Heykel muzesi uzmanlari Koc ve Parmaksiz Basbakanlik arsivlerindeki bir belgeden yola cikarak Osmanli doneminin onde gelen Ermeni ressamlarindan Ciraciyan in izini suruyor. Ciraciyan 1892 de Osman Hamdi Bey yoneticiyken Sanayi-i Nefise de egitmendi. Uzun sureden beri Istanbul Guzel Sanatlar Akademisi nde egitim gorevlisi olarak calisan Ermeni sanatcilarla ilgili arastirmalarini surduren Mimar Sinan Universitesi Resim ve Heykel Muzesi uzmanlarindan Pinar Bolel Koc ve arsiv gorevlisi Esma Igus Parmaksiz in Basbakanlik Osmanli Arsivi nde karsilastiklari bir belge bu kez Koc la Igus u Osmanli doneminin onde gelen Ermeni ressamlarindan David Ciraciyan in izini surmeye iteledi. Gazetemizi ziyaret eden Pinar Bolel Koc ve Esma Igus Parmaksiz uzun soluklu arastirmalarinin sonunda Sanat Cevresi dergisinin Ocak 2006 sayisinda yayinlanan David Ciraciyan la ilgili makalelerinin hazirlik donemini ve yuruttukleri calismalari okurlarimizla paylasti. Bir sir perdesi aralaniyor Osmanli Imparatorlugu nun plastik sanatlar alaninda gosterdigi faaliyetlerde Ermeni sanatcilarin onemi yadsinamaz. Ne var ki bu sanatcilarin pek cogunun adi gunumuz egitim tarihi literaturunde ve bu donemin Sanayi-i Nefise ogretmen kadrosunda gecmemektedir. Dolayisiyla Basbakanlik Osmanli Arsivi nde karsilastigimiz David Ciraciyan la ilgili belge buyuk onem tasiyor diyen Koc ve Igus un Osmanlica belgeye ulasmasi David Ciraciyan in yasam oykusundeki bir sir perdesinin de aralanmasina neden oldu. XVIII. yuzyildan itibaren Osmanli egitim kurumlarinda konularinda Ihtisas sahibi batili ve Osmanli uyruguna mensup azinliklar ogretmen olarak Istihdam edilmistir. Sanayi-i Nefise de kuruldugu ilk yillarda Osmanli nin bu gelenegini surdurerek batili hocalari egitim kadrosuna katmistir. XIX. yuzyilin entelektuel Istanbul sanat ortaminda varlik gosteren bircok Ermeni sanatcidan biride arastirmamiza konu teskil eden David Ciraciyan dir diyerek sozlerini surduren Koc ve Igus sanatci hakkinda dogum tarihi kisa bir biyografi ve Sanayi-i Nefise Mektebi ne resim ogretmeni olarak atanmasina dair Basbakanlik Osmanli Arsivi nde yer alan ozgun belgenin disinda fazla bir bilgiye ulasamadiklari icin duyduklari uzuntuyu de dile getirdiler. Katolik Patrikhanesinden sonuc alamadik Arastirmalari sirasinda en buyuk yardimi Agos editorlerinden Sarkis Seropyan dan aldiklarini belirten ikili Sisli Ermeni Katolik Mezarligi Muduru Karekin Cekic in de mezarlik alan arastirmasindaki calismalarina yardimci oldugunu belirtti. David Ciraciyan m Katolik oldugunu ogrenen Koc ve Igus ilk once Ermeni Katolik Patrikhanesi ne basvursalar da bir sonuc elde edemediklerini itiraf ediyor: Telefon edip randevu talep ettik fakat ne yazik ki Katolik Patrikhanesi nden bir sonuc alamadik. Daha dogrusu bu konuda bilgileri olmadigini soyleyip randevu talebimize cevap vermediler. Dolayisiyla arastirmalarini daha fazla derinlestiremeyen ikili Sanat Cevresi dergisinde yayinlanan makalelerinde soyle ozetliyor arastirma surecini: David Ciraciyan in Sanayi-i Nefise Mektebi ndeki gorevi arsivdeki ozgun belgeden de anlasilacagi uzere l Ocak 1892 yilinda baslamistir. Ancak Ciraciyan in Sanayi-i Nefise Mektebi nde ne kadar sureyle ogretmenlik yaptigina dair elimizde herhangi bir belge ya da kaynak mevcut degildir. Osman Hamdi Bey in okuldaki yoneticiligi sirasinda Ciraciyan m Sanayi-i Nefise Mektebi nde egitmen olarak; Valeri Yervant Oskan Warnia Zarzecki gibi isimlerlerin yaninda gorev almasi sanatcinin hem sanatsal basarisinin hem de nitelikli egitmen yonunun gostergesidir. Sanatci otobiyografisinde 17 Receb 1311 (24 Ocak 1894) tarihinde Sanayi-i Madalya ile odullendirildiginden soz etmektedir. Ciraciyan eserlerinde Istanbul un cesitli yerlerinden deniz gorunumlerine yogun olarak yer vermis tarihi mekanlarini da severek resmetmistir. Beykoz Halic Uskudar ve Hisar gorunumleri gorselligin disinda gunumuz icin belgesel niteligi tasimaktadir. Sanatci eserlerinde figuru kucuk detaylar olarak islemis bol isikli yapitlarinda manzara ogelerine agirlik vermistir. David Ciraciyan la ilgili yaptigimiz arastirmalarda sanatcinin kesin olum tarihine ulasamadik. Arastirmamiz surecinde Ciraciyan Katolik Ermeni si olmasi nedeniyle sanatcinin Sisli Ermeni Katolik Mezarligi nda medfun olabilecegini dusunduk. Ancak Sisli Ermeni Katolik Mezarligi nda yaptigimiz kayit taramalarinda sanatcinin olum yeri ve tarihine rastlayamadik. Mezarlik kayit bilgilerinde Ciraciyan in adinin bulunmamasi uzerine mezarlikta yaptigimiz uzun sureli alan arastirmalari sonucunda da herhangi bir veriye ulasamadik. Mezarlik arastirmasindan sonra Istanbul Ermeni Katolik Kiliselerinde taradigimiz olum kayit defterlerinde Ciraciyan ailesinden birkac kisinin olum kayitlan disinda sanatciya ait herhangi bir bilgiye de rastlayamadik. Arsiv deki belgenin transkripsiyonu Osmanli Devlet Arsivi nde-ki belgenin transkripsiyonu bizzat Pinar Bolel Koc ve Esma Igus tarafindan gerceklestirilmis. Osmanlica belgenin Turkce cevirisi Ise soyle: Yildiz Saray-i Humayunu Baskatiplik- Dairesi Numara 3266 Italya ya yagliboya ve suluboya resim ogrenimi gormeye giden ve Istanbul a geri donen Ermeni Katolik cemaati sahislarindan David Efendi nin Sanayi-i Nefise Mektebi nde uygun miktar bir maasla istihdami Padisah Hazretlerinin yuce iradesi gereginden olmakla bu konuda emr ve ferman emir sahibinindir. Padisah Hazretlerinin Bas Katibi Sureyya 30 cumadelula 309/20 kanun-i evvel 307. (Miladi l Ocak 1892). Tablolari gunumuz muzayedelerinde yuksek fiyatlara alici bulan David Ciraciyan hakkinda onemli bir bilgiyi gun isigina kavusturmanin gururunu tasiyan ve daha once unlu heykeltiras Yervant Oskan hakkindaki uzun soluklu makalesiyle gundeme gelen uzman Pinar Bolel Koc ve arsiv gorevlisi Esma Igus Parmaksiz Basbakanlik Osmanli Arsivi nde bulunan ozgun belgeden dolayi Ciraciyan in bundan boyle Sanayi-i Nefise Mektebi Ogretmenleri Kadrosu na dahil edilmesi ve daha genis soluklu arastirma ve calismalarda gundeme gelmesi gerektiginin de altini ciziyor. Mayda SARIS