Sirf burada yasamak hakkini bulan bir suru bedbaht Ermeni var. Mektebe bagli bir binada da bircok var. Collerde ot yiyerek karinlari sistikten sonra kimi anasini kimi babasini bircoklari da cocuklarini kaybettikten sonra buraya dusmusler. Turk romanciliginin buyuk ismi Halide Edip Birinci Dunya Savasi yillarinda iktidardaki Ittihad ve Terakki Partisi nin lider kadrosundan bazi kisilere yakin durmus bazilarina ise mesafeli davranmis hatta muhalif olmustu. Suriye ye gitti 1917 nin hemen basinda o sirada Sam da ordu kumandani olarak bulunan Bahriye Naziri Cemal Pasa nin davetiyle Suriye ye giden Halide Edip Sam daki ve Beyrut taki kiz okullariyla yetimhanelerin iyilestirilmesine calismis ve oralara gonderilmis olan Ermeniler ile de yakinlik kurmustu. Asagida Istiklal Savasi yillarinin Halide Onbasisi Halide Edip Adivar in 1917 nin 1 Mart gunu Istanbul a Maliye Naziri Cavid Bey e gonderdigi uzun mektubun bazi bolumleri yer aliyor. Bu mektubu okurken Halide Edip in muhalif karakterini unutmamak ve bazi edebiyatcilarin gunumuzde de benzer sozler soylediklerini hatirlamak gerekiyor. ...Suriye yi ve Suriyelileri cok seviyorum. ...Esasen bu memleket bugunlerde hep insani aglatacak gibi. Eleminde o kadar derin ve ezilmis bir sey var. Bilhassa Ermeniler Cemal Pasa nin aziz basina Allah la beraber yemin eden sirf burada yasamak hakkini bulan bir suru bedbaht Ermeni var. Mektebe bagli bir binada da bircok var. Collerde ot yiyerek karinlari sistikten sonra kimi anasini kimi babasini bir coklari da cocuklarini kaybettikten sonra buraya dusmusler. Daha dogrusu Cemal Pasa getirtmis. Belediye biraz yiyecek veriyor oturuyorlar. ...Cocuklariyla kadinlariyla ayrica mesgul oluyorum. ...Disaridan anasi acliktan olen babasi yaninda oldurulen on iki yasinda bir Ermeni kizi geldi iltica etti ...Buyuk gozleriyle etrafimda dolasiyor luzumlu luzumsuz elimi opup agliyor. Bahcede bir facia daha var! ...Birdenbire dilini kaybeden bir bedbaht oteki oglunu ve ailesini nereye attiklarini bilemiyor. Ayaklari ciplak gozleri elem icinde mutemadiyen isaretle felaketini haykiriyor. Bazen geceleri cocugu olen bir kadin gibi basi elleri icinde dogunuyor dogunuyor. Gunduzleri yazi yazarken bazen hickirdigini isitiyorum. Pencereye kosuyorum asagida bahcede ellerini salliyor. ...Iste bunlardan binlerce yuzlerce var. Yetimhaneler hayatta bir seyin telafi edemeyecegi seyi kaybetmis yari ac bedbaht cocuklarla dolu. Herkes agliyordu Ermeniler bana diyorlar ki Senin Suriye ye gelmeni iki aydir uykumuz kacarak bekledik. Bizim icin bir sey yap. Dunyada bir Cemal Pasa bir seni severiz . Ben ne yapabilirim? Her gittigim yerde bana mutlak sefalet manzaralarini gosterip agliyorlar. Sam da beni bir saat eski dar sokaklarda dolastirdiktan sonra goturdukleri bir yerde kadin erkek soylediler soylediler ve birdenbire cok metin gorunen bir erkek basini kollarinin arasina alarak yuksek sesle aglamaya basladi. Bu hep boyle! ...Ben kendi hayatimla bu fena ve cirkin seyi odeyebilsem oderdim. Fakat benim hayatim nedir ki?! Hic hem de pek gulunc ve kucuk bir hic!..