Uzun lafin kisasi * sozde soykirim iddialari Son donemlerde neredeyse kaliplasacak kadar yayginlasan bu soz ezberci (bilincsiz elestirisiz) dil kullaniminin tipik orneklerinden biri. Ermeni soykiriminin bir iddiadan ibaret oldugunu gercek olmadigini dusunuyorsunuz ve bunu dile getirmek icin sozde soykirim diyorsunuz guzel. Gelgelelim sozde nitelemesi giderek bir besmele durumuna geliyor ve soykirim sozcugunu basina sozde sifatini getirmeden kullanmaktan cekinmeye basliyorsunuz. Oyle ki bu cercevede kaliplasan sozde soykirim iddialari tamlamasindaki sozde sifatinin bu kez soykirimi degil iddiayi niteledigini bilince cikaramiyorsunuz. Sozde iddia ne demek olabilir? Gunumuzun insanlari olarak gundelik yasamda bunun gibi sozleri dilin mantigina gore degil dil disi baglama gore anladigimizdan ivedi bir sorunla karsilasmiyoruz. Yine de dikkat cekmekte yarar var: Anlatim duzeyinde sozde soykirim iddialari gibi tamlama ya da cumlelerdeki sozde sifati baglamdan bildigimiz kasti bulandiriyor. * Turkce dili Turkce dili soyut kavramlardan yoksun kalmis Turkce dili hizla erimede ... (Cetin Altan 29.7.2005 tarihli Milliyet) Dil adlari genellikle kavim adlarina -CA yapim eki getirilerek turetildiginden dil anlamini zaten iceriyor. Almanca sozcugu Alman dili anlamina geliyor Italyanca sozcugu Italyan dili anlamina Turkce sozcugu de Turk dili anlamina. Dolayisiyla Turkce dili dediginizde Turk dili dili demis oluyorsunuz. Ikisinden biri yeterli: Turkce ya da Turk dili. * tadina doyulmaz lezzet Ayva tatlisinin tadina doyulmaz lezzeti... (bir dondurma reklamindan). Tat ile lezzet belirli kullanimlariyla farkli anlamlar tasiyabilen sozcukler. Ancak ornegimizdeki gibi kullanimlarda anlamlari ayni. Baska bir deyisle ornegimiz bir gereksiz anlamsal yineleme ornegi. Oneri: Ayva tatlisinin doyum olmaz lezzeti... Ya da: Ayva tatlisinin doyum olmaz tadi... Doyum olmaz degil de doyulmaz desek de dilbilgisi acisindan sorun olmazdi ama estetik bir sorun olur ritim aksardi. Deneyelim: Ayva tatlisinin doyulmaz tadi... Evet ritim aksiyor. Doyum olmaz tadi yerine doyumsuz tadi diyen cikar mi bilmiyorum: Doyumsuz sozcugu bir sure once doyum olmaz anlaminda kullanilmaya baslanmisti ama son donemlerde az cok vazgecildi bu karisikliktan. (Galiba uyarilar bazen fayda ediyor.) Doyumsuz sozcugu tatminsiz anlamina gelmek uzere yola cikmisti cogu yerde oylece de kullanildi. * diye ilan etmek Amerika nin PKK yi terorist orgut diye ilan ettigi de biliniyor.. (Ilhan Selcuk 15.7.2005 tarihli Cumhuriyet) Yaygin kullanimda ilan etmek fiilinin bu kullanimi belirtec gerektirmiyor. Oneri: PKK yi terorist orgut ilan ettigi... * empoze edip dayatmak Kendiliginden olusmayan bu tip birlik ve beraberlik ler birilerinin bu yoldaki cabasi ve zorlamasi sonucu insanlara bir norm tepeden asagiya empoze edilerek dayatilir. (Murat Belge 27.8.2005 tarihli Radikal) Dayatmak sozcugu empoze etmek anlamina gelsin diye onerildi aralarinda sonradan bir fark da olusmadi bildigim kadariyla. Oneri: ... tepeden asagiya dayatilir. * disinda baska Disinda sozcugunde bir yetersizlik hissediliyor olmali ki bazen baska istisna gibi guclendiricilerle kullaniliyor. Oysa istisna sozcugu ile disinda sozcugunun anlam alanlari buyuk olcude ortusuyor. Ornek uzerinde konusalim: Bu kural bir-iki istisna disinda dunyanin butun egemen ulkelerinde gecerlidir. (Ozdemir Ince 2.4.2005 tarihli Hurriyet) Guclendiricisiz yazip bakalim: Bu kural bir-iki istisnayla dunyanin butun egemen ulkelerinde gecerlidir. Ya da: Bu kural biri ikisi disinda dunyanin butun egemen ulkelerinde gecerlidir. Bir ornek daha: [S]inirsiz bir iyi yureklilige sahip olmasi disinda baskaca bir ozelligi olmayan... (J. L. Borges Brodie Raporu cev. Munir H. Gole Iletisim Yay. 1990 s. 74) Bu ornekte sahip fazlaligi da var. Oneri: [S]inirsiz iyi yurekliliginden baskaca bir ozelligi olmayan... Ya da: [S]inirsiz iyi yurekliligi disinda bir ozelligi olmayan...