Birkac yıl once tarihciler ve aydınlar Turkler tarafından 1915 te Ermenilere karsı islenen katliamlar konusunda bolunduler. Unlu Dogu uzmanı İngiliz-Amerikan Bernard Lewis 16 Kasım 1993 te Le Monde ile gorusmesinde soykırım terimini reddederek skandala neden oldu. Oyle ki sozleri tarafsızlık ve ihtiyatlılık yukumluluklerini yerine getirmedigi icin 21 Haziran 1995 te bir Paris mahkemesi tarafından mahkûm edilmesine neden oldu. İkinci skandal Gilles Veinstein in Fransız Koleji Osmanlı ve Turk Tarihi kursusune secilmesinin ardından 1998 de yasandı. 15-18 inci yuzyıl Osmanlı İmparatorluğu uzmanı Veinstein Osmanlı rejimi tarafından Ermeni halkının yok edilmesi planının gercekliği konusunda kuskularını dile getirmisti... O zamandan bu zamana atmosfer yatıstı. Artık Fransa da tum uzmanlar bu katliamların soykırım karakterini kabul etmekte. 90 ıncı yıldonumu vesilesiyle yayımlanan hicbir kitap konu hakkındaki bilgilere yenisini katmıyor. Turk arsivleri bağımsız arastırmacılarca incelenmeden Yves Ternon un ve Vahan Dadrian ın eserleri varsayım olarak kalıyor. Bununla birlikte oğretici niteliği nedeniyle Anne Dastakian ve Claire Mouradian ın 100 evapta Ermeni Soykırımı adlı kitabı onerilebilir. Viktor Berard ın Sultan ın Politikası adlı kitabı ozel bir ilgiyle okunabilir. Derin analizler ve yasanmıs olayları harmanlayan metin İkinci Abdulhamit tarafından verilen ve yaklasık 300 bin Ermeninin hayatına malolan katliamlardan sonra 1897 de yayımlandı. Annick Asso nun da Gozyaslarının İlahileri adlı kitabının girisinde hatırlattığı gibi 1894-1896 katliamları 1915 Ermeni soykırımının baslangıcı oldu. Tanıklıkların derlendiği bu kitap sağ kurtulanların ve sadece birkac ay icinde bir milyondan fazla (Osmanlı Ermenilerinin ucte ikisi) kisinin yok edilmesine tanık olan yabancıların seslerini birlestiriyor. Ya ABD? ABD de cıktıktan iki yıl sonra Fransızcaya cevirilen Fırat Yanıyor adlı kitabında Peter Balakian kıyımları kınayan kamuoyunu uyaran ve yoneticileri mudahale etmeye tesvik eden diplomatlar misyonerler ve gazetecilere tesekkur ediyor. Amerikalı tarihci idealizm ve realpolitik arasında zaten yon değistirip duran bir diplomasinin yanıtlarını fazla duygusallığa kapılmadan inceliyor. Belgelere dayalı ancak kolay bir metin olan bu inceleme insan hakları diplomasisi ve insani mudahale konusundaki cağdas dusunceyi besleyecek seyi veriyor.