Büyük Mezarlıklar

Asil Istanbul sayilan bölgenin -eski Istanbul üçgeni- iki tarafi denizle çevrelenmis olup üçüncü tarafi da kenti tipki bir kusak gibi saran, surlarin disina kadar tasan mezarliklarla doludur. Bu mezarliklar Yedikule`den Ayvansaray`a, Haliç`ten de Eyüp`e kadar uzayip giderler. Topografik kosullari nedeniyle surlarla çevrelenmis olmayan diger eski kent bölümlerinde ise böylesi kesin belirlemeler yapmak zordur; kentin eski planlarinin da gösterdigi gibi, özellikle Pera/Galata`da yogun yerlesim kosullarindan dolayi birçok mezarlik zorunlu olarak kaldirilmistir. Çok eski bir yerlesim bölgesi olan Beyoglu`nun gerek batisi (Tepebasi ve Kasimpasa yamaçlari) gerekse kuzey sinirlari (Taksim-Ayaspasa-Gümüssuyu) 19. yüzyilin ortalarina kadar büyük mezarliklarla çevriliydi. Yok olan bu mezarliklarin yerine Feriköy`de, Mecidiyeköy`de ve Zincirlikuyu`da olusturulan mezarliklar da eskiden kentin çok disinda kalmalarina karsin, günümüzde Üsküdar`daki Karacaahmet Mezarligi ve surlarin disindaki mezarliklarla ayni kaderi paylasmistir. Karacaahmet Mezarligi, civarin yüksek bir bölgesine kurularak yerlesim bölgesinden ayrilmissa da, günümüzdeki yogun yapilasma sonucu her yani evlerle dolmustur. Ayni durum Beyoglu`ndaki yeni mezarliklar için de geçerlidir.

Mezarliklarin kent disindaki bir bölgede yer almasi, Orta Avrupa`da hiç görülmezken, Türkiye`de o zamanlar bir kuraldi. (...) Ölülerin kentin disindaki bir bölgeye gömülmesi gelenegi, yalnizca Müslümanlara özgü bir gelenek degildir: Kentin çevresindeki surlarin disinda kalan bölgede çok sayida mezarlik vardir. Silivrikapi yakinlarindaki Balikli`da bir rum, bir de Ermeni mezarligi bulunur; bu mezarliklarin yakinindaysa Süryanilere ait bir mezarlik vardir. Diger bir rum mezarligi ise Edirnekapi ile Egrikapi arasinda hemen surlarin yaninda yer alir. Tam bu mezarligin karsisinda ve büyük Edirnekapi mezarligi`nin yani basinda, 1950`lerde Istanbul halk Ekmek Fabrikasi yapilana kadar bir yahudi mezarligi bulunuyordu.
Benzeri mezarliklara Üsküdar`da da rastliyoruz: Karacaahmet Mezarligi`nin kuzeyine dogru Baglarbasi Rum ve Ermeni mezarliklariyla Kuzguncuk-Icadiye Yahudi mezarliklari adeta bir bütünün parçalarini olustururlar. Bu zincir, Bogaz`daki Kuzguncuk ve Beylerbeyi`ndeki Bahribaba Mezarligi`na kadar uzar gider.


HANS PETER-LAGUEUR