24 Nisan 1915 Istanbul daki Ermeni ileri gelenlerinden yuzlercesinin tutuklandigi ve Konya ya dogru yol alan Ermeni konvoylarinin durdurulup Zor bolgesine yonlendirildigi tarihtir. Dis kullanimda Ermeni jenosidi ve ic kullanimda Ermeni tehciri olarak tanimlanan olaylar hakkinda (agirlikla Ermenilerin kitlesel olarak katliamlari) farkli arastirmacilar tarafindan oldukca kapsamli analizleri yapildi. Ama 92. yildonumunde olaylarin yeni bulgularla yeniden okumasina ihtiyac var gibi gozukuyor. Ancak Ittihatcilarin Anadolu nun Turklestirilmesi nufus muhendisliginin Ermeniler uzerindeki pratigini anlamak icin kurguyu biraz daha geriden almak farz. Bu tarih 1914 e kadar Osmanli nin Bulgarlardan arindirilmasi ile baslar Edirne ve Trakya tamamen Bulgarsizlasir. Akabinde Rumlara yonelik bir kovma politikasi baslar. Ama soz konusu nufus Bulgarlardan onlarca kat fazla ve cok daha genis bir alana yayilmis durumdadir. Savasin arifesine kadar tum 1914 yili hukumetin isin icinde olmadigi operasyonu Teskilati Mahsusa nin yuruttugu agirligi Makedon cetelerinden olusmus gruplarin yarattigi korku ortamiyla 150 bin ustunde bir nufus Trakya ve Izmir den kacmaya zorlanir. Balkanlar daki Pan-Hiristiyan politika ve Cemiyet in tesvik politikasi ile 300 bine yakin Musluman Anadolu ya goc eder. Eylul ayina girildiginde yeni uluslararasi konsept geregi Rumlarin kovulmasi politikasina son verilmek zorunda kalinir. Cunku Almanya kendi kanatlari altinda yaratmak istedigi bir Osmanli-Yunan ittifakina zarar verir ve Yunan Kralligi ni dusman devletlere yanastirir diye buna karsi cikar. Ittihatcilarin boyun egmek disinda caresi yoktur. Ittihatci recetesi 1915 in basinda Balkanli muhacirlerin buyuk bir kismi Bulgar ve Rumlarin yerlerine iskan edilir geriye bir miktar iskan edilmemis muhacir kalir. Siradaki hedef Ermeni yerlesim yerleridir. Hem bu muhacirlere bir an once barinacak bir yer bulmak gerekir hem de direnisci kilit cografi yerleri bitirmek. Ustelik savasin sundugu firsat sayesinde kolaylikla Ermeni bolgelerine iskan yapilabilecektir. Cunku uzun yillardir dis devletlerin basta Rusya nin baskisi yuzunden Osmanli Ermeni yerlesim yerlerine muhacir iskan edemiyordu. 1915 Subat inda Zeytun da ilk catismalar basladigi donemde Ayintab civarlarina iskan icin sevkedilmis muhacirler hazir olarak bekliyorlardi. Muhacirlerin iskan sorununun Ermeni olaylarinin cikmasindaki rolunu Sadrazam Said Halim Pasa hic kuskuya yer vermeyecek bicimde soyle ifade eder: Ayrica son yillarda Turklerin elinden cikan vilayetlerden Anadolu ya goc eden Muslumanlarin yerlestirilmeleri konusunu da dusunmek gerekir. Bu izahat Sadrazam in Alman Maslahatguzari Hohenlohe a Ermeni tehcirini izah etmeye calisirken one surdugu nedenlerden biridir. Hem ayrica Ermeni tehciri ile ilgili yazilmis ilk talimatnamelerin tumunde de muhacirlere yonelik maddeler vardir; bosaltilan Ermeni koylerine muhacirler iskan edilecektir. Ermeni direnis bolgelerini muhacir iskani ile halledecegini sanan Ittihatcilarin zaten her derde tek bir receteleri vardir: Nufusun yer degistirmesi. Mart ayi basinda Talat Pasa emreder Ermenilerin harekat ve faaliyetleri tezayud eden menatikda son derecede siddet ve suratle hareket olunmak ve her vakayi muessir ve kati vesait ile mahallinde esbabi vukuyla birlikte imha etmek icap eder. Imhanin sadece ve sadece silahli Ermenileri degil ama bir adim otesi sebepleriyle birlikte imhasi bizlere siddetin uygulandigi kutle hakkinda ufak bir fikir verir. Bu Zeytun da da tekrarlanir. Cok miktarda asker kacagi barindiran bu bolgeyi hedef alan Subat 1915 operasyonu kanli carpismalari tetikler. Her direnisin ezilmesini ailelerin surgunu takip eder. Zeytun sorununu cozmek icin Zeytun Ermenisizlestirilmelidir. Daha doguda benzeri yer degistirme operasyonlari olsa da Ermenilerin Kilikya dedigi bu bolgedeki surgunler Istanbul daki Ermeni orgutlerinde buyuk bir heyecan yaratir. Rumlara yapilanlar hatirlardadir bir benzeri simdi Ermenilere uygulanmaktadir. Ermenilerin surgunu ve muhacirlerin iskani yasananlarin basit bir asker kacaklari pesine dusmek olmadigi derinlerdeki bir Turklestirme politikasinin gorunurdeki kucuk bir buzdagi kismi olduguna dair hic kusku yoktur. Istanbul istim uzerindedir baskentin dusmesi bir an meselesidir Ittihatcilar acisindan da ufak bir direnis odagina bile tahammul yoktur. Bugunler ayni zamanda Canakkale ye olasi bir kara cikarmasinin beklendigi gunlerdir. Uzun yillardan beri beklenen Ermeni orgutlerine karsi operasyon baslar. Aralarinda Tasnak in bulundugu orgutler ile uzun yillardir surdurulen siyasi mucadelelerin son virajina girilir. Soz sirasi simdi savas gerek ve gerekceleri ile birlikte iktidar gucunu arkasina almis olan Ittihatcilardadir. 24 Nisan gecesi 250 birkac gun icinde 2400 u asacak bir Ermeni aydin kutlesini hedef alan bir polisiye operasyon yapilir. Bu operasyonlarin asil sebebini Talat Pasa anilarinda soyle itiraf eder: Anadolu nun cesitli yerlerinde sevkiyat baslayinca bu Istanbul daki Ermeniler arasinda ve ozellikle komitelerde buyuk heyecan yaratti. Ermeni komitelerinin yonetim merkezi yani dis orgutun beyni Istanbul da bulunuyordu. Bu sehir ayni zamanda butun askeri hareketlerin de merkeziydi. Kirilma noktasi Toplu ve genel bir isyan karari almamis olmasina ragmen bu operasyon sonun geldigi seklinde algilanir ve Ermeni komitelerinin Anadolu daki subeleri tayakkuz durumuna gecirir. Direnis ya da isyan benzeri her catisma Osmanli ordusunu daha bir panik havasina sokar siddet ve tahrip katmerlenir. Zaten Ermeniler tarafindan 1914 Subat Reformlari nin savas gerekcesiyle iptal edilmis olmasi bir isaret olarak algilanir 24 Nisan tutuklamalariyla beraber Ermeni direnisleri dalga dalga 6 vilayette yayilir. Ancak gercek kirilma noktasi Van in Ruslar tarafindan isgalidir. Ilk defa bu buyuk savasta bir kent barindirdigi bir halkin orgutledigi bir direnisle duser. Bu andan itibaren sadece Ermeni orgutleri degil tum Ermeni nufusu hedef alinir. Batakligi kurutma hedefi otesinde olasi Rus isgalinin bolgede kalis suresini azaltmak icin de tum nufus sevk edilmeliydi. Daha oncesinden baslasa da 23 Mayis tarihli Talat Pasa nin gizli telgrafiyla resmilesen Sivas Diyarbakir Elazig ve Trabzon disindaki sinir illeri ve Kilikya bolgesi Ermeni nufustan arindirilmaya baslanir. Van in dusmesinden sonra Kasap taburlari denilecek Cevdet Bey in emrindeki taburlar intikam ve korku hislerini geri cekilme sirasinda tum bolgeye yayarlar. Mayis in ortalarindan itibaren Ermeni sivil halka yonelik kitlesel katliamlar duyulmaya baslanir. 21 Haziran da da Izmir Edirne ve Istanbul dista tutularak Anadolu daki istisnasiz tum Ermeniler Zor bolgesine sevk edilir. Ancak ihtida etmis oksuz-yetim cocuklar ve Muslumanlarla evlenmis kadinlar asker ve sanatkâr aileleri istisna olacaktir. Bahar 1916 da bu gruplar disinda en az 800 bin Ermeni surulur. Cok gecmeden musait ahval ve sartlardan istifade diyerek Ermeni varliklarinin ve koylerinin Muslumanlastirilmasi ve Turklestirilmesi Talat Pasa tarafindan emredilir. Soz konusu olan milyonu askin bir nufusun bosalttigi bir alan soz konu oldugundan bosaltilan koylere iskan etmek icin gocebe Turk asiretleri arastirilir. Ermenilerin sevkedildikleri bolgede Sukru Bey iskan islerini yurutmek uzere Halep e atanir. Basta Zor Suriye Musul un batisi ve Halep in dogusunun iskan bolgesi olarak ayrilir. Ancak zamanla sadece Zor ve Suriye bolgesi Ermenilerin yerlesimine musade edilen bolgeler olurlar. Talat Pasa Anadolu da ihtida ederek kalmis olan Ermenilerin izini surerken Sukru Bey yuzde 10 oranina uygun olarak Ermenilerin yerli Musluman arasinda dagitilmasi icin ugrasir soz konusu olan tam bir toplumsal muhendisliktir (social engineering). Bu oranin asildigi bolgelerde artik nufus yeniden ve yeniden sevke tabi tutulur. Urfa dan gonderilen bir grup belirlenen orani astigi icin Musul dan tekrar Zor a gonderilir. Diger yandan Zor mutasarrifi da kendi artik Ermenilerini bir baska bolgeye gonderme telasindadir. Ac susuz perisan haldeki konvoylar iktidarin cizdigi yuzde 10 oranini saglansin diye bir ordan bir buraya kayiplar vere vere sevkedilirler. Son bir paragrafla Ittihat in Ermeni politikasini izah etmek gerekirse iki noktada toplamak mumkun. Bir komitacilik ruhunu ezmek amaciyla bir milletin diri unsurlarini-milleti millet yapan tum unsurlarini- kurumsal veya kisisel ortadan kaldirmak. Iki geriye kalan kitleyi mufid bir unsur haline getirmek icin 50 yildan beri bir turlu islah edilmemis ve col ikliminin hukum surdugu bolgeye sevketmektir.