Eski Basbakan Manukyan Soykirimlari halklar degil hukumetler yapar. Bunu kabul etmek Turk halki icin bir ayip degil gorusunu ileri suruyor. Eski Basbakan Harutyunyan Turkiye nin kabul etmesi en onemlisi diyor. Prof. Safrastyan iki ulke tarihcileri arasinda isbirligi fikrine kapali degil Soykirim Aniti ve Muzesi alaninda Hrant Dink in oldurulmesinin birinci yildonumunu anmak icin acilan kose. Dink in resminin uzerinde bulunan ve duvara yontulmus olan yazida Ermenice Dink in dogdugu kent olan Malatya yaziyor. Erivan da Turkiye ile diyalog surecinin baslamasi Ermenilerin en buyuk arzularindan biri olarak cikti karsimiza. Fakat iki taraf nadiren de olsa bir araya geldiginde soykirim konusu golgesini su veya bu sekilde hep hissettiriyor. Sonucta Turk-Ermeni iliskileri acisindan temel bir gercegi kabul etmek zorundayiz. Turkler arasinda 1915 te olanlar hakkinda farkli gorusler ortaya cikmaya baslasa da Turk devletinin soykirimi tanimasi imkânsizmis gibi geliyor bize. Ancak Ermeni devletiyle milletinin soykirimi inkâr etmeleri de ayni olcude imkânsiz gorunuyor. Sonucta 1915 teki hadiseler Ermenileri milletce ebediyen daglamis ve ulusal kimliklerinin ayrilmaz bir parcasi haline gelmis. Peki bu durumda ne olacak? Prof. Mim Kemal Oke nin tabiriyle iki millet arasindaki bu yuzyilin kan davasi her iki devletin basini giderek daha fazla agritmaya ilelebet devam mi edecek? Rovansist duygular Ermeniler arasinda bu konuda nelerin yapilmasi gerektigi hususunda farkli gorusler oldugu anlasiliyor. Ermenistan ile diyaspora arasinda da bir mutabakat yok bu konuda. Tehcirin urunu olmasi nedeniyle Turklere karsi daha kati oldugu belirtilen diyasporada rovansist duygular agir basiyor. Ermenistan da da eski Kanada Buyukelcisi Ara Papian gibi dusunenler var tabii. Ancak Erivan daki egemen gucler konuya daha pragmatik bir yaklasimla ulusal guvenlik ve ekonomik cikarlar acisindan bakiyor. Turkiye den bu asamada kolektif tazminat talebinde bulunmanin cok gercekci olmadigini da anliyorlar. Bu yuzden Ankara ile iliskilerin normallesmesinin orta ve uzun vadede daha yararli olacagina inaniyorlar. Kisacasi Bati ya giden yolun Turkiye uzerinden gectigi artik goruluyor. Turkiye nin AB uyeligi de Erivan tarafindan bu nedenle destekleniyor. Halk sorumlu degil Erivan da eski Basbakan ve Savunma Bakani ve Ulusal Demokratik Birlik Partisi nin 19 Subat secimlerindeki cumhurbaskani adayi Vazgen Manukyan ile soykirim konusunu da konustuk. Kendisi Ermenistan in populer siyasetcilerinden. 1996 da cumhurbaskanligi secimlerini dahi kazanmis. Ancak burada bize soylenene gore cumhurbaskanligi o sirada Cumhurbaskani olan Levon Ter Petrosyan tarafindan elinden calinmis. O gun bugun iki siyasetci arasina kara kedi girmis. Ermenistan da Manukyan icin isittigimiz en ilginc soz Elinde halkin desteginden baska bir sey yok onun icin kazanamaz oldu. Bu cumle bile Ermenistan daki siyaset hakkinda cok sey soyluyor. Diyaspora daha sert Manukyan ayni zamanda bize diyaspora Ermenilerinin Turkiye ye Ermenistan daki Ermenilerden daha sert baktigini soyleyenlerden. Ailesinin Vanli oldugunu anlatan Manukyan Soykirimla ilgili benim kendi tutumum var diyerek soyle konustu: Soykirimlari halklar degil hukumetler yapar. Soykirim gercegini kabul etmek Turk halki icin bir ayip degil. Osmanli hukumetinin yaptigi kotu bir seyi ogrenir ve ileri gider. Yoksa Ermeni soykirimi Turk halki uzerinde kotu bir leke degildir. Manukyan 1990 li yillarda biz hukumet olarak Turkiye ile normallesmeyi bu cercevede gorduk. Halki tohmet altinda birakmadan soykirim meselesini cozeriz diye dusunduk dedi. Ancak Turkiye nin Karabag savasinda Azerbaycan i desteklemesi ve siniri kapatmasindan sonra bu sansin kaybedildigini soyledi. Manukyan 1998 yilinda isbasina gelen yeni iktidar (Kocaryan iktidarini kastediyor) ilk iktidarin yaptiklarinin sonuc getirmedigini gorerek soykirim konusunu on plana cikardi diye ekledi. Dink in kardesi Vazgen Manukyan in gorusune Agos gazetesinin Erivan Temsilcisi Tiran Lokmagozyan da katiliyor. Hrant Dink in kardesine ait Konstantinopolis adli bir kitap ve kirtasiye evinin yoneticisi de olan Istanbul kokenli Lokmagozyan Manukyan in isaret ettigi yola atifta bulunarak sunlari soyledi: Bu yoldan gidilseydi ve iki ulke arasinda ekonomik iliskiler gelistirilseydi Erivan soykirim dosyasini acmazdi. Ozetle Turkiye akilli davransaydi Ermenistan bugun cebindeydi. Ama keskin sirke kupune zarar verdi. Spor tarihine merak duyan Soykirim Aniti ve Muzesi Muduru Hayk Demoyan bize 1912 de yapilan Stockholm Olimpiyatlari na Osmanli bayragi altinda katilan Ermenilerin resimlerini gosterdi. Bunlardan biri de resimde sagda ikinci sirada yarisan Vahram Papazyan adli Ermeniymis. Demoyan bu gibi konularin arastirilip iki milletin yakinlasmasina katkida bulunulmasini istiyor. Anit mudurunden komisyona destek Tarihciler Komisyonu meselesini Erivan in en yuksek tepesinde yer alan ve Agri Dagi na bakan Soykirim Aniti ve Muzesinin Muduru Hayk Demoyan la da konustuk. Bu anitimiz ayni zamanda Turkiye nin tarihiyle ilgilidir diyen Demoyan in Tarihciler Komisyonu fikrine en acik olan Ermeni yetkililerden biri olmasi bizi biraz sasirtti. Ancak Demoyan bunun Akli basinda ve pragmatik sonuclar almaya donuk bir girisim olmasi gerektigini belirtti. Komisyonda kimler yer alacak bu da onemli diyerek Ornegin Turk tarafinda Taner Akcam ile Yusuf Halacoglu nun bir araya geldiklerini hayal etmekte biraz zorlaniyorum diye ekledi. Osmanli sporculari Demoyan tarihcilere iki millet arasinda yasanmis guzellikleri ortaya cikarma gorevinin de dustugunu soyledi. Ozel merak alaninin spor tarihi oldugunu da belirterek bize Osmanli donemindeki Ermeni sporcularin tarihi kartpostallarini gosterdi. Bunlardan en ilginci 1912 Stockholm Olimpiyatlari na Osmanli devleti adina katilan Vahram Papazyan in resmiydi. Her iki tarafa iki milletin insani yanlarini gosterebilmemiz lazim. Iki ulkenin de sifaya ihtiyaci var diye konusan Demoyan su anda Canakkale de Osmanli ordusunun saflarinda carpisan Ermeni subaylarla ilgili bir arastirma uzerinde calistiklarini soyledi. Ermenilerin Ruslar ile isbirligi yaptigi hep belirtilir oysa Turkiye de kim Ruslarin Osmanli ordusunda esir aldiklari 10 bin Ermeniyi Sibirya ya surdugun biliyor ki diye ekleyen Demoyan ayni sekilde Ruslarla 1887 de patlak veren 93 Harbinde Osmanli devletine buyuk hizmetlerde bulunmus olan Ermeni Pasalardan soz etti. Turkiye de tartisilmali Iste bunun icin Tarihciler Komisyonu fikri onemlidir. Ama bu komisyon soykirim oldu soykirim olmadi komisyonu na donusurse hicbir yarar saglamaz diyen Demoyan soyle devam etti: Benim icin Turkiye nin soykirimi tanimasi veya tanimamasi veya konunun baska ulkelerin parlamentolarinda gorusuluyor olmasi onemli degil. Benim icin onemli olan bu konunun Turkiye de korkusuzca ve acik bir sekilde tartisilabilmesidir. Bu arada hem Demoyan dan hem de konustugumuz diger Ermeni akademisyenlerden duydugumuz ve Turk Tarih Kurumu Baskani Yusuf Halacoglu nun da dikkatini ozellikle cekecegini dusundugumuz bir konuya deginmeden de edemeyecegiz. Gizli Ermeniler Ermenistan da 1915 olaylari ile ilgili olarak yapilan yeni arastirmalarda Halacoglu nun da bir sure once gundeme getirdigi Turkiye deki gizli Ermeniler konusu giderek daha onemli bir yer tutmaya baslamis. Kim bilir ilerde belki Demoyan veya Safrastyan ile Halacoglu nun bu konudaki bir ortak calismasina tanik oluruz? Demoyan dan ogrendiklerimiz elbette ki kulaga hos gelen seylerdi. Fakat daha once Turk Ermeni Uzlasma Komitesinin calismalarini engelleyen Ermeni diyasporasi Vazgen Hayk Demoyan in gosterdigi yoldan gidilmesine razi olur mu? Daha dogrusu Ermenistan ile diyaspora arasindaki iliskiler yansitilmaya calisildigi kadar uyumlu mu? Bu konuya da bir sonraki yazimizda deginecegiz. Eski Basbakan Harutyunyan: Turkiye nin kabul etmesi daha onemli Hiristiyan Demokrat Partisi baskani olan Ermenistan in bagimsizliktan sonraki ilk basbakanlarindan Khosrov Harutyunyan Bugunku Turkleri aslinda biraz anliyorum. Cunku Turkiye deki tarih kitaplari olanlari anlatmiyor dedi. Harutyunyan Cesitli ulkelerin soykirimi kabul etmeleri onemli ama benim icin en onemlisi Turkiye nin bunu kabul etmesidir diye ekledi. Ermenistan in yasadigi ekonomik sikintilari betimlercesine bakimsiz ve kara kis olmasina ragmen isitilamadigi icin buz gibi olan ofisinde konustugumuz Harutyunyan Turkiye soykirimi tanimadikca bir Ermeni vatandasi Turkiye ye bakip hep tehdit gorecek dedi. Erdogan in onerisi Tabii bu arada Basbakan Erdogan in Ermenistan a yaptigi ve iki ulkeyle ucuncu ulkelerden gelecek akademisyenlerden olusmasini onerdigi Tarafsiz Tarihciler Komisyonu meselesi de var. Bu oneriyi biz de yazilarimizda gecmiste destekledik. Fakat kafamizda hep bir soru isaret de yok degildi. Ya komisyondan Turkiye deki resmi tezlere uymayan sonuclar cikarsa? Ankara bunlari Erdogan in ima ettigi gibi gercekten kabul edecek mi? diye dusunmeden edemedik. Nitekim Hrant Dink in basina gelenleri de animsatan Ermeni muhataplarimiz 301 gibi maddeler varken sizde kim yasal takibata ugrama korkusu olmadan bu konudaki fikirlerini rahatca aciklayabilir ki? diye sordu. Donemin Adalet Bakani Cemil Cicek in ustelik Meclis kursusunden Bizi arkadan hancerliyorlar diyerek Bogazici Universitesi nde yapilmasi planlanan Ermeni konferansini engelledigini de animsatarak Erdogan in onerisinin bu nedenle samimi olamayacagini soylediler. Nâzim Hikmet eserinde soyledi Ulusal Bilim Akademisi Dogu Bilimleri Arastirma Enstitusu Baskani Prof. Dr. Ruben Safrastyan Erdogan in Tarihciler Komisyonu onerisini elestirmesine ragmen iki ulke tarihcileri arasinda isbirligi fikrine kapali olmayan kisilerden biri. Safrastyan sorularimizi yanitlarken Ermeni tarafinin da 1915 olaylarina farkli acilardan bakabilecegini soyledi. Ancak Turkiye nin de gecmisinde yatan bu karanliktan kendisini siyirmasi gerektigini belirtti. Nâzim Hikmet in Rusya da yazdigi Romantika adli eserine isaret eden Safrastyan Kitabin kahramani Ahmet adli bir Turktur. Nâzim Hikmet bu kahramanina Ermeni olayi Turkiye nin yuz karasidir dedirtir diyerek bircok Turkun Nâzim in bu eserini dahi bilmedigini soyledi. Safrastyan eski Turkce harfleriyle yazilmis bir belgeyi de gostererek soyle konustu: Burada Ermeni sorununu cozmek icin bu tehcir yapilmali cumlesi geciyor. Boylece niyet ortaya cikiyor. Altindaki imzalara bakinca hukumetin buyuk bolumu imzalamis. Bu imzalar Sait Halim Pasa Talat Pasa Enver Pasa Ahmet Nesimi ye ve digerlerine ait. Belge ayrica numarali ve tarihli. Iste mesela bu belgeyi Turk meslektaslarima analiz etmek isterim. Safrastyan 1915 te meydana gelenler hakkinda ortaya cok sayida yeni belgenin cikmaya basladigini ve boylece arastirmalarda yepyeni bir doneme girildigini de kaydederek Turk tarihcilere de bu donemde cok is dusecek dedi. YARN Diyaspora Ermenileriyle Ermenistan in cikarlari ortusuyor mu?