Mahkemeler surecin gerektirdigi temel unsurlardan yoksundu. Osmanli hukuk sistemini bilen birkac yazarin askerî mahkemeler konusundaki degerlendirmeleri olumlu idi. Osmanli ceza yasasi bir tarafin cagirdigi tanigin diger tarafca sorgulanma hakkini tanimiyordu ve yargicin rolu Anglo-Amerikan gelenegine gore cok daha onemliydi ve suclanan kisiyi yargic sorguluyordu. 1919-1920 yillarinda baskanlik eden yetkili tarafsiz bir hakimden ziyade tipki bir savci gibi hareket etti. Osmanli prosedur kurallari ayni zamanda savunma avukatlarinin sorusturma dosyalarina erisimini de engelliyordu. 6 Mayis 1991 de buyuk bir davanin ucuncu oturumunda savunma avukati mahkemenin suclamanin kanitlanmis bir gercek olarak surekli tanimina itiraz etti; ancak mahkeme itirazi reddetti. Yargilamalar sirasinda mahkeme herhangi bir tanik gormedi ve butunuyle belgelere dayanan karar ve taniklik asla karsi tarafca sorgulanamadi. Heck Yozgat mahkemesindeki saniklarin kararlarin anonim mahkeme materyalleri temeline dayanmasi karsisindaki hosnutsuzlugunu ifade etmistir. Muhtemelen 1919-20 askerî mahkeme surecinin degerini etkileyen en ciddi sorun kanit niteligindeki tum belgelerin kaybolmus olmasidir. Ezeli kanit olarak bilenen seyler Osmanli hukumetinin resmî gazetesinde Takvim-i Vekayi ve basin haberleri ek olarak verilen nesriyattan secilen ikinci el tanikliklardi. Bilinen sey suretin dogrulugu ve gazetelerin yeniden basilip basilmadigi ya da metinlerin sadece bir kisminin kanit olarak girip girmedigi. Dadrian’a gore suclayici deliller ortaya cikarilmadan once her bir resmî belgenin dogrulugu Icisleri Bakanligi uzman personeli tarafindan kanitlandi. Bunlar belgelerin orijinalligini dogruluyor.” Bununla birlikte birkac tarihci gercekligini arastirmaksizin onlarin sozlerini kabul etti. Nuremberg kararlarinin tarihî agirligi ornegin butunuyle orijinal belgelere dayanir. Oysa Ermeni meselesinde orijinal belgelerin yoklugunda tarihciler sadece secili alintilara ve aktarmalara dayandi. Ornegin Dadrian Ucuncu Ordu Komutani General Vehib Pasa’nin gorevden alinisini Ittihat ve Terakki Cemiyeti’nin ust duzey liderlerinden Behaeddin Sakir’i Ucuncu ordu komutanligi icindeki kontrolu ele aldi insanlarin kasabi... Polis ve jandarmanin ellerinde ve gozlerindeki kanla o daragaclari kurdurdu.” gibi tanimlamalarla iliskilendiriyor. Onun gorevden alinisi buyuk mahkemenin ve Harput mahkemesinin iddianamesine eklendi ancak bu suclama bir suc kaniti degil ki. Aktarilan goruslerin baglami kaybolmus oldu. Onun gorevden alinisini iceren tam metninin 29 Mart 1919’daki Trabzon mahkemesi kayitlarina gecirildigi iddia ediliyor; ancak bu mahkeme sureci hicbir kaynakta yok; sadece karar resmî gazetede basilmis. Cagdas Turk yazarlari Ittifak guclerinin bir intikam araci olan 1919-20 yillarindaki askerî mahkemeleri reddediyor. O zamanlarda galip gelen Itilaf gucleri mahkemeleri adaleti kucultucu unsur olarak tanimlamisti. Ingiliz yuksek temsilcisi S.A.G. Calthorpe mahkemelerle ilgili Londra’ya sunlari yazmisti: Mahkemeler sacmalik bizim ve Turk hukumetinin prestiji icin onur kirici. John de Robeck’in gorusune gore mahkemeler bulgulari elle tutulamayan kayda deger olmayan’ bir basarisizlik ornegi idi.” 1919-20 yillarinda kurulan birkac askerî mahkeme Teskilat-i Mahsusa olarak nitelenen Ozel Orgut biriminin yok edici rolune gonderme yapmistir. Ermeni davasini savunan pek cok kisi bu suclamayi kabul eder. Dadrian bu birligin uyelerini Ittihat ve Terakki Cemiyeti tarafindan Ermenileri yok etme planini uygulamak icin kullanilan basat alet olarak tanimlar. Onlarin misyonu Turkiye’nin ic bolgelerindeki uzak yerlesim birimlerine konuslanmak ve sinir disi edilen Ermeni konvoylarini yok etmekti.” diyor. Ozel Orgut’un temel gorevi Ermeni soykirimini uygulamakti” diye yaziyor. 1903 ve 1907 yillarinda faaliyet gosteren ve 1913’te varligini kabul eden Ozel Orgut Enver Pasa ve pek cok yetenekli komutanin kontrolu altinda ozel bir ekip olarak islev gordu. (Sonbahar 2005) MASSACHUSETTS UNIVERSITESI OGRETIM UYESI / ABD