Onların dilleri dinleri ve isimleri ayrı ama hayat tarzları aynıdır. Rum Ermeni ve Musevi dirler... Kimi zaman azınlık statusunde gorulseler de bizim insanlarımızdır Bazıları Osmanlı olarak dogmus Turk olarak yasamıstır. Olmuslerdir sıradan insanlar olarak bu topraklarda... Ecelleriyle veya savasın elleriyle... Omurleri vefa edenler bir yerlerde aile buyuklerinden bu topraklardaki hayatı dinlemislerdir. Rum Ermeni veya Musevi dirler. Gayrimuslim olmalarının dısında farklı degildirler. Aynı sıralarda dirsek curuttuğumuz aynı kıslalarda beraber nobet tuttuğumuz onlardır. Aynı heyecanla sevgiler ve sevdalar paylastığımız yine onlardır. Bazıları icin onanmaz bir yaradır mazi. Bu mazinin derinliğine inmek ve gerceği yazmak suphesiz herkese mahsus bir is değildir. Arastırmacı Yalcın Ocal bu zoru basarıp bizi Turkiye nin bir parcası olan gayrimuslimlerle tanıstırıyor. Ataturk un yanında yer alan Papa Eftim den buyuk usta Ara Guler e kadar yuzlerce cehre bize bu gercek icinden bakıyor. VATAN HASRETİ Sivaslı Nisan Bızdıkyan 1922 de ailesi ile Amerika ya goc etmisti. Nisan Efendi yi yeni dunyada hayat zorluklarından cok eski dunyasının hasreti sarmıstı. Cektiği cile zorlanmanın da otesindeydi. Bavuluna koyabildiği Sivas ile İstanbul kartpostalları aile fotoğraflarının yer aldığı Kız Kulesi islemeli albumu onun Amerika da en candan dostları olmustu. Toprağına hasret kalıp olup gitmeden once oğlu Artin den tek bir sey istemisti: Turkiye den bir avuc toprak. Artin Nisanyan bu vasiyeti 1962 de yerine getirecekti. Gumrukte bavulu acıldığında bir kutu Hacı Bekir lokumu bir paket Corum leblebisi İstanbul ve Sivas kartpostallarıyla bir avuc toprak gorulmustu. Doktor Ervant Bey ne Dadyan Artin Pasa ne Serkis Balyan ne de Kirkor Ağaton kadar bilinir. Sultan II. Mahmut tan nisan alan Artin Beziryan Hariciye nazırı Gabriel Norukyan da değildir. 1879 lerde doğmus Askeri Tıbbiye den mezun olduktan sonra 33 yıl Osmanlı İmparatorluğu topraklarında ozellikle Arap yarımadasında gorev yapmıstı. Musul cevresindeki isyanı bastıran Fadıl Pasa ordusunda sertabib olmus 1907 de askeri hastanenin ve sehrin doktorluğunu yapmıstı. 1908 Mesrutiyeti nden sonra İstanbul a donen Dr. Ervant Arabyan Harbiye ve Kuleli de calıstıktan sonra Yıldız Birinci Suvari Alayı na tayin edilmis ardından Balkan Harbi ne katılmıstı. Luleburgaz da yaralanmıs ve ayağa kalktığında aynı alayla bu defa Harb-i Umumi cephelerine yurumustu. Tabur kumandanı Binbası Hacı Rıza Bey i ates hattından kurtaran da Ervant Bey di. 1919 da Camlıca Askeri Sanatoryumu nda hizmetini surdurmus ve sessizce emekli olarak Kadıkoy deki evine cekilmisti. Sadece doktor değil muharipti. 27 Ağustos 1946 da olduğunde dunya malı tek bir iğnesi bile yoktu. san ve serefinden baska... Hayat bir bayrak yarısıydı. 1840 doğumlu Luna Bahar gibi her doğan Bahar ile bir baska bahar dunyaya geliyordu. Son Bahar Klara İstanbul u yureğinde terk edilmez edebi bir sevda olarak tasımıstı. Kimi zaman yıldızlı Kuledibi gecelerinde mazi avcılığına cıkıyor gecmis zamanı Galata Ortakoy veya Kuzguncuk ta pusuya dusuruyordu. Onun İstanbul sevgisi hic suphesiz bize teslim ettiği İstanbullu Bahar ailesinin bes kiloluk hatıralarından daha ağırdı. Onlar sadece kendilerinin değil gecmisin de gunluğunu yazdılar. Bu mazi paketi ailemiz kadar onların kok saldığı bu ulkenindir demislerdi. Sara (1859) Haim Moise Vitale (1863) Sara Eugnia Fresko (1864) ve sonrasında Figli-Isacco (1882) Luna Fanny Lea Elena David Rebecca ve diğerleri ile surup gitmisti bu ailenin Turkiye hayatı. Bir hayat bir hayata bırakılıyor Yafa Bellina Elia Sultana ve Clara Fresko ile 1900 ler baslıyordu. Susanne (1924) Elisa Raffaele ve Rasel Cumhuriyet le doğmuslardı. İstanbul Ester in Leone nin Zafira Angel in Susan ın ya da Corina nın İstanbul undan cok farklıydı. Ama Cumhuriyet donemindeki cocukların anlattıkları Klara Bahar ın anlattıklarından farklı olacaktı. Farklı olan hayatın zamanla olan kavgasındaki değisimdi. Farklı olmayan ise nereye goc ederlerse etsinler değismeyen yurt sevgileriydi. 22 Aralık 1949 da İtalya nın İstanbul Baskonsolosu Carla Cavanci nin 524 sayıyla onayladığı soyağacına gore aile İstanbul dan kok verip İsrail den Amerika ya Fransa dan İtalya ile Arjantin e dalbudak salmıstı. Madam Klio nun (Papadopulos) İstanbul Emniyet Mudurluğu ne verdiği dilekce onun Turkiye ye Ergun Hicyılmaz Tel: (0212) 251 11 77 Turkiye ye ne denli bağlı olduğunun bir delilidir. 1895 yılında İstanbul da dunyaya gelmis İstanbul da evlenmisti. Kocasını da bu topraklarda yitiren Madam Klio nun dilekcede son arzusunun Turkiye de olmek olduğunu belirtmis ve bu isteği olumlu karsılanmıstı. MİLLET KAVRAMI Fethedilen topraklardaki farklı din ve kulture sahip gayrimuslimler Muslumanlar ın icinde eritilmemisti. İslam topraklarında Halife nin guvencesindeki dinlerini muhafaza ederek hayatlarını surduren ehl-i kitap kisilere zimmi adı verilmisti. Gayrimuslimlerde esas olan milliyetleri değil din ya da mezhepleriydi. Grupların her birine bu nedenle Millet denilmisti. Millet ise Arapca karsılığı ile din ve mezhepdi. Aynı din ve mezheplerde bulunanlar yani cemaatler millet olarak telakki ediliyordu. Millet-i İslam millet-i Rum millet-i Ermeni gibi... Fatih devrinde Rumlar ın kendilerine bir Patrik secmeleri uygun bulunmustu. Bulgar Kilisesi ise 870 den itibaren Rum Ortodoks Kilisesi ne bağlanmıstı. Yahudiler de Fatih devrinde Hahambası liderliğinde Millet statusune bağlanmıstı.