Iran Ermenileri - 1

M.Ö. 5. ve 6. asirlarda, Kizilirmak yakinlarina kadar genisleyen Iran, kendi idaresi altinda 25’in üzerinde çesitli milletler bulundurmaktaydi. Bu milletlerden biri olan Ermeniler dönemin hükümdari Keyhüsrev ile iyi iliskilerde bulunmus kendisine çesitli hediyeler sunarak bu dostlugunu pekistirme yolunda adimlar atmistir.

Fakat Iran hükümdari I. Daryus (Darius) döneminde çikan isyanlari firsat bilen Ermeniler bu isyanlara katilmis ve hareketlerinin bedelini de tehcirle ödemislerdir. Bu dönemden itibaren Ermenilerin yasadigi bölge Armeniyak veya Armina adi altinda Iran’in önemli bir vilayeti olmustur.

1918 yilindan itibaren Emeniler Iran’dan toprak talebinde bulunmaya baslamis ve bu talebinde basarisizliga ugramistir. Bunun akabinde 1920 yilinda Ermenistan devletinin yikilmasindan sonra ki Ermenistan devleti bu dönemde 28 Mayis 1918- Aralik 1920 yillari arasinda yaklasik 2 yil boyunca bagimsiz devlet olarak ayakta kalabilmistir ; Böylece Iran yeniden Ermenilerin en önemli merkezi haline gelmistir. Riza Sah’in yönetime geçmesiyle Ermeniler Iran’da baski altina girmeye baslamislardir. 1931 yilinda Riza Sah Iran’daki Ermeni okullarini kapatmis ve Ermenilere taninan tüm ayricaliklari ortadan kaldirmistir.

Bir süre sonra Riza Sah bu tutumundan vazgeçmis ve Ermeni okullarinin yeniden açilmasina izin vermis hatta bununla da kalmayip Ermenilerin Iran’in baskenti Tahran’da Alik (Dalga) adli gazeteyi yayinlamalarina izin vermistir. Bu gazete günümüzde de hala faaliyetlerini devam ettirmektedir.

1991 yilindan itibaren bagimsiz Ermenistan devleti kurulduktan sonra Iran’da yasayan Ermenilerin konumu da siyasi iliskilere bagli olarak degismis, Iran Ermenileri daha da aktif hale gelmeye baslamislardir. Iran Ermenilerinin her türlü faaliyetleri özellikle Ermeni Patrikhanesi (Halifegeri) ve Iran Meclisi’nde bulunan iki milletvekili araciligiyla devam ettirilmektedir. Tabii Tasnak Partisinin rolü de yadsinamaz.

Iran Ermenileri her bulduklari firsatta kendilerini Iran’a daha yakin hissettiklerini belirtmektedirler. Bu konuyla ilgili olarak Paris’te yayimlanan Drosak(Bayrak) adli Ermeni gazetesi Iran’i Ermenilerin ikinci vatani olarak tanitmaktadir.

Buna karsilik Ermeni diasporasindan farkli seslerde yükselmektedir, 10 Kasim 1918 tarihinde Amerika Senatörü Lodge’un önerdigi Büyük Ermenistan topraklari su sekilde tasarlanmistir;

1.Türkiye’nin alti vilayeti, Kilikya olarak adlandirilan bölge Adana, Mersin, Hatay (Yani sözde Türkiye Ermenistan’i)
2.Kafkasya Ermenistan’i (bugünkü Ermenistan)
3.Iran Azerbaycan’i

Tüm bunlara karsilik Iran’da yasayan Ermeniler Büyük Ermenistan hayaline Ermenistan’da yasayan Ermenilere göre biraz daha uzaktirlar.

IRAN’DAKI ERMENI NÜFUSUNUN SEHIRLERE DAGILIMI

“Armenians of Iran” adli kitap ve Türk Tarih Kurumunun son yayini olan “Ermeniler:Sürgün ve Göç” adli kaynakta 1915 yilinda Iran’da yasayan Ermenilerin toplam nüfusu 70.000’dir.

SEHIRLER SEHIR VE KASABA KÖYLER
ISFAHAN 6.000 13.000
TEBRIZ 5.000 16.000
TAHRAN 5.000 7.000
HEMEDAN 1.000 3.000
KIRMANSAH 1.000 2.000
KAZVIN 1.000 2.000
SALMAS 1.000 1.000
DIGER SEHIRLER 4.000 12.000
TOPLAM 24.000 46.000
GENEL TOPLAM 70.000

Son yillardaki Iran kaynaklarina göre ise 19 yy’da Iran’da yasayan Ermenilerin nüfusu 100.000 iken 20 yy’da 1993 yilinda yapilan sayima göre Iran’da 170.000 Ermeni vatandasi bulunmaktaydi. Fakat günümüzde Iran’da 200.000 Ermeni’nin yasadigi tahmin edilmektedir. Bu rakam dünya Ermenileri’nin %0.4’ne karsilik gelmektedir.

Iran Ermenileri’nin nüfusu 70 milyonluk Iran’in nüfusunun ise %1’ini teskil etmektedir.

ERMENI OKULLARI

Iran’daki Ermeniler arasinda okuryazarlik orani %90 iken genç Ermeniler arasinda %100’lere ulasmaktadir. 15 yil öncesine kadar Ermeni okullari tamamen Iran otoriteleri ve kilisenin gözetimindeydi. Bu okullar Riza Sah döneminin sonlarina dogru Iran Milli Egitim Bakanligi gözetimine alinmaya zorlandilar ve Ulusal Iran Halk Okullari’nin bir parçasi haline getirildiler.

Iran’da bugün Ermenilere ait toplam 29 özel egitim merkezi bulunmaktadir. Bunlar arasinda ana okulu, orta okul ve liseler de yer almaktadir. Bu egitim merkezlerinin büyük çogunlugu ise Culfa’da bulunmaktadir. Culfa’da 3 Ermeni okulu vardir bunlardan her birinin 8 siniflik kiz ögrenci okulu ve 8 erkek ögrenci okulu ve anaokulu bulunmaktadir.

Fakat bu okullar aslinda Ermeni okulu olarak adlandirilamamaktadirlar. Bu okullarda ögretmenler genellikle Iranlilardir. Ermenice dersleri ise sadece haftada bir defadir.

Ermeni okullarinda tarih, edebiyat ve din dersleri ise Ermeni dilinde yapilmaktadir.


ASAM-Ermeni Arastirmalari Enstitüsü
Yildiz DEVECI-Asistan