Mustafa Kemal 1915 te Hepiniz cephe gerisinde Ermeni oldurmek icin dolasan katillersiniz. Hicbiriniz cepheye gelip savasmazsınız diyordu İttihatcılar soykırım kararı aldı. Butun isi yuruten Talat Pasa dır. Evindeki ozel telgraf cihazıyla yapıldı tum operasyon. Alman derin devleti de imhayı onayladı Ermeni meselesinin ozu toprak meselesi dir. Ermenilerin cogu yoksul koyluydu Dogu da yasıyordu. Surekli toprakları Kurtlerce gasp ediliyordu NEDEN? Taner Akcam Tarih bize gecmisi inkâr ederek ondan kurtulamayacağımızı gosteriyor. Turkiye devleti kendince nedenlerle Ermeni meselesini yok saysa da bu olay Turkiye toplumunun vicdanında belli bir rahatsızlık yaratıyor. Bir yanımızla bu olayın varlığını reddetmeye calısırken bir yanımızla da gercek neydi diye merak ediyoruz. 1915 te ne oldu sorusu gecistirebileceğimiz bir soru olmaktan cıkıyor. O donem Osmanlı yı yoneten İttihatcıları haklı gosterecek nedenler arasak da buyuk bir acı yasandığının hepimiz farkındayız. Kendimizi artık kacamayacağımızı sezdiğimiz gerceklere hazırlamaya uğrasıyoruz. Peki gercek neydi? Devletin resmi gorusunu biliyoruz ama devletten farklı gorus ve iddiaları bugune dek ayrıntılı oğrenme imkânımız olmadı. Ermeni meselesini ilk arastıran akademisyenlerden olan ciddi calısmalar yapan kitaplar yayımlayan arastırmaları nedeniyle devletin buyuk tepkisini ceken Turk universitelerinde is bulamayan halen Minnesota Universitesi nde oğretim gorevlisi olan tarihci Doc. Dr. Taner Akcam la o acı olayların bize anlatılmayan yuzunu konustuk. Akcam 1915 teki tehcirin nedenlerini katliam emirlerini buna karsı cıkanları Ataturk un bu konudaki acıklamalarını anlattı. Boğazici Universitesinde Ermeni sorunuyla ilgili toplantı duzenleyecektiniz. Adalet Bakanı bugun sahip olduğumuz iktidarın duzeyi konusunda pek de umit vermeyen kıskırtıcı bir konusmayla sizi sucladı. Siz de toplantıyı ertelediniz. Niye ertelediniz? Toplantıyı Boğazici Universitesi ev sahibi olarak erteledi. Universitenin bu tavrını buyuk saygıyla anlayısla karsılıyorum. Biz burada gosteri yapmıyoruz. Bu yurtdısında yuzlercesi yapılan akademik toplantılardan biri olacaktı. Turkiye de bir grup aydının akademisyenin boyle bir toplantıya cesaret etmis olması bile zaten buyuk bir olaydır. Bu Turk aydınının intifada sıdır. Cunku bu konular hep dısarıda konusuluyordu. Bu toplantı yapılabilseydi burada da konusulabilecekti. Turkiye nin resmi tezinin tumuyle gercekdısı olduğunu mu dusunuyorsunuz? Bakın sunda herkes hemfikir. 1915 te İttihat Terakki hukumeti o zamanki Osmanlı vatandaslarına bir seyler yapmıs. Bir yerden alınmıslar bir yere goturulmusler ve bu goturme sonucunda bir grup insan olmus. Resmi gorus taraftarı birisi Efendim Ermeniler de sunu yaptı bunu yaptı diyor. Ama dunyada soykırım tartısması acısından bu onemli değil ki. Herkes guler buna. Sen bize İttihat Terakki nin Ermenileri toptan oldurmesinin nedenlerinden birini anlatıyorsun derler. Cunku butun buyuk kitlesel kırımlarda muhtemelen karsı taraf bir seyler yapıyordur. Beylik lafla soylersem hic kimse durduk yerde birilerini oldurmez. Hitler ırkcılık ideolojisi nedeniyle Stalin politik nedenlerle oburu ayaklanma nedeniyle oldurur. su anda biz Turkiye de tarih tartısmıyoruz. Ne tartısıyoruz? Ciddi bir moral değeri tartısıyoruz. Bir devlet kendisine tehdit gorduğu bir halk grubunu cezalandırma hakkına sahip midir bu kolektif cezalandırmayla vatandasların onemli bir kısmı (devletin boyle bir niyeti olmasa bile) oluyorsa devletin bunu yapmaya hakkı var mıdır kolektif cezalandırma moral olarak savunulabilir mi bunu tartısıyoruz. Turkiye devleti bugun Evet boyle seyler olmustur gerekirse gene yapılır. Olur boyle seyler diyor. Bunu neye dayanarak soyluyorsunuz? Devlet resmi tezinde Karsılıklı oldurmeler yasandı bu bir mukateledir demiyor mu? Edirne deki Ermeni niye suruldu? 1915 te Osmanlı topraklarındaki Ermeni nufus butun Anadolu dan toplanarak bir yerlere goturuldu. Resmi tez Goturulmelerinin nedeni Doğu Anadolu da Ermenilerle yasanan catısmadır diyor. Demek ki Doğu daki Ermeniler Turk ordusunun hatlarını kesmis orduyu arkadan vurmus onun icin de Osmanlı devleti Batı Anadolu dakiler de dahil tum Ermenileri kolektif olarak cezalandırıp Suriye ye surmus. Demek ki ulkesinin herhangi bir yerindeki bir halk grubu kendisine sorun cıkartırsa devlet o ırk grubunun tum ahalisini vatandaslarını bir yerden bir yere goturebilir sonucunda bir grup insan olebilir ve bunda cok garipsenecek durum yoktur. Turkiye devleti mukatele dediği karsılıklı catısmayı tehcirin gerekcesi olarak kullanıyor. Anadolu daki tum Ermenileri cezalandırmasının doğru olduğunu ve devletin cezalandırma hakkına sahip olduğunu soyluyor. Oysa mukatele yoktur. Belgeler var. Sistematik ve organize herhangi bir Ermeni ayaklanması yoktur. 1919 Yozgat davasında resmi teze yakın konusan savcı Ermeniler Van da surada burada ayaklandı. Ruslarla isbirliği yaptı ama hicbir devlet bu olaylarla alakası bulunmayan Anadolu sathındaki butun Ermenileri surup onların imhalarına goz yumamaz. Bu hukuk dısıdır diyor. Boğazici ndeki konferans yapılsaydı nasıl bir yararı olacaktı? Bazı konularda bazı insanların değisik dusunduklerini oğrenecekti insanlar. Turkiye de hic konusulmamıs ve dusunulmemis cok seyin artık anlatılacağını soyleneceğini bilmemiz gerekir. Turkiye insanı duyduğunda hic hosuna gitmeyecek seyleri duymaya hazır olsun. Cok acıklı hikayelerdir bunlar. Aynı acıklı hikâyeleri Muslumanların da yasadığı toplu kıyımların Ermeniler tarafından da yapıldığı anlatılıyor. Kimin tarafından kime hangi gerekceyle yapılmıs olursa olsun tarihteki her turlu cinayet acık konusulmalıdır. Ustunu ortmek devlete fayda getirmez. Biz akademisyenler Ermeniler Turklere bunu yaptı Turkler Ermenilere sunu yaptı demeyiz. Oldururken Turkler ya da Ermeniler oldurmuyor. Olduren İttihat Terakki dir Teskilat-ı Mahsusa dır ordu birliği yapmıssa ordu birliğidir Malatya daki Kor Ağa nın asiretiyse o asirettir. Oldurenin adını koymak lazım. Cunku biliyoruz ki baskaları da vardı. Ermenileri evlerine alanlar kurtaranlar koruyan subaylar vardı. Hicbir tarihsel olay Geldiler birbirleriyle catıstılar gibi olmaz. Turklerle Ermeniler arasında savas vardır derseniz dusmanlığı surdurursunuz. 1915 de tam olarak ne oldu? İttihat ve Terakki Partisi Ermeni meselesinin esaslı bir sekilde cozumlenmesi icin karar aldı. Zaten Talat Pasa 26 Mayıs 1915 te Sadrazamlığa yazdığı resmi yazıda bunu belirtir. İttihat Terakki nin 1915 te Ermenilerin tehcir ve oldurulmesine karar vermesinin nedeni savas kosulları değildir. Yani tehcir ve olum kararı savas nedeniyle bir askeri tedbir olarak alınmamıstır. Kendilerini rahatsız eden Ermeni meselesinin kokten halledilmesi ihtiyacıdır bu. Bunu derin ve uzun tartısmıslardır. İttihatcıların amacı neydi? İttihat Terakki Ermenilerin varlığının devletin varlığı icin ciddi bir tehdit olduğu dusundu ve Doğu Anadolu nun Ermenilerin imha edilmesiyle korunabileceğine inandı. Anadolu daki gayrimuslimlerin bir etnik temizlik anlamında ortadan kaldırılması uzaklastırılması gerektiğine iliskin kararları zaten 1914 te vermislerdi. Kuscubası Esref Halil Mentese ve Celal Bayar anılarında Anadolu nun gayri-Turk unsurlarından tasfiye edilmesi doğrultusunda ayrıntılı planlar hazırladıklarını ve bu planları ilk once Ege Bolgesi nde Rumlara karsı uyguladıklarını soylerler. Yani gayrimuslimlerin Anadolu dan uzaklastırılması Anadolu nun homojenlestirilmesi projesi vardı. Bu projeye bağlı olarak da Doğu Anadolu daki Ermeniler imha edilme surecine sokuldular. Nedeni de Balkan Harbi dir. Balkan Harbi nde biz bir hafta icinde toprakların ve nufusun yuzde 60 ından fazlasını kaybettik. Butun gozler Anadolu ya dikildi. 1912 de Tasnak Partisi İttihat Terakki Partisi yle her turlu ittifakı bozdu. Turkiye de tarihi herkes Turkler bir tarafta Ermeniler bir tarafta diye anlatır. Oysa Ermenilerin Tasnak Partisi 1912 ye kadar İttihat Terakki nin koalisyon ortağıydı. Tasnak orgutu Balkan yenilgisinden sonra kendilerine verilen reform sozlerinin gerceklesmediğini gorerek Batılı devletlerden dıs destek aradı. Ne yapmak icin destek arıyordu? Tasnak ın istediği Doğu Anadolu Bolgesi nde idari ve siyasi reformdu. Bakın 1800 lerin ortasından itibaren ortaya cıkan Ermeni meselesinin ozu toprak meselesi dir. Ermeni nufusun coğu Doğu da yasıyordu. Yuzde 90 ı yoksul koyluydu. Batı dakiler daha cok esnaftı tuccardı. Yoksul koylulerin en buyuk problemi topraklarının surekli Kurtlerce gasp ediliyor olmasıydı. Kurtler ve Cerkeslerin saldırısına uğrayan Ermeni koylulerinin guvenliğinin Osmanlı devleti tarafından garanti altına alınması meselesidir bu. Reformların yapılmayacağını goren Tasnak dıs devletlerin yardımıyla İttihat Terakki ye diz cokturmek istedi ve basarılı oldu. 1914 te Ermeni Reform Anlasması yapıldı. Doğu Anadolu iki vilayete ayrılacak yonetim Hıristiyanlarla Muslumanların katılımıyla olacaktı. İki yabancı vali atanacaktı ve atandı da. Doğu da Ermeni nufus coğunlukta mıydı? Ermeniler Van sehir merkezi dısında her yerde azınlıktaydı ve bunu bildiği icin Tasnak orgutunun bağımsız devlet talebi hic olmadı. Ama Osmanlı yoneticileri bunu bağımsız devlete ilk adım olarak algıladı. Eski oyun yeniden sahneye konuyor. Biz Balkanları hep reform diye kaybettik. simdi burayı da kaybedeceğiz dediler. Ve İttihat Terakki Birinci Dunya Savası na girerek bu reform planını rafa kaldırdı. Ama bir sure sonra Teskilat-ı Mahsusa nın Kafkaslarda yenilgileri basladı. Bu yenilgilerde Ermeni cetelerin onemli payı vardır. Sonra Sarıkamıs faciası yasandı ve bizim Doğu cephesi coktu. Bu yenilgi kosullarında radikal Turkculuk İttihat Terakki nin yonetimini ele gecirdi. Mesela Bahaittin sakir Dr. Nâzım Ziya Gokalp Talat Pasa ırkcılığa kadar varabilecek Turkculuğu savunan bir ekiptir. Sizce soykırım kararı mı alındı? Evet. Bence değil Osmanlı belgelerine gore bu karar alındı. İttihatcılar tehcir kararını alırken toptan imha etme kararını da aldılar. Belli bolgelerde sınırlı bicimde insanlara Muslumanlasarak surgunden ve katliamdan kurtulma imkânını sundular. Ama sayı artınca Talat Pasa Musluman olsalar da surun emrini verdi. İmha kararının alınmıs olduğu belgeler bir araya getirildiğinde ortaya cıkıyor. Mesela Resit Akif Pasa 21 Kasım 1918 de Osmanlı Meclisi ndeki konusmasında Kabinede gorev yaparken dahiliye nezareti evrakı icinde cok tuhafıma giden bir sey gordum. Bir tehcir emri verilmis ve bu emre paralel olarak da cetelere oldurme emri yollanmıs diyor. Bircok baska belgeden de biliyoruz ki İttihat Terakki Talat Pasa nın emriyle Dahiliye Nezareti uzerinden valilere tehcir kararı yolladı. 24 Nisan 1915 teki ilk tehcir emrine paralel olarak da bu arada bolgelere İttihat Terakki Partisi kâtib-i mesulleri (sekreterleri) eliyle olum emri yollandı. Parti Bahaittin sakir e bağlı Teskilat-ı Mahsusa birlikleriyle oldurme isini organize etti. Bunu Kastamonu Valisi Resit Bey Yozgat mutasarrıfı Celal Ankara Valisi Mahzar Bey ayrı ayrı soyluyor. Ucuncu Ordu Komutanı Vehip Pasa Trabzon Garnizon Komutanı Avni Pasa da yapılanların katliam olduğunu bunun Turklukle Muslumanlıkla alakası olmadığını acıklıyorlar. Meclis-i Mebusan uyesi sıkı İttihatcı Hafız Mehmet Gozlerimle gordum. Samsun da kayıklara bindirip denize dokup olduruyorlardı. Talat la konustum engel olamadım diyor. Zaten butun isi koordine eden Talat Pasa dır. Evindeki ozel telgraf cihazından yurutuldu tum operasyon. Turkiye Cumhuriyeti 2005 te neden İttihatcıların 1915 teki gunahının mirascılığına soyunuyor? Turkiye de yonetim hâlâ İttihat Terakki Partisi geleneğinin burokrasisinin ve askerinin kontrolu altındadır. Bugun Ataturk olsaydı 1915 te olanları savunmazdı. Devlet Mustafa Kemal in 1919-20 lerdeki medeni cesaretine sahip olsa o sıradaki tutumunu baz alabilse bugun bulunduğu yerin cok otesinde olurdu. Mustafa Kemal bu isi 24 Nisan 1920 de Meclis konusmasında gecmise ait bir fezahat cok kotu bir olay olarak tanımladı. Bir radyo demecinde de Bir daha Ermeni kıtaline benzer bir kotuluk olmayacağının garantisini veririm dedi. Turkiye de ilk soykırım kelimesini kullanan ben değilim. Ataturk un arkadası Falih Rıfkı Atay dır. 1968 de Dunya gazetesinde 1915 icin Bu bir jenosittir dedi. Ataturk le de bir anısını anlattı. Ataturk 1915 te Halep te Baron Oteli nde kalır. Orada Ermenilerin yerlestirilmesiyle uğrasan Cerkez Hasan Amca yı gorur. Ataturk onu gorunce cok kızar. Katiller diye bağırır. Hepiniz cephe gerisinde Ermeni oldurmek icin dolasan katillersiniz. Hicbiriniz cepheye gelip savasmazsınız. Ama sonra Hasan Amca yı bağıslar: Cunku Ermenileri yerlestirme isini ciddiye aldığı icin Hasan Amca da gorevinden alınmıstır. 1915 te Osmanlı uzerinde buyuk bir Alman etkisi vardı. Burada Alman Genelkurmayı nın generalleri ve subayları bulunuyordu. Ermeni kıyımı konusunda Almanların tavrı ne oldu o zaman? Goz yumdular ve desteklediler. Alman Basbakanı nın yazdığı not var. Bizim icin onemli olan Turkleri ayakta tutmaktır Ermeniler gume gitmis umurumuzda değil diyor. Talat Pasa tehcir fikrinin Alman generallerince verildiğini soyluyor. Oysa Osmanlı nın da eskiden beri gundeme getirdiği bir politikadır surgun. Ama Alman derin devleti askeri olarak imha isinde onay boyutunda yer aldı. Enver in genel-kurmayındaki bazı Alman subaylar belgeleri imzaladı bazısı Bağdat demiryolundaki Ermeni iscilerin surulmesi emrini verdi. Oldurulduklerini biliyorlardı. Alman Dısisleri tepki gosterdi ama ordu bunları gorevden almadı. İttihatcıları Ermenileri oldurmeleri icin kıskırtan demesek de cesaretlendiren kimse var mıydı? Bu buyuk olcude İttihat Terakki politikasıdır. Dısarıdan kendilerine ciddi bir mudahale olmayacağının garantisini gordukleri anda bunu yaptılar. İstanbul polis muduru Bedri gunluklerinde Biz 1914 te dıs guclerin bir sey yapamayacağını gorduk ve bu bizim icin onemli ipucu oldu der. İttihatcılar bolgedeki Musluman ahalideki gâvur dusmanı fikrini de kullandı. Halkı oldurmeye ve yağmaya tesvik ederek sivil Muslumanları suca ortak etmeyi istediler. Oldurmelerde belli yerler kullanıldı. Genel olarak jandarmalar Ermenileri oldurulmeleri icin belli bolgelerde Kurt asiretlerine teslim ettiler. Turkiye Ermenilerin topluca oldurulduğunu kabul ederse arkasından tazminat talebi mi gelecek? Toprak talebi gelmez ama tazminat talebi gelebilir. Hazır olmak lazım. Bu isi odenecek para tartısmasına kimse indirgemesin. Turk-Ermeni geriliminde Osmanlı parcalanırken farklı etnik grupların birbiriyle boğazlasmasında Avrupa nın ciddi rolu var. Bir fon kurulur talepler sembolik olarak tazmin edilebilir. Ama tazminat talebi aynı zamanda manevidir. Ermeni kulturunun geri kazandırılması mesela Ani harabelerinin restore edilmesi de tazminat talebinin bir parcası olarak gelebilir.