Michigan Üniversitesi profesörü, 1994-1997 döneminde Ermenistan’da cumhurbaşkanı başdanışmanlığı yapan Jirayr Libaridyan ile yaptığı röportaj:

- Güney Kafkasya’da çatışmaların ortaya çıkması neden kaynaklanıyor?

- Kafkasya bölgesi çok eski bir tarihe sahip. Kural olarak, bu bölgenin bir bölümünde meydana gelen sorun giderek tüm bölgeyi kapsıyor. Bu sorunların ortaya çıkmasının temel nedeni Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan halkının yaşadıkları bölgeyi bir bütün olarak görmemeleridir.

Bu ülkeler hâlâ kendi iç sorunlarının çözümü için dışarıdan birilerini arıyorlar. Sovyetler döneminde Kafkasya cumhuriyetleri kendi sorunlarını çözecek güç olarak Moskova’yı görüyordularsa, bugün bu güçler listesine Moskova’nın yanı sıra, Washington ve Brüksel’i de dâhil ediyorlar.

Kafkasya ülkeleri hâlâ kendi geleceklerini, ilişkilerinin geleceğini bölge dışındaki ülkelere bağlıyorlar.

Bölge ülkelerinin bağımsızlıklarını elde ettikleri ilk yıllarda Kafkasya’daki en büyük sorunlardan biri bu ülkelerin sınırları ile ilgili konularda şeffaflığın olmaması ile ilgiliydi. Doğal olarak, bu durum sonunda çatışmaların ortaya çıkmasına neden oldu.

Böylece, büyük devletler arasındaki “Soğuk Savaş” Kafkasya ülkeleri açısından yerini bölgesel savaşlara bıraktı. Kesin ve net bir şekilde şunu söyleyebilirim ki, bölge ülkeleri bağımsızlıklarının ilk gününden itibaren ya kasıtlı olarak, yahut da istemeden çok büyük hatalar yaptılar, birbirilerini destekleyeceklerine ve savunacaklarına bölge dışında kendilerine müttefik arayışı içine girdiler.

Bu, aynı zamanda, Güney Kafkasya ülkelerinin Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından kendi kalkınmalarında geçiş dönemi yaşamalarından kaynaklanıyordu. Başka bir deyişle, ülkeler tek partili sistemden çok partili sisteme geçişi gerçekleştirdiler.

- Peki, mevcut durumdan çıkış yolu var mı?

- Güney Kafkasya bölgesi yeni kalkınma konseptinin geliştirilmesine ihtiyaç duyuyor. Bu konseptin bölgedeki tüm çatışmaların durdurulmasını, özellikle de Dağlık Karabağ çatışmasının sona erdirilmesini içermesi gerekir. Zira bu çatışmalar hem de Rusya’nın bölgenin iç işlerine müdahalesine neden olmaktadır. Böyle bir müdahale ise hiç de arzu edilen bir durum değildir.

Karabağ sorununun sadece Azerbaycan ile Ermenistan arasında olan bir sorun olmadığını düşünüyorum. Azerbaycan ve Ermenistan`dan başka bu soruna taraf olan 2-3 devlet daha var.

Sorunun tarafları argümanlarını kendi geçmişine ve kendi çıkarlarına dayanarak seslendiriyorlar. Ermenistan Gürcistan ve Azerbaycan`a göre daha zayıf bir ülkedir. Azerbaycan giderek daha da gelişecek. Gürcistan Abhazya ve Güney Osetya olmadan da gelişecek.

Levon Ter-Petrosyan`ın Cumhurbaşkanlığı döneminde Ermenistan`ın gelişerek normal bir ülkeye dönüşebileceğiyle ilgili adımlar atıldı. Fakat Azerbaycan ve Türkiye ile sorunlar buna engel oldu. Komşu devletlerle iyi ilişkiler kurmanın ülkenin kalkınması için önemli olduğunu herkes biliyor. Bu nedenle Ermenistan`ın kalkınması için komşularıyla sorunlarını çözmesi gerekiyor.

Ermenistan`da belirli güçler bu konuda gerekli adımları atmaya hazır olan Levon Ter-Petrosyan`ı 1997 yılında istifa etmek zorunda bıraktı.

- Sizce Karabağ sorunu nasıl çözülebilir?

- Tarafların sorunun çözümü için zamanlarının sınırlı olduğunu dikkate almaları gerektiğini düşünüyorum. Fakat şimdiki durumda zaman Azerbaycan`ın lehine çalışıyor. Bazıları zamanın Ermenistan`ın lehine çalıştığını da düşünüyor.

Tahminler her zaman doğru olmuyor. Azerbaycan `bizim petrolümüz var, güçlü orduya sahibiz` diyebilir. Fakat Azerbaycan gelişmeleri net bir şekilde tahmin edemez, yeni bir savaşın nelere yol açacağını bilemez. Uzmanlar bu konuda Azerbaycan`ın avantajı olduğunu düşünüyor. Fakat Karabağ`da yeni Ermeni nesli yetiştiğini de göz önünde bulundurmamız gerekir.

Şu an Karabağ`da yaşayan 30 yaşında birisi Azerbaycan`ın bir parçası olarak yaşadığını hatırlamıyor bile. Bu durumda Azerbaycan ve Ermenistan bölgenin kalkınmasını olumlu etkileyebilecek formülü bulmalıdır. Çünkü bu sorun demokrasiyi olumsuz etkiliyor. Bu da kalkınma için çok büyük bir engeldir.

Bu ülkeler barışın formülünü bulmalıdır. Bunun için tarafların taviz vermeye hazır olmaları gerekmektedir. Mevcut olan ateşkes rejimi geçicidir. Ben sorununun arabulucularına güvenmiyorum. Arabulucusuz direk ikili görüşmelerden yanayım.

A.Z.-İ.A.-F.V