Lozan maddelerine gore Turkiye de gayrimuslimler azınlık olarak tanınıyor. Turk hukumetlerine anadilde egitim hakkı da dahil olmak uzere azınlıklara din dil egitim ve ibadet konusunda her turlu kolaylığı gosterme yukumluluğu getiriliyor. Basbakanlık İnsan Hakları Danısma Kurulu na bağlı Azınlıklar ve Kulturel Haklar Komisyonunun hazırladığı ve buyuk tartısma yaratan Azınlık Hakları Ve Kulturel Haklar Raporuyla tekrar gundeme gelen Lozan Antlasması Turkiye Cumhuriyeti nin kurucu belgesi sayılıyor. 27 Temmuz 1923 te İngiliz İmparatorluğu İtalya Japonya Yunanistan Romanya Sırp-Hırvat-Sloven devleti ile Turkiye arasında imzalanan ve halen yururlukte olan antlasma 143 maddeden olusuyor. Siyasal mali ekonomik ve sosyal konuları duzenleyen antlasma; ulkeye iliskin hukumler uyruklar Osmanlı devlet borcu mallar haklar ve cıkarlar borclar endustri edebiyat ya da sanat yapıtları mulkiyeti ulasım yolları ve sağlık sorunları savas tutsakları gibi ara baslıkları iceriyor. Antlasmanın Siyasal Hukumler bolumu icinde bir 3. Kesim de yer alan 37.-44. maddeleri ise Azınlıkların Korunması baslığı altında Turkiye deki azınlıkların durumunu duzenliyor. Bu maddelere gore Turkiye de sadece gayrimuslimler azınlık olarak tanınıyor. Turk hukumetlerine anadilde eğitim hakkı da dahil olmak uzere azınlıklara din dil eğitim ve ibadet konusunda her turlu kolaylığı gosterme yukumluluğu getiriliyor. Turkiye nin bilinmeyen kurucu belgesi Ne var ki antlasma metni okullarda hicbir zaman tam olarak oğretilmeden sadece ozet bilgiler halinde gecistiriliyor. Turkiye de cok da fazla bilinmeyen Turkiye nin kurucu belgesinin azınlıklarla ilgili maddeleri soyle: Madde 37 * Turkiye 38. maddeden 44. maddeye kadar olan maddelerin kapsadığı hukumlerin temel yasalar olarak tanınmasını ve hicbir kanunun hicbir yonetmeliğin (tuzuğun) ve hicbir resmi islemin bu hukumlere aykırı ya da bunlarla celisir olmamasını ve hic bir kanun hic bir yonetmelik (tuzuk) ve hic bir resim islemin soz konusu hukumlerden ustun sayılmamasını yukumlenir. * Bu maddeyle antlasmayla getirilen hakların Turk makamları tarafından hicbir bicimde geri alınamayacağı karara bağlanmıs durumda. Madde 38 * Turk hukumeti Turkiye de oturan herkesin doğum bir ulusal topluluktan olma [milliyet nationality] dil soy ya da din ayırımı yapmaksızın hayatlarını ve ozgurluklerini korumayı tam ve eksiksiz olarak sağlamayı yukumlenir. * Turkiye de oturan herkes her inancın dinin ya da mezhebin kamu duzeni ve ahlak kurallarıyla catısmayan gereklerini ister acıkta isterse ozel olarak serbestce yerine getirme hakkına sahip olacaktır. * Musluman-olmayan azınlıklar butun Turk uyruklarına uygulanan ve Turk hukumetince ulusal savunma amacıyla ya da kamu duzeninin korunması icin ulkenin tumu ya da bir parcası uzerinde alınabilecek tedbirler saklı kalmak sartıyla dolasım ve goc etme ozgurluklerinden tam olarak yararlanacaklardır. * Ayrımcılığa karsı duzenlenen bu maddeyle Turkiye de oturan herkes dini inancının gereğini serbestce yerine getirebilme hakkına sahip. Madde 39 * Musluman-olmayan azınlıklara mensup Turk uyrukları Muslumanların yararlandıkları ayni yurttaslık (medeni) haklarıyla siyasal haklardan yararlanacaklardır. * Turkiye de oturan herkes din ayırımı gozetilmeksizin kanun onunde esit olacaktır. * Din inanc ya da mezhep ayrılığı hic bir Turk uyruğunun yurttaslık haklarıyla (medeni haklarla) siyasal haklarından yararlanmasına ozellikle kamu hizmet ve gorevlerine kabul edilme yukseltilme onurlanma ya da cesitli mesleklerde ve is kollarında calısma bakımından bir engel sayılmayacaktır. * Herhangi bir Turk uyruğunun gerek ozel gerekse ticaret iliskilerinde din basın ya da her cesit yayın konularıyla acık toplantılarında dilediği bir dili kullanmasına karsı hic bir kısıtlama konulmayacaktır. * Devletin resmi dili bulunmasına rağmen Turkce den baska bir dil konusan Turk uyruklarına mahkemelerde kendi dillerini sozlu olarak kullanabilmeleri bakımından uygun dusen kolaylıklar sağlanacaktır. * Bu maddeyle Turkiye deki azınlıkların kanun onunde esit olması sağlanırken Turk uyruğuna sahip herhangi bir kimsenin gerek ozel gerekse ticari ve hukuki iliskilerinde dilediği dili kullanmasına hicbir kısıtlama konulamayacağı hukme bağlanıyor. Madde 40 Musluman-olmayan azınlıklara mensup Turk uyrukları hem hukuk bakımından hem de uygulamada oteki Turk uyruklarıyla ayni islemlerden ve ayni guvencelerden yararlanacaklardır. Ozellikle giderlerini kendileri odemek uzere her turlu hayır kurumlarıyla dinsel ve sosyal kurumlar her turlu okullar ve buna benzer oğretim ve eğitim kurumları kurmak yonetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestce kullanmak ve dinsel ayinlerini serbestce yapmak konularında esit hakka sahip olacaklardır. * Bu maddeyle azınlıklara hukuki guvence getirilirken kendi dinsel kurumlarını ve okullarını kurabilecekleri buralarda tam anlamıyla ozgurluk icinde olacakları duzenleniyor. Madde 41 * Genel [kamusal] eğitim konusunda Turk hukumeti Musluman-olmayan uyrukların onemli bir oranda oturmakta oldukları il ve ilcelerde bu Turk uyruklarının cocuklarına ilk okullarda ana dilleriyle oğretimde bulunulmasını sağlamak bakımından uygun dusen kolaylıkları gosterecektir. bu hukum Turk hukumetinin soz konusu okullarda Turk dilinin oğrenimini zorunlu kılmasına engel olmayacaktır. * Musluman-olmayan azınlıklara mensup Turk uyruklarının onemli bir oranda bulundukları il ve ilcelerde soz konusu azınlıklar devlet butcesi belediye butcesi ye da oteki butcelerce eğitim din ya da hayır islerine genel gelirlerden sağlanabilecek paralardan yararlanmaya ve pay ayrılmasına hak gozetirliğe uygun olculerde katılacaklardır. * Gayrimuslim azınlıkların yoğun olarak yasadıkları yerlerde bunların cocuklarının ilkokullarda ana dillerinde eğitim gormesini sağlamak Turk hukumetine bir gorev olarak yukleniyor. Turkce ise zorunlu kılınabiliyor. Madde 42 * Turk hukumeti Musluman-olmayan azınlıkların aile durumlarıyla kisisel durumları konusunda bu sorunların soz konusu azınlıkların gelenek ve gorenekleri uyarınca cozumlenmesine elverecek butun tedbirleri almağı kabul eder. * Turk hukumeti soz konusu azınlıklara ait kiliselere havralara mezarlıklara ve oteki din kurumlarına tam bir koruma sağlamayı yukumlenir. bu azınlıkların Turkiye deki vakıflarına din ve hayır isleri kurumlarına her turlu kolaylıklar ve izinler sağlanacak ve Turk hukumeti yeniden din ve hayır kurumları kurulması icin bu nitelikteki oteki ozel kurumlara sağlanmıs gerekli kolaylıklardan hic birini esirgemeyecektir. * Gayrimuslimlere sorunlarını kendi aralarında cozebilme imkanlarının sağlanması gerektiği vurgulanan bu maddeyle ayrıca Turk hukumetinin azınlıklara ait ibadethanelere tam bir koruma sağlaması gerekliliği duzenleniyor. Madde 43 * Musluman-olmayan azınlıklara mensup Turk uyrukları inanclarına ya da dinsel ayinlerine aykırı herhangi bir davranısta bulunmağa zorlanamayacakları gibi hafta tatili gunlerinde mahkemelerde hazır bulunmaları ya da kanunun ongorduğu herhangi bir islemi yerine getirmemeleri yuzunden haklarını yitirmeyeceklerdir. * Bununla birlikte bu hukum soz konusu Turk uyruklarını kamu duzeninin korunması icin oteki Turk uyruklarına yukletilen yukumler dısında tutar anlamına gelmeyecektir. * Azınlık mensubu Turk uyrukluların din ve inanc ozgurluğu bu maddeyle duzenlenmis durumda. Madde 44 * Bu madde sozlesmenin yururluğu ve cıkabilecek anlasmazlıkların cozumune yonelik. Madde 45 * Bu kesimdeki hukumlerle Turkiye nin Musluman-olmayan azınlıklarına tanınmıs olan haklar Yunanistan ca da kendi ulkesinde bulunan Musluman azınlığa tanınmıstır. * Soz konusu duzenlemelerin Yunanistan daki Musluman azınlık icin de aynen uygulanacağı bu maddeyle kabul edilmis durumda.