Hay Poşalar - 3

Vatansiz Tek Ulus Çingeneler ve Çingenelerin Ermenilesmisleri
SARKIS SEROPYAN

Dil
Konusurken genellikle Ermenice`yi kullanirlar, ama aralarinda gizli konusmak gerektiginde Posa diline basvururlar. Ancak giderek fakirlesen bu Hint-Avrupa kökenli dil zamanla gramer ve fiil çekimlerinde Ermenice`yi kullanmak zorunda kalmis.

Posalar kendilerinden olmayanlara degisik adlar vermisler: Ermeniler`e taktiklari isim köylü veya tüccar anlamina gelen "gaçut" ya da çiftçi anlamina gelen "klarav", Ruslar`a kocakafa anlamina gelen "sisorov", Türkler`e ise dinsiz anlamina gelen "Pisu" diyorlar.


Posa kadin...
Posa kadinin yasam kosullari çok agirdir. Tüm ailenin yükünü o çeker, elekçilik disinda çorap örer, yün egirir ve tüm kazandigini içki ve tütününü saglamasi için kocasina verir.Hay-Posalar`da kadin ve erkek arasinda karakter ve yapi yönünden büyük antropolojik farkliliklar gözlemleniyor. Kafatasi yapilarini bir yana birakarak, Posa kadinin posa yasantisinin hemen hemen her seyi oldugunun altini çizmek gerekiyor. Posa kadini atilganligi, cesareti, aileyi maddi ve manevi yönlerden yönetme yetenegi ve onurunu herseyden üstün tutmasi, anatomik yapisindaki zarafeti ve daha birçok yönden Posa erkegi ile çelistigi görülüyor.

Erkeklerin yaz kis eski ve bol, özellikle yirtik pirtik giysilerde dolasmasina karsin Posa kadini özellikle kirmizi giymeyi tercih eder. Yeni gelinler, gümüs veya bronz bilezikler ve gösterisli yüzükler takar, ancak en zenginleri bile altin ziynet esyalarindan kesinlikle kaçinir, süslenmeyi sevmez, Çingeneler gibi gözlerine sürme çekmez, kulagina küpe, burnuna hirizma takmaz, Kürt, Türk ve bazen Ermeni kadinlar gibi el ve ayaklarina kina yakmaz.

Ailenin geçimini saglamak için bütün kis elek, sele veya tef yapan erkeklerin ürettigi mallari pazarlamak, yani ticaret Posa kadininin isi. O öylesine çaliskan ve beceriklidir ki, örnegin yolda yürürken çorap örebilir veya yün egirir. Çingene hemcinslerine karsin Posa kadin onurunu korumasini çok iyi bilir. Sivri dili sayesinde laf altinda kalmaz ve onuruna çok düskündür.


Ev tedavisi
Bu konuda bilinen fazla bir sey yok. Gerçek su ki Posalar pek sik hastalanmaz. En çok rastlanan hastalik sitma olup, tedavi için esek sütüne damlatilan "esu gatnug" adli bitkinin son derece aci usaresini içerler, kinin yerine. Posalar`da bos inançlara, hurafelere yer verilmez, hastaliklar azizlere, kem göze vb. mal edilmez, kurban, adak veya duaya basvurulmaz.


Cenaze
Bir Posa hastalanip da tedaviye cevap vermiyorsa, kisacasi yasama ümidi kalmamissa bir papaz çagirilip hastaya komünyon (.....) verilir, daha sonra sessiz sedasiz oturup o çok korktuklari ölümü aglayip sizlamadan beklerler.
Hasta öldügünde çiplak naasim çabucak kefene sarip dikerler ve bir an önce evden çikarip kilise veya kabristana götürürler. Cenaze günü tüm atesler söndürülür, cenaze evinde yemek bile pisirilmez, komsu .veya akrabalar pisirdikleri "tsivadzeg"i eleklere koyup getirirler. Ne yas tutar, ne de siyah giyerler. Cenaze günü görev sona erer, ölenin dul esi serbest kalir ve taliplisi çikarsa eger, bir hafta bile geçmeden yeniden evlenebilir. Ölenlerin anisi ise haftada bir kez ocakta ates yakarak korunur. Ölünün malvarligi dul esine kalir ve ölenin kardeslerinin mirasta hiçbir hakki olmaz. Vefat göç esnasinda olmussa, eger yakinlarda bir köy varsa cenaze esege baglanip oraya gömülür, aksi takdirde duasiz-ayinsiz bir çukur kazilip defnedilir.


Hukuk
Hay-Posalar`in sosyal yasaminda "Ahiller"in (Ihtiyarlar) etkisi uzun yillar önce, giderek kaybolmus. Baslangiçta karar mercii olan Ahiller`in içinden Posalar`in irkbaskani çeribasi seçilir ve kendisine (Ermenice) "Atoragal", (Posaca) "Camadar" (Yönetici) denilirdi.Atoragal, toplumda her türlü anlasmazliklari çözer, son kararlari verir, agir suç vakalarinda ise ahiller kuruluna basvururdu. Bu nedenle hiçbir Posa devlet mahkemelerine basvurma geregi duymaz, hapse veya sürgüne mahkûm edilmezdi. Atoragal`lik babadan ogula miras yoluyla geçer, varis bulunmamasi durumunda seçime basvurulurdu.

Ev içinde ise, kadinlarin ekonomik hakimiyetine karsin mutlak hakimiyet Posa erkegindeydi. Bununla birlikte çocuklar baba adiyla degil, anneleriyle anilirlardi. Örnegin, Panos oglu Toros degil de Varter oglu Haço, Simig oglu Segpos denilirdi.

Posalar`da kullanilan erkek adlari: Segpos, Toros, Kiyor (Kirkor yerine), Haço, Panuel; kadinlarda ise Susan, Maro, Varter, Sirpun, Antar, Simig, Mayam (Maryam yerine), Marinos gibi isimler Ermenilerle iliskiler, ekonomik veya birtakim zorlamalarla giderek Ermeni isimlerine dönüsmüs.



Sözlük
Posa Dili - Türkçe
Malav - Ekmek
Mange - Ver
Tahi - (bu) Kadin
Khatink - Yiyelim
Samel e - Iyidir
Kuiç mi epenk - Bir bulgur pisirelim
Gilar - Peynir
Khalib - Et
Ros - Mum
Çinis - Para
Kargi - Tavuk, horoz
Kras - Sarap
Mayi - Raki
Bihic - Tütün
Coki - Kiz
Solav - Köpek
At - El
Lut-lavt - Dut
Ankod - Ceviz
Khari - Esek
Kar - Ev
Bisu - Türk
Innav - Çocuk, genç (erkek)
Lom - Posa
Gohraf - Hirsiz
Prav - Kürt
Kharavana - Salvar