Turkiye Turk-Ermeni kara sinirini 1993 te kapatti. Turkiye ile diplomatik iliskinin olmamasi ve sinir kapisinin kapali tutulmasi Erivan da konustugumuz Ermenilerden duydugumuz en buyuk sikâyet konusu oldu. Ermeni Bakan Oskanyan Turkiye yi rahatlatacak aciklamayi bize yapiyor: Siz hukumetin ne dedigine bakin. Bizim icin Kars Antlasmasi bugun de gecerlidir. Eski Basbakan Harutyunyan da Demirel ile anlasmistik diyor Turkiye Ermenistan in bagimsizligini 16 Aralik 1991 tarihinde tanidi ama diplomatik iliski kurmadi. Arka plandaki Karabag sorunu fakat daha da onemlisi Ermeni diyasporasinin soykirim iddialari konusundaki baskilari kamuoyu tepkisini de kollayan Ankara yi bu adimi atmaktan alikoydu. Turkiye gene de 1988 depreminin de etkisiyle buyuk ekonomik sikintilarla bogusan Erivan a yeri geldiginde yardim ediyordu. Bunun bir ornegini eski basbakanlardan Khosrov Harutyunyan in agzindan dizimizin bu bolumunde ayri bir kutu icinde aktardik. Fakat Erivan dan da yardim alan Karabag ordusuna bagli Ermenilerin 25 Subat 1992 de Hocali kasabasinda Azeri sivilleri katletmelerinin Turk kamuoyunda yarattigi infial zaten hassas olan ortami gerdi. Ortam neden gerildi? Ermeni guclerinin 1993 te Azerbaycan in Kelbecer bolgesini isgal etmelerinin ardindan Ankara o ana kadar acik olan Turk-Ermeni kara sinirini kapatti. Bu yoldan baski uygulayarak Ermenileri isgal ettikleri Azeri topraklarini terk etmeye zorlamayi hedefledi. Bu arada Ermenistan in Bagimsizlik Bildirgesi ve buna atif yapan Ermenistan Anayasasi gibi temel belgelerde Bati Ermenistan ifadesinin yer almasi ve o bolgede meydana gelen soykirimin dunyaya kabul ettirilmesinden soz edilmesi Ankara yi Erivan in Turkiye den uzun vadede basta toprak olmak uzere cesitli taleplerde bulunacagi sonucuna goturdu. Bu gelismelerin yani sira Sovyet hukumetinin Ankara hukumetiyle 13 Ekim 1921 de imzaladigi ve Turk-Ermeni sinirini belirleyen Kars Antlasmasi nin taninmamasi yerine Sevr Antlasmasi nin esas alinmasi icin - diyasporanin da destegiyle - Ermenistan da yukselen sesler ortami daha da gerdi. Kapi 14 yildir kapali Sonuc olarak iki ulke arasindaki sinir kapisi 14 yildir kapali ve bu durum Azerbaycan in ambargosuyla birlesince Ermenistan ekonomisine buyuk zarar vermeye devam ediyor. Nitekim Turkiye ile diplomatik iliskinin olmamasi ve sinir kapisinin da kapali tutulmasi Erivan da konustugumuz Ermenilerden duydugumuz en buyuk sikâyet konusu oldu. Kaldi ki daha birkac gun once Munih te duzenlenen guvenlik zirvesinde Basbakan Erdogan ile Ermenistan Disisleri Bakani Vartan Oskanyan arasinda yasanan tartismanin odaginda da bu konu vardi. Erdogan in zirvede yaptigi konusmadan sonra dinleyiciler arasinda oturan Oskanyan kendisine su soruyu yoneltti: Basbakan firsati kacirdi Aramizda diplomatik iliski yok sinir kapimiz kapali. Bunun sebebini sordugumuzda bize 1915 te yasanan soykirimla ilgili gelismeleri ve Daglik Karabag konusunu soyluyorsunuz. Ama ulkelerimiz arasinda savas yok. Dolayisiyla bu sorunlari oturup neden konusamiyoruz? Neden diplomatik iliski kuramiyoruz? Hazirliksiz yakalandigi yanitindan belli olan Erdogan Kars Antlasmasi meselesini ve Turkiye nin toprak butunlugune dair bir kastin oldugunu cagristiran yukarida sozunu ettigimiz hususlari gundeme getiremedi. Karabag konusuna da sert bir sekilde degindigi yanitinda Erdogan Ermeni bakandan ulkesinden Turkiye ye nicin 40 bin Ermeni vatandasinin calismak icin geldigini sorgulamasini istemekle yetindi. Boylece Oskanyan a Kars Antlasmasi ve Turkiye nin toprak butunlugu konularindaki goruslerini dunya kamuoyu onunde aciklatmak icin onemli bir firsat kacirdi. BAKAN OSKANYAN DAN MILLIYET E ONEMLI ACIKLAMA Kars Antlasmasi gecerlidir Erdogan in Oskanyan a soramadigi soruyu biz Ermeni bakana Erivan da Munih teki toplantidan kisa bir sure once su sekilde sormustuk: Turkiye de tanimadiklari bir siniri nasil acip diplomatik iliski kurabiliriz ki? diye soranlar var. Sizde de Sevres Antlasmasi nin canlandirilmasi gerektigini soyleyenler de var. Her seyden once siz Kars Antlasmasi ni taniyor musunuz? Oskanyan in yaniti ise soyle olmustu: Sizde nasil asiri uclar varsa Ermenistan da da her turlu fikir mevcut. Insanlarin farkli gorusleri olabilir. Fakat hukumetin ne dedigine bakin. Daha once de belirttigim gibi bizim icin Kars Antlasmasi bugun de gecerlidir. Ardindan soyle devam etmisti Oskanyan: Ikincisi iliskileri normallestirmek icin gercek niyet varsa o zaman diplomatik iliskilerle ilgili herhangi bir belgeye veya anlasmaya bakin. Bunlarda sinirlarin taninmasi birbirinin ic islerine karisilmamasi ve birbirinin hukumranlik haklarina saygi gosterilmesi ilkeleri zaten var. Bunlar uluslararasi hukukun normlaridir. Bu yanit Ermenistan in temel belgelerinde yer alan bazi ifadeler nedeniyle Ankara da duyulan guvensizligi gidermeye yeter mi bilemeyiz. Ancak Ermenistan Disisleri Bakani nin Kars Antlasmasi ni taniyoruz sozu Turkiye de dile getirilen bazi gorusler karsisinda gene de onemli bir aciklama sayilmalidir. Guvensizligi giderir mi? Bu arada Oskanyan in Yunanistan Basbakani Kostas Karamanlis in Turkiye ye yapmakta oldugu resmi ziyarete isaret edip Yunanlilarin her yil dile getirdikleri Pontus soykirimi iddiasina da atifta bulunduktan sonra soyledigi su sozler de ilgi cekiciydi: Yunanistan ile sorunlariniza bakin. Bizimle olan sorunlarinizin neredeyse aynisi. Buna ragmen ulkeleriniz arasinda normal iliskiler var. Bizim de Turkiye den istedigimiz budur. Boylece sorunlarimizi ust duzeyde cozmemiz icin daha iyi bir ortam da saglanmis olur. Politikasizlik yolu Normal sartlara Turkiye nin bu gibi sozler uzerine Erivan a karsi daha proaktif bir diplomasi gutmesi gerekirdi. Diplomasinin temel amaci da zaten sorunlari mumkun oldugu kadar bariscil yollardan cozmek ve ortaya cikacak firsatlardan bu amac la yararlanmaktir. Fakat mevcut durumda bunun olacagina dair bir isaret yok. Politikasizlik karsisinda takip edilecek en kolay yol statukoyu savunarak yararli olabilecek farkli olasiliklari dusunme zahmetinden kurtulmaktir. Yoksa Ermenistan ile diplomatik iliskinin kurulmamasi ve sinirin da 14 yildir kapali tutulmasi bugune kadar istenen sonucu getirmis degildir. Kaldi ki Suriye nin tum resmi haritalarinda Hatay ilimizi kendi topraklarinda gostermesine ragmen Ankara Sam ile diplomatik iliskileri kesmeyi ve bu ulkeyle olan sinirini kapatmayi hic dusunmemistir. Buna Abdullah Ocalan in Sam da agirlandigi yillar da dahildir. Turkceyi anliyorum Gorusmemiz cumartesi gunu oldugu icin spor giyimiyle gelen Disisleri Bakani Oskanyan kravatli oldugumuzu gorunce once bir bocaladi. Sizi rahatlatacaksa kravatimi cikaririm dedigimde Gerek yok dedi. Oskanyan Turkiye ile diplomatik iliski kurma arzularini acikca yansitti. Turkiye nin toprak butunlugunu tanidiklarini da vurgulayarak Yunanistan ile olan iliskinizin benzerini istiyoruz dedi. Foto muhabiri arkadasimiz Altan Burgucu ya Turkce olarak Burada dursam iyi mi? diye soran Oskanyan a biz de Turkce konusup konusmadigini sorduk. Turkce olarak Bilmiyorum ama anliyorum dedi. Eski basbakanlardan Khosrov Harutyunyan bize zamanin Basbakani Suleyman Demirel in Ermenistan a zor bir aninda nasil yardim ettigini anlatti. Turkiye nin 1993 te siniri kapatmasindan sonra bu temaslarin tumuyle durdugunu uzuntuyle ifade etti. Demirel bize cok yardim etti Halen Hiristiyan Demokrat Partisi Baskani olan Ermenistan in bagimsizliktan sonraki ilk basbakanlarindan Khosrov Harutyunyan Cok buyuk firsat kacirildi diye uzuntuyle baktigi o gunler hakkinda bize asagidaki anekdotu anlatti: Erivan sokaklarini gezerken kendinizi zaman zaman Anadolu nun herhangi bir kentinde saniyorsunuz. Lavasiyla kebabiyla degisen fazla bir sey yok. Ancak Ermeni dostlar alinmasin Turkiye de yemeklerin biraz daha lezzetli oldugunu dusunuyoruz ki bunu Turkiye yi bilen Ermeniler de teslim ediyor. Pesin ekmek aldik 1992 de Basbakan dim. AB den ekmek icin 38 milyon ECU luk kredi alacaktik ancak kredi gecikti. Ayni sirada Abhaz siniri kapandi. Mallarimiz disarida kaldi. O sirada bir karar alip Basbakan Demirel e mektup gonderdim. Ayrica telefonda konusup anlastik. Krediyi alamiyorduk ama acelemiz vardi. Kredi hakkimizi Turkiye ye verdik. Turkiye de bize pesin olarak ekmek verdi. AB kredisini aldiginda da kendisine ekmek aldi. Iki halk calisabilirdi Bu olan ekonomik acidan tabii ki onemli degildi. Onemli olan Demirel ile anlasmamizdi. Ikimiz daha sonra halklarimiza bu konuyla ilgili demecler verdik. Iki halkin birlikte calisabilecegini gosterdik. Fakat 1993 te Turkiye tek tarafli olarak siniri kapatti ve o gun bugun aramizda iliski yok. Turkiye Ermenistan sinirini kapattiktan sonra bolgede Ermenistan i baypas eden yeni jeostratejik yollar aciyor. Bir ana yol var ama bunu bir yana itiyor. Bu faaliyetlerden dolayi da Ermenistan in gelecegi olmuyor. Bu nedenlerden dolayi da Ermenistan supheleniyor ve tehdit goruyor. Onun icin konuyu dunya capinda gundeme getiriyor. Istikrarli bir Kafkasya istiyorsa Turkiye bu adimlari atmamali. Turkiye ye karsi suphe Ankara nin Erivan politikasi Turkiye ye bu asamada somut bir yarar getirmezken Miras Partisi Genel Sekreteri ve milletvekili Stepan Safaryan in da Erivan da bize isaret ettigi gibi Ermenilerin ulusal savunma gudusunu pekistirmis. Meclisteki burosunda konustugumuz Safaryan a gore ulkelerinin Baku-Tiflis-Ceyhan boru hatti ile Baku-Tiflis-Kars demiryolu gibi stratejik projelerden de dislandigini goren Ermeniler arasinda Turkiye nin kendilerini yok etmeye donuk buyuk stratejisini hâlâ uygulamakta olduguna dair kanaat yayilmis. Osmanli goruntuleri Nitekim Ermeni televizyonunda milliyetci duygulari kabartarak dusmana karsi birlik olmanin onemini vurgulayan belgesellere ve muzik kliplerine sik sik yer verilmesi dikkatimizi cekti. Bunlarda Osmanli donemi goruntuleriyle Karabag savasindan goruntulerin ic ice gecirilmesi dusmandan kimin kastedildigini ortaya koyuyordu. Safaryan diplomatik iliskinin kurularak sinirin acilmasinin bu olumsuz algilamalarin giderilmesine iki ulke arasinda artacak olan insan trafiginin de iki milletin birbirini daha iyi anlamasina katkida bulunacagina inaniyor. Ancak is o kadar basit mi? Iki ulkenin soykirim iddiasinin agir golgesinden kurtulup iliskilerindeki bu ciddi puruzu asmalari mumkun mu? YARIN Siyasetciler ve akademisyenler Soykirim uzerine ne diyor?