Huseyin Cahit Yalcin Tanin gazetesinde Talat Pasa nin hatiralarini yayimlarken Ebediyete cekilmis bir adamin son mudafaanamesine bir yayim hakki vermek mukaddes bir borctur. demisti. Huseyin Cahit Yalcin borc konusunda degilse bile borclu konusunda yanilmaktadir. Sadece Talat Pasa nin hatiralarinin yayim tarihlerine bile bakmak meselenin boyutlarini daha iyi anlamamizi saglar. Hatiralar Turkiye de ilk kez Yeni Sark gazetesinde Sakarya Zaferi nden iki ay sonra yayimlanmisti. Hatiralarin tekrar gundeme gelmesi ise Bati nin Ermeni iddialarini bir dayatma meselesi haline getirmesinin ardindan olmustur. Bu zamanlamadan da anlasildigi uzere aslinda Talat Pasa nin hatirlanmaya degil hatirlamaya ihtiyacimiz vardir. Kaynak Yayinlari Talat Pasa nin hatiralarini Hatiralarim ve Mudafaambasligiyla yayimladi. Yayinevinin sunusu okurken simdiye kadar yayimlanan Talat Pasa nin hatiralarinin Almanca cevirisinden yapilmis Turkce ceviriler oldugunu ogreniyoruz. Nitekim Huseyin Cahit Yalcin in yayimladigi hatiralar da Almancadan ceviri. Kaynak Yayinlari ise hatiralari 1921 yilinda Talat Pasa nin kendi elinden cikmis haliyle okuyucuya sunan Yeni Sark gazetesinin yayimini esas almis. Metin sadelestirilirken tarihi dokusuna dokunulmadan sadece artik kullanilmayan sozcukler gunumuzdeki karsiliklariyla degistirilmis. Kitapta ayrica Talat Pasa nin Ittihat ve Terakki nin 1917 Kongresi nde ve 1918 deki son Kongresi nde yaptigi konusmalar ile 22 Aralik 1919 tarihinde Mustafa Kemal Pasa ya gonderdigi mektup da yer aliyor. Kitapta ayrica Ingiliz istihbaratci Aubrey Herbert in Talat Pasa ile yaptigi gorusme ile ilgili yazdiklarinin tam metnini de bulmak mumkun. Anilarda Ermeni meselesi Gerek Talat Pasa ya gerekse de yakin tarihimize gunumuzde gosterilen ilginin nedenini her iki donemin birbirine benzemesinde aramak gerekiyor. Talat Pasa memleketin duvel-i mu azzama tarafindan parcalanmaya calisildigi bir donemde iktidara gelen devrimci kadrolardandi. Parcalanmayi engelleyemediler ama onlar olmasaydi Kurtulus Savasi ni zafere ulastiracak ve cumhuriyeti kuracak birikim de olmazdi. Talat Pasa nin hatiralarinda Ermeni meselesi onemli bir yer tutar. Onun yazdigi satirlari okurken Ermeni meselesinin Birinci Dunya Savasi ile baslayan ve Kurtulus Savasi ile devam eden vatan savunmasindan ayri ele alinamayacagini cok daha iyi kavrariz. Talat Pasa nin hatiralari emperyalistlerle isbirligi icindeki Ermeni ceteleri yuzunden tehcir kararinin neden ve nasil alindigini anlamayi da saglar. Talat Pasa hatiralarinda isgal altindaki Istanbul da Ingiliz sungulerinin golgesinde toplanan Divan-i Harbi Orfi den de bahsetmektedir. Hatiralarda bir Abdulhamit yetistirmesi tarafindan yonetilen mahkemelerde hukukun zerresinin bile bulunmadigini okuruz. Ingilizler emretmekte mahkeme de mahkum etmektedir. Tarih Talat Pasa yi hakli cikarir. Cumhuriyetten sonra soz konusu mahkemenin baskani Nemrut Mustafa yaptigi hukuksuzluk yuzunden yargilanacak ve surgun edilecekti. Talat Pasa ya saldiranlar bugun de Nemrut Mustafa nin iddialarindan daha somut bir sey soyleyememektedirler. Gunumuzde gerek Talat Pasa ile gerekse de onun donemiyle ilgili bayat suclamalarin tekrar isitilip gundeme getirilmesi tipki Talat Pasa ya gosterilen ilginin artmasi gibi anlamlidir. Talat Pasa nin hatiralari uzerinde yasadigimiz cografyada emperyalizmin aleti olmanin ve daha dune kadar bir arada yasadigi komsularina isgalci bir ordunun uniformasini giyerek saldirmanin sonuclari hakkinda herkesin iyi dusunmesi gerektigini hatirlatir. Durustluk ve fedakârlik simgesi Talat Pasa devrimci tarihimizin en mustesna adamlarindandir. Tarihin onun hakkindaki yargisi emperyalistlerin ve Nemrut Mustafalarinkinden cok farkli olmustur. Ataturk un Talat Pasa nin katlini duydugunda gozleri dolarak Memleket buyuk bir evladini kaybetti demesi bu yuzdendir. Durustlugu ve fedakarligi herkesin dilindeydi. Sadrazam oldugunda bile mahalle firinindan vesikayla ekmek almaya devam etti. Oldurulecegini bilmesine ragmen aklina ne korkmayi ne de kacmayi getirdi. Isgalcilerin Istanbul daki mahkemesi onu mahkum etmisti. Yetmedigini gorduler. Berlin deki mahkeme ise katilini serbest birakti. Bugun ne Nemrut Mustafa yi ne de Ingilizlerin emriyle tetigi ceken katili hatirlayan var. Ama Talat Pasa Huseyin Cahit Yalcin deyisiyle memleketini seven vatan evlatlari arasindaki yuksek ve muhterem mevkisini hâlâ koruyor. Bu yuzden onun hatiralarini okumak aslinda bizler icin bir borcun gecikerek olsa da odenmesidir. HATIRALARIM VE MUDAAFAM Talat Pasa Kaynak Yayinlari 2006 248 sayfa 12.5 YTL.