76 yasindaki Beki L. Bahar Vali Nevzat Tandogan in sayesinde Ankarali Yahudilerin ev satmak zorunda kalmadigini soyluyor Ankara da yasayan Yahudiler daha sanslilardi... Istanbul Azapkapi da 1927 yilinda dogdum. O zaman orasi bir Yahudi mahallesiydi. 10 yasindayken babamin isi nedeniyle Ankara ya tasindik. Tasindigimiz sene Turk Egitim Dernegi nin okulu koleje dondurulunce oraya kaydoldum. Basladigim okulda bir tek ben Yahudiydim. Alti sene sonra kiz kardesim geldi ikinci Yahudi oldu. Ama Ankara ya giderken annem benim adimi Bedia kiz kardesimin adini da Emel olarak degistirdi. Orta sonda mudire hanim cagirdi ve Nufus kâgidinda Bedia adi yok karisikliklar oluyor dedi. Ben de tekrar Beki oldum. Bazi arkadaslarim bu olaya sasirdilar ve yadirgayanlar da oldu. Okulda tek Yahudi oldugunuzu soylediniz. Bunun yasaminiza yansimasi nasil oldu? Her zaman iyi bir talebeyseniz saygi gorursunuz. Ben sinifin iyi talebelerinden biriydim. Ama cok basarili olmama ragmen hic iftihara gecemedim. Sonradan bakanlik yapan biriyle evlenen bir arkadasim bana Ben senin hakkini yedim. Beni iftihara gecirdiler ama aslinda bunu sen hak etmistin senin hakkindi derdi. Sen once Turkce ogren O zaman 2. Dunya Savasi yillari Cumhuriyet gazetesi bile Alman taraftariydi. Yahudi aleyhtari karikaturler fikralar basinda yer alirdi. Yine de benim basimdan anlatilmaya deger hicbir kotu olay gecmedi. Bir kez askerlik dersi hocasi takilmadi degil. Derste piyadenin yaka rengini sordu. Nefti demek lazim ben koyu yesil demisim. Herkese askerligi bir ders olarak gormedigi icin dokuz-on veren bu hoca bana Sen once git Turkce ogren dedi. Babam dindar desem degil ama gelenekciydi. Ornegin yarin aksam hamursuz (Pesah Bayrami. Yahudilerin surgune gonderildikleri Misir dan cikislarini kutladiklari bayram. Bu bayramda geleneksel olarak cok ince az pismis ve mayalanmamis ekmek yenir) var. Hep beraber hamursuz yemek icin toplanirdik. Bayramlarimizi yapardik tabii. Bayramlarda Yahudi mahallesine sinagoga giderdik. Evimiz bastan sona temizlenir bizler temiz giyinirdik. Ben Yahudi dogmusum. Benim milletim dunyanin eziyetine katlanmis dinine sadik olmus. Madem bu kadar korudular ben de korurum. Ama kalkip da Benim dinim ustundur demem hicbir zaman. Bir gelenek olarak surdururum. Varlik Vergisi ni nasil yasadiniz Ankara da? Uygulamada Ankara yla Istanbul arasinda fark vardi. Cunku Ankara da Vali Nevzat Tandogan vardi. Bir vekil kadar forslu bir adamdi. Babamin ortagi da Ankara nin sayili zenginlerindendi. Varlik Vergisi nde babama ve ortagina 60 bin lira koymuslardi. Bu para verilebilecek bir rakam degildi acikcasi. O 60 bin lira vergi 6 bin liraya dusuruldu. Bu rakama inince tabii verildi. Ankara da diger Yahudilere gelince... Bazi ailelerin doseklerinden baska bir seyi kalmadi ama Vali Tandogan in agirligiyla hic kimsenin evi satilmadi diye biliyorum. Mesela maasli calisan butun Rumlara 500 lira vergi konulmustu. -------------------------------------------------------------------------------- Ben Cumhuriyet cocuguyum Hasta yataginda gorustugumuz bu kisi Edirne de 1923 yilinda dogmus. Kendisini Cumhuriyet cocugu olarak tanimliyor. Trakya olaylarinin hemen ardindan Istanbul da yasamaya baslamis. Cemaatte gorev yaptigi icin adinin gizli kalmasini istedi. 1923 yilinda dogdum. Cumhuriyet cocuguyum. Trakya olaylarini orada yasadik. Daha sonra Istanbul a tasindik. 1.5 senesi Yahudi okulunda olmak uzere Edirne ve Istanbul da resmi ve ozel okullarda okudum. Muhaceretin ne sekilde yasandigini ve ne feci bir sey oldugunu yasayarak gordum. Trakya olaylari sirasinda butun evleri esyalari bedavaya denebilecek bir fiyata aldilar. Cunku evlerini esyalarini satanlar can korkusu yasiyordu. Mesela 25 liraya bir ev satin almak mumkundu. Zaten bu olaylardan sonra orada hayat durdu. Olaylar Kirklareli nde basladi. Ertesi gun Edirne ye sirayet etti. Edirne eskiya doluydu. Evlere girdiler. Kadinlara dokundular. Ama bunlari yazmayin bunlar memleket aleyhinedir. Dusman bunlarin anlatilmasini bekliyor. (Trakya olaylariyla ilgili olarak anlattiklarinin cok daha agirlari daha once yazildigi icin gorustugum kisinin yazmayin istemine uymadim. Y.K.) Ataturk e imdat telgrafi Babam cemaat baskaniydi. Ataturk e telgraf cekti. Olaylar sip diye durdu. Ataturk de sorusturma icin Sukru Kaya yi (donemin Cumhuriyet Halk Firkasi Genel Sekreteri ve Dahiliye -Icisleri- Bakani) Edirne ye gonderdi. Trakya da ticaret ziraat hep Yahudilerin elindeydi. Hepsini oldureceklerdi. Tutuklanan insanlarin uzerlerinden cikan bicaklar bunu gosteriyor. Sukru Kaya bizlere yonelik bir konusma yapti. Ama onceden hazirlanmis bir konusma metniydi bu. Yani bunlarin olacagi biliniyordu. Olaylarin daha da buyumesini Edirne Emniyet Muduru Ekrem Bey onledi. Buyuk bir katliama mâni oldu. Insanlar 1915 te Ermenilerin basina gelenler bizim de basimiza gelecek diye korkuyordu. Bizim evi cemaatin baskaninin evi diye gosteriyorlardi. Emniyet Muduru Ekrem Bey temaslarda bulundu ve onledi katliami. Olaylardan sonra Edirne ekonomisi bitmisti. Hâlâ da oyledir. Nasil ki 6-7 Eylul den sonra Turkiye kalkinamadi. 20 Kura Askerlik vakasindan sonra guvensizlik basladi. Bu hadiseler toplumda guvensizlik dogurdu. Halk Partisi nin rolu buyuktur. Ataturk un Turklestirme politikalarindan haberi yok muydu? Vardi bazi seylerden tabii... Ataturk bazi seylerden haberdardi. Discisi Sami Ginzburg Yahudi ydi. Etrafinda cok sayida Yahudi vardi. Babamlar Ataturk un bizim evimize gelip kâgit oynadigini anlatirlardi. Vatandas Turkce konus kampanyasi bir eritme politikasiydi. Okullarda bu cok yogun uygulandi. Ben bu nedenle cok iyi Turkce ogrendim. Ataturk memurlarin islerinden cikarilmasindan habersiz olabilir mi? Ama Ataturk un Yahudi dusmani olmadigina inaniyorum. Bunu etrafindaki adamlara bakarak soyluyorum. Ataturk Almanya dan bilim adamlarinin gelmesine musaade etti ve getirtti. Onlar Istanbul Universitesi ni universite haline getirdiler. Darul Funun du daha once universite oldu. Struma ya yardim goturduk Ikinci Dunya Savasi yillarinda neler yaptiniz? Ben 2. Dunya Savasi sirasinda muhacirlerle ugrastim. Bulgaristan dan Romanya dan Polonya dan gelen Yahudilere yardim ettim. Yardimlarimiz ayri bir tesekkulle degildi. Hahambasilik muhacirlik komisyonu icindeydim. Turkiye kolaylikla kabul ediyordu. Hasta olanlari Or Ahayim e (Balat taki Musevi Hastanesi. Adinin anlami Yasam Isigi dir) goturduk. Gemilerle gelenleri karaya cikariyor ve otellere fakirhanelere hastaneye yerlestiriyorduk. Onu da Almanlar ba-tirmaya calistilar. Bir grup Silivri de karaya cikmis. Hahambasiliga haber vermislerdi. Bir motorla Silivri ye gittik. Olenleri gomduk. Hastalari buraya getirdik. Karadeniz den gelmisler ve Silivri de karaya cikmislardi. O zamanlar Karadeniz de Alman gemileri bekliyordu. Gecen gemileri onlar vuruyordu. Ama Struma yi Rus kaptanin birinin seyir defterinde yazilan yaziya gore Ruslar vurmus. Struma burada kaldigi sure icinde kumanya goturduk. Kizilay dan Kizilhac tan yardim gotururduk. Varlik Vergisi ne iliskin ne soyleyeceksiniz? Varlik Vergisi Yahudileri cok kotu yapti. Bu memlekete halen Yahudi sermayesinin gelmeyisi bu nedenledir. 120 bin Yahudi vardi 20 bin kisi kaldi. Bu nedenle gittiler. Turklestirme operasyonu amacina ulasti 1934 Trakya olaylari Nazilerin Almanya da iktidara gelmesinden sonra ortaya cikan antisemit hareketlerin Turkiye deki ilk tezahurudur. Uzun suren kiskirtici yazilardan sonra 3 Temmuz 1934 gunu Edirne Canakkale Uzunkopru Kirklareli Babaeski gibi yerlesim yerlerindeki Yahudi mahallelerinde yagmaya girisildi. Yahudi evleri talan edilirken kadinlara tecavuz edildi. Yahudilerin magazalari yagmalandi. Bu olaylar uzerine Trakya da yasayan yaklasik 15 bin Yahudinin 13 bini apar topar Istanbul a kacti. Olaylarin ayni zamanda birden fazla yerlesim yerinde baslamasi orgutlulugunu gosterirken kacanlarin Istanbul a ulasmasinin ardindan Istanbul gazeteleri konuyu ele aldi ve hukumet duruma mudahale etti. Ancak olaylarda bir jandarma olmus bir Yahudi yaralanmis onlarca kadina tecavuz edilmisti. Trakya nin stratejik onemi nedeniyle guvenilmeyen Yahudi nufusu tasfiye etmek amacini guden bu hareketin ardinda yatan ikinci neden ise ticareti elinde tutan Yahudi tuccarlari tasfiye etmekti. Olaylarin ardindan Trakya daki Yahudi nufusu kisa surede goc etti ve Turklestirme amacina ulasti. Trakya kokenli Yahudilerden kucuk bir bolumu o donemde Ingiliz manda yonetimi altinda bulunan Filistin e goc etti. Ayrica baskilara gosterilen tepkinin dogal bir sonucu olarak Yahudi gencleri arasinda Siyonizm guclendi. Trakya olaylarinin yatismasinin ardindan basin bu olaylari cikaranlari ve kiskirtanlari kinadi. Ancak basinin ortak tavri saldirilari kinarken Yahudilerin Turklesmediklerini de hatirlatmak seklinde oldu.