Hepimiz Hrant Dink iz fotograf kitabinda birbirini hizla izleyerek birkac gunluk bir oykuyu yansilayan goruntuler yalnizca birer imge yalnizca gercegin birer yorumu degil Sevgili kardesim! Sireli yegpayris! Yirminci yuzyilin en onemli fotografcilarindan Ansel Adams in bir sozunu animsiyorum: Her fotografta her zaman iki kisi vardir: fotografi ceken ve fotografa bakan... Fotografta kimi zaman bir doga gorunumu yer alir. Kimi kez bir portredir fotograf; bir yuzle yuz yuze goz goze gelirsiniz. Bazen bir aile albumunden cikmis bir fotograftir elinizdeki; ana baba ve cocuklarin duruslari bakislari giyimleri baktikca ruh gizlerini ele verir. Ama fotografta kim ya da ne olursa olsun Ansel Adams haklidir: Bir fotografi ceken vardir; bir de fotografa bakan. Fotografi ceken cekip gitmistir gerci; sirra kadem basmistir ama eylemiyle oradadir fotograf onun eyleminin urunudur. Sonrasi fotografa bakana kalmistir. Karsinda zamandan yalitilmis surekli kilinmis bir an vardir. Bakakalirsin... Su anda elimde tek bir fotograf degil bir fotograf kitabi var binlerce fotograf arasindan secilmis yuz otuz bes fotograftan olusan bir kitap: Hepimiz Hrant Dink iz. Uluslararasi Hrant Dink Vakfi adina Agos Yayincilik tarafindan yayimlanmis. Hrant Dink in oldurulusunun birinci yilinda... Yasanan yogun acinin ardindan ortaya cikan toplumsal tepkiyi kamusal bellege tasimak icin... Guvercin ve tekne Tasarimini Bulent Erkmen in gerceklestirdigi kitabin on kapagi siyahbeyaz: Hrant in yuzunden hic eksilmemis olan biraz huzunlu biraz hulyali bakis bir kadinin yuzundeki acili ofkeli ama kararli sorgulayan anlatim ve cenaze toreninde binlerce elin tasidigi Hepimiz Hrant Dink iz pankarti. Kitap acildiginda icerideki fotograflara silme kara kapkara sayfalardan gecilerek ulasiliyor. Hrant in Agos gazetesinin onunde olduruldugu yerden baslayan tum bir yuruyusu nerdeyse ani anina goruntuleyen kilisedeki âyinle suren topraga verilisiyle son bulan goruntuler. Ne ki son bulan demek yanlis belki de. Cunku ozellikle son iki fotograf bir sonu degil bir baslayisi bir yeniden baslayisi haberliyor. Ilkinde gomutlukte Hrant in fotografinin ustunden kanat acmis bir beyaz guvercin. Son fotografta ise Hrant in kiyida duran teknesi. Yapraklar ciceklerle bezeli. Belki mimozalar belki ihlamurlar. Arkada motorun yani basinda her zaman oturdugu yerde balik tutarken cekilmis bir fotografi. Tekne birazdan denize acilacak gibi. Sesim karada olurse Rafael Alberti nin dizeleri dusuyor aklima: Sesim karada olurse / alin denize goturun / kiyida oylece birakin. // Alin denize goturun / ak bir savas gemisine / sesimi kaptan yapin. // Susleyin sesimi oy / nisanlariyla gemicilerin: // yuregimin ustune demir / demirin ustune yildiz / yildizin ustune ruzgâr / ruzgârin ustune yelken... Hepimiz Hrant Dink iz kitabi arka kapaginda yine cenaze torenindeki yuruyus sirasinda cekilmis bir fotografla sona eriyor: Kipkizil kan rengi bir kumas; ustunde Bugun Ermeniyim... yaziyor. O gun on binlerce kisinin yurekten paylastigi bir sozdu bu; bir Ermeni kardesimizin oldurulusu karsisinda attigimiz cigligin sessizliginde soylenmis bir soz. Gercek milliyetimizin insanlik oldugunu dile getiren bir soz... Pablo Neruda bir zamanlar Ben yalnizca kendi ulkemde yasayabilirim demisti. Ellerim ve ayaklarimla ona tutunmadan kulagimi ona dayamadan sularinin ve golgelerinin kipirdanisini duyumsamadan koklerimin ana karninda beslenir gibi topraginin derinlerine uzandigini duyumsamadan yasayamam. Hrant Dink in tum bir yasam eylemini ne kadar guzel yansitiyor. Elleriyle ve ayaklariyla hep bu ulkeye tutundu; kulagini hep ona dayadi; hep sularinin ve golgelerinin kipirdanisini duyumsadi; ve kokleri ana karninda beslenir gibi topraginin derinlerine uzandi. Olum maski gibi Hepimiz Hrant Dink iz fotograf kitabinda birbirini hizla izleyerek birkac gunluk bir oykuyu yansilayan goruntuler yalnizca birer imge yalnizca gercegin birer yorumu degil; Susan Sontag in deyisiyle bir ayak izi ya da olum maski gibi gercek olandan dolaysizca cekip alinmis bir sey. Gercek olandan bu denli dolaysizca cekip alinmis imgeler soze yer birakmiyor. Ortaklasa bir tepkinin bir acinin ama ayni zamanda bir kararliligin tum sozlerden arinmis insanlarin bakislarinda duruslarinda cisimlesmis bir yansimasi bu kitap. Bence bu kitabin bir baska ozelligi de aslinda bir aile albumu olmasi. Bir ailenin tum bir yasaminin yalnizca bir-iki gununde cekilmis fotograflarindan olusan bir album. Bu ulkede uzun yillardir ozgurluk esitlik kardeslik ve hosgoru ugrunda savasim veren insanlar ailesinin. Bir kardeslerinin daha oldurulmesi karsisinda duyduklari aci ve ofkeyle bir araya gelip cektirdikleri fotograflari iceren bir aile albumu bu kitap. Bu kitaba bakarken gozumun onune uc yil once yayimlanan bir baska kitap geldi. Animsayacaksiniz Tarih Vakfi Yurt Yayinlari 2005 yilinda 6-7 Eylul Olaylari nin ellinci yildonumu dolayisiyla bir kitap yayimlamisti. O kitapta 1955 Eylulunde gayrimuslimlerin evlerine isyerlerine ve kiliselerine gerceklestirilen saldirilarin fotograflari yer aliyordu. Fotograflari o donem Istanbul daki Sikiyonetim de gorev yapan Oramiral Fahri Coker olumunden sonra yayimlanmak kosuluyla Tarih Vakfi Bilgi-Belge Merkezi ne bagislamisti. Iyi saklayalim 6-7 Eylul Olaylari: Fotograflar-Belgeler kitabinda sunulan fotograflar Hepimiz Hrant Dink iz kitabindaki fotograflarin tam karsiti bir nitelik tasiyordu. Orada gericilige karsi seslerini yukseltmek icin yuruyen insanlar degil bu ulkenin insanlarinin bir bolumune karsi kiskirtilmis saldiriya gecmis yakip yikan kirip doken insanlar vardi. Butun fotograflar unuttuklarimizi unutturulmak istenenleri bize animsatmak icin vardir. O yuzden elli yildan fazla bir zamandir yasananlarin iki yuzunu sergileyen bu iki kitabi iyi saklayalim derim.