Soykirima ugradiklarini ileri suren Ermenilerin devrin gazetelerine carpitma haberler vererek kamuoyunu yanilttigi ortaya cikti. Sansur heyetinde gorevli Ermeniler cogu katliami Turkler yapti seklinde yayinlatmis. Sozde Ermeni soykirimi iddialarinin gercek yuzunu” arastirmak icin arsivleri isaret eden Turk makamlarinin tezi ortaya cikan yeni belgelerle daha da gucleniyor. Her firsatta Ermeni cetelerin yaptigi katliamlari gizleyen ve Avrupa ulkelerine sadece kendi magduriyetlerini yansitan Ermenilerin basin yoluyla bazi olaylari kendi lehlerine carpittiklari ortaya cikti. Devlet Arsivleri tarafindan hazirlanan Millî Mucadele ve Mustafa Kemal Ataturk” isimli calismada konu detayli bir sekilde ele aliniyor. 15 Mart 1920 tarihli Sadrazam Salih Hulusi Pasa imzali Sadaret (Basbakanlik) makamindan Hariciye Nezareti ne (Disisleri Bakanligi) gonderilen tezkirede Ermenilerin nasil bir carpitma yoluna girdiklerini ve devletin bunu onlemek icin nasil bir yol izleyecegi tek tek ortaya konuluyor. Devletin ust makamlarini harekete geciren bu olayin fark edilmesi ise uzun bir zaman aliyor. Birinci Dunya Savasi’nin ardindan hukuken olmasa da fiilen isgal guclerinin kontrolune gecen Istanbul’da basin organlarini denetlemekle yukumlu biri Osmanli hukumetine digeri Itilaf Devletleri temsilcilerine bagli iki sansur komitesi bulunuyor. Gazetelerin yayimlamayi dusundugu tum haberlerin soz konusu iki heyetin de onayina sunulmasi gerekiyor. Fakat iki denetim organi arasinda ozellikle uyeleri itibariyle onemli farkliliklar bulunuyor. Bunlardan en goze carpani Itilaf Devletleri’ne bagli sansur ekibinin uyelerinin cogunlugunun Ermenilerden olusmasiydi. Calismalarinda tarafgir davranan komite uyeleri ozellikle Anadolu’daki Musluman-Emeni catismalarina yonelik haberler incelenirken soydaslari lehine tavir aliyor. Osmanli sansur ekibinin yayimlanmasina izin verdigi cogu haber yasaklaniyor ardindan yanlisligi tespit edilen katliam’ duyumlarina dair onlarca tekzip metni kalem oyunlariyla degistirilerek gazetelere gonderiliyordu. HALK YANLISLIGI HUKUMETTEN BILECEK! Anadolu insaninin haysiyetine dokunan ve donemin Osmanli idarecilerini siyasi arenada zor duruma dusuren bu surece mudahale edilir. Neticede sansur heyetlerinin ikisi de kaldirilarak meseleye cozum bulunur. Ancak Birinci Dunya Savasi’nin ardindan 2 sene kadar devam eden uygulama Ermeni tehcirine dair arastirma yapanlarin donemin gazetelerinde yer alan malumata daha temkinli yaklasmasi gerekliligini ortaya koyuyor. 8 Mart-5 Nisan 1920 tarihlerinde sadrazamlik (basbakanlik) gorevini ustlenen Salih Hulusi Pasa doneminde kaleme alinan konuyla ilgili tezkireden anlasildigina gore Ermeni sansurculerin tarafgir tutumlarini Osmanli hukumeti uzun sure izler belki duzelir diye mudahale etmez. Ancak is kamuoyu genelinde kotu tesir ve yoruma sebep olunca meseleyi Meclis-i Vukela’ya tasir. Osmanli idarecilerinin iki konuda oldukca rahatsiz olduklari belgelere yansiyor. Birincisi Osmanli sansur heyetinin yayimlanmasini uygun gormedigi haberlerin yabanci heyetce desteklenmesi; duyurulmasini istedigi bilgilerin ise engellenmesi. Ikincisi haber metinleri uzerinde ufak gibi gozuken kelime oyunlariyla anlam butunlugu ortadan kaldirilip olmayan hadiseler vuku bulmus ya da tersi bir durum yasanmis gibi gosterilmesiydi. Ozellikle katliam’ basligi altindaki haber metinleri kelime oyunlarina kurban gidiyordu. Yazilardan atilan bazi sozcukler yanlisligi ortaya cikan haberlerin dogru gibi algilanmasina sebep olmaktaydi. Sozde katliam bilgilerinin yalanlanmasini resmî kanaldan yurutmek isteyen hukumetin gazetelere gonderdigi tekziplere de mudahale edilmekte boylece halk nazarinda dogru diye bilinen uydurma katliam haberlerini hukumetin destekledigi ya da goz yumdugu inanci yayilmaktaydi. KATLIAMDAN BAHSETMEYEN TEKZIP Konuyla ilgili dikkat ceken ornekler soz konusu belgede acikca anlatiliyor. Osmanli hukumeti iddialarini iki olayla ozetlemeyi yeterli goruyor. Istanbul’da Fransizca yayimlanan Le Journale d’Orient gazetesinin bir sureligine yayina ara verilmesi Osmanli yetkililerinin istedigi ilk olay olur. Buna karsilik gazete yonetimi bir tekzip metni yayimlamayi kabul eder. Bu yayim organi hukumetin nesredilmesini istedigi; ancak yabanci sansur heyetinden gecmeyen katliam soylentileriyle ilgili resmî tekzibi sayfalarina tasidiktan sonra Ermenilerin hismina ugrar. Isgalci sansur heyetinin engellemesine takilan bir diger gazeteyse Tasvir-i Efkâr’dir. 6 Mart 1920’de nesredilen 3006 numarali gazetede Katliamlar Hakkindaki Sayi’atin Tekzibi” baslikli metin sansurculerin kalem oyunlarina ugrar. Yazinin basligindan Katliamlar’ kelimesinin ve metinden de soylentileri yalanlayan ilk satirlari cikarilir. Boylece tekzip amacinin disina cikarilarak katliam iddialarini âdeta destekler mahiyete burunur. MAKTULU KATIL GOSTEREN GAZETELER Yine Le Journale d’Orient gazetesi Van’da Ermeni cetelerinin koy basip 10 Musluman Turk’u oldurmesi olayini Turkler Ermeni koyunu basip katliam yapti” seklinde yansitmaktan geri kalmaz. Sansur heyetinin yonlendirdigi bir baska carpitma haber de Tribune d’Orient gazetesinde cikar. Turkiye’ye yararli nesriyat olarak gorulen bu gazete de Ermeni cetelerin Ercis civarinda uc koyu basip 2’si kadin 5 kisiyi oldurdukten sonra koyleri yakmasi haberini carpitarak verir. Sansur heyetinin verdigi bilgiler isiginda Ermeni kelimesi yerine Turkler yazip gazetede yayimlanir. Osmanli hukumeti en sonunda bu ise son verilmesi icin durumu bir ultimatom seklinde isgal kuvvetlerine bildirir. Hukumetin bu duruma tepkisinde one cikan ibareler soyledir: Yerel basinda soylentilerin reddine imkân bulunamadigi gibi bir de hukumetin bu yalanlari tasdik ettigi goruntusu meydana gelmektedir ki bu asla kabul edilemez. Iste bu sebeple sansur heyetlerinin gorevlerine son verilmesi istedigimizin Disisleri ve Icisleri Bakanligi araciligiyla Itilaf Devletleri temsilcilerine bildirilmesini istiyoruz.” Sadrazam Salih Hulusi Pasa imzasini tasiyan tezkiredeki talepler isgal devletlerince olumlu karsilanir ve heyetlerin gorevine son verilir. Dr. Recep Karacakaya: ISGAL DONEMI EVRAKINA TEMKINLI YAKLASILMALI O donem icin bir Istanbul hukumeti gercegi de var. Yani Ittihat ve Terakki’den sonra iktidara gelen Hurriyet ve Itilaf Firkasi’nin bakis acisi selefinden tamamen farkli; Itilaf devletleriyle birlikte hareket ediyor. Ingilizler ve Fransizlar sehri isgal ettikten sonra Turklere guvenmedikleri icin bircok resmî kuruma Rumlari ve Ermenileri getiriyor. Ayrica basini kontrol altina almak icin de calisma soz konusu. Buralarda da ozellikle isgal guclerinin denetimindeki sansur heyeti kanaliyla bir ele gecirme var. Tum bu sebeplerden donem evraki incelenirken temkinli davranilmali. Ozellikle de gazete haberlerine dikkat edilmeli. Mumkunse baska bir kaynakla karsilastirilmali. Mesela anilar diger arsiv belgeleri donemin diger gazeteleri incelenmeli. Aslinda sadece bununla da sinirli degil; ama bir donem irdelenirken devrin sartlari gozden kacirilmamali.