayan hadiselerdir. Biz bunlari tasvip etmiyoruz’ diye ozur de dilenebilir.” Iki siyasi sorumluluk var Bunlar tabii ki Turkiye’de kolay kabul edilebilecek fikirler degil. Ulkemizde bu dusuncelerin hazmedilebilmesini saglayacak humanist gelenek” henuz olgunlasmadi. Ancak kritik bir zamanda yaptigi Moskova Buyukelciligi sirasinda Ermenistan ile ilk temaslari kuran kisi olan Vural’in bunlari soylemesi yine de cok onemli. Nitekim sozleri disarida hemen dikkat cekti. Icerdeyse Vural’a hakaretlerin yagdigini tahmin etmek guc degil. Ne var ki Vural bunlari gogusleyip kendisini elestirenlere yanit verecek cesarete ve entelektuel altyapiya fazlasiyla sahip. Ayni cesareti Ermeni tarafindan da bekleme hakkimiz tabii ki bakidir. 1915 trajedisine giden yolda iki taraftaki siyasi liderligin sorumlulugu oldugu kesin. Bu isin icinden cikilacaksa bunun yolu karsilikli suclamalar ve bos sozler degil bilimsel bir tarih anlayisi ve cagdas gereklere hitap eden siyasi cesarettir.