Van’ımızın düşman işgalinden kurtuluşunun 100. yılını kutlayacağımız bu kutlu günlerde dönemin ruhuna uygun bir konu ve bir yazı ile sizleri selamlamak istedim. Malum Ermeni Meselesi yaklaşık 100 yıldır batılı Emperyalist ülkelerin ülkemize karşı siyasi argüman olarak kullandığı bir konudur. Peki, bizler bu konu üzerine ne kadar kafa yoruyoruz, ne kadar düşünüyoruz, ne kadar araştırıyoruz, ne kadar yazıyoruz? Bu konuda çok iyi olduğumuz konusunda açıkçası kuşkuluyum. Bu yazımda 20. yüzyılın başlarında Van’da özellikle Rusya’nın da desteğini alarak, bugün bile izlerini htiğimiz bir yıkımın en önemli mimarlarından olan Aram Manukyan’ı işlemeye çalışacağım.

Aram Manukyan 19 Mart 1879 tarihinde bugünkü Ermenistan’ın Syunk idare bölgesinin David Bek köyünde dünyaya geldi. Rusya’da eğitim gördü. Taşnak Sütyun (Ermeni Devrimci Parti) üyesidir. Rusya’da aldığı ideolojik eğitimin de katkısıyla Bağımsız Büyük Ermeni Devleti hayali ile hayatını idame ettirdi. İlk olarak 1903 yılında Ermenilerin Kars isyanına katıldı. 1904’te İran üzerinden Van’a giderek kısa sürede komitacı kişiliğiyle Van ve çevresi Ermeni köylerinde Ermenileri örgütledi. Kilise üzerinde etkinliğini arttırdı. Van ve civarına İran üzerinden yapılan silah sevkiyatının örgütlenmesinde rol aldı. Köylerde Ermeni gençlere silah kullanma eğitimi verdirerek, bölgede silahlı yetişmiş bir gençlik oluşturmaya çalıştı. Müslümanlarla iyi ilişkiler kuran Ermeniler üzerinde propaganda faaliyetleri yürüterek, bu iki toplumun arasını açmaya çalıştı. Bunda da büyük oranda başarılı oldu. Yaptığı bu faaliyetler bir Ermeni kızı olan Vatan’a aşkları yüzünden arasının açıldığı Ermeni David tarafından Van Valiliği’ne ihbar edilince kentteki faaliyetleri ifşa oldu. Van’da Aram Manukyan öncülüğünde Ermeni Taşnakların yapmış olduğu faaliyetler, Ermeni asıllı Van Belediye Başkanı Bedros Kapamacıyan tarafından da hem Van Valiliği’ne hem de Dersaadet’e rapor edildi. Bu gelişmeler üzerine Aram Manukyan Van’dan ayrılmak zorunda kaldı. 1911’de İsviçre’nin Cenevre kentine gitti. 1 yıl burada kaldı. 1912’de tekrar Anadolu’ya döndü. Kısa bir süre Ordu Movsesyan Ermeni Okulu müdürlüğü yaparak tekrar Van’a geldi. Bu gelişinde Ermeni Taşnak Örgütü tarafından kalemi kırılan Van’ın sevilen belediye başkanı Bedros Kapamacıyanın 10 Aralık 1912 yılında öldürülmesi olayını gerçekleştirdi. Yakalanmasına rağmen kısa bir süre tutuklu kaldı ve serbest bırakıldı. Yine bir süreliğine Van’dan ayrıldı. 1. Dünya savaşında Rusların Van’ı işgal etmek üzere harekâta başlamasıyla tekrar Van’a döndü. Seferberlik büroları kurarak Ermeni gençleri silâhaltına aldı. 20 Nisan 1915 akşamı başını çektiği Ermeni çeteler ikinci Van isyanını başlattı. Binlerce Müslüman’ı şehit ettiler. 10 binlerce Müslüman da canını kurtarmak için muhacir oldu. Şehir 18 Mayıs 1915’te Rusların önderliğindeki Ermenilerin eline geçince sözde batı Ermenistan yönetiminin Vaspurakan (Van) Valiliği’ne Aram Manukyan getirilmiştir. 1917 yılının sonlarında Bolşevik (Ekim) Devrimi sonrasında Çarlık Rusyası’nın yıkılması sonucu kurulan Sovyet Rusya savaştan çekilmiş Doğu Anadolu’yu boşaltmaya başlamıştır. Buna mukabil Aram Manukyan kaçarak Tiflis’e gelmiştir. 1918’de kurulacak birinci Ermenistan Cumhuriyeti’nin kurucularından olup, ölümüne kadar İçişleri Bakanlığı görevini ifa etmiştir. 29 Ocak 1919 tarihinde tifo hastalığından hayatını kaybetmiştir.

Not:2018 yılı içerisinde 1. Ermenistan Cumhuriyetinin kurulmasının anısına Erivan Cumhuriyet meydanına heykeli dikilecektir. Umarım kıssadan hisse bu gelişmeden bizlerde kendi adımıza bir ders çıkarırız diye düşünüyorum.