Üç Dilin Buluştuğu Hamam

İstanbul`un çeşitli semtlerinde bulunan tarihi Ermeni hamamları, kentin çok kültürlü yaşamının örnek bir dokusu olarak varlıklarını bugün de korumaya devam ediyor. Ülkemiz sahip olduğu zengin tarihi mirası ile geçmişe ait bir çok kültürel değerini günümüze dek taşımıştır. Özellikle Osmanlı`nın son yılları, Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemlere ait anılar bu bağlamda zengin bir çeşitlilik arz etmektedir. O günlerden bize kalan, Rum`u, Ermeni`si, Müslüman ve Musevi`si ile kozmopolit bir yaşam kültürünün temsilcisi durumunda bulunan günümüz İstanbul`unda, sayıları giderek bir elin parmakları kadar azalmış bulunan azınlıkların, kentimizin tarihi ve kültürel geçmişine kazandırdığı bu atmosferi İstanbul`un en unutulmuş köşelerinde, dar sokak aralarında bulabilmek hala mümkün. Bu manada oldukça eski dönemlerden beri kentin güncel yaşantısına ayrı bir renk katarak varlığını sürdüren Ermeni yaşam kültürü ise, tarih sürecinde İstanbul`a farklı bir çehre kazandırmıştır. İstanbul`un en ücra köşelerinde dahi rastlayabileceğimiz, kente mal olmuş bu türde dokular çoğu zaman şehrin sokak aralarında dolaştığımızda bizlere tarihin derinlikleri arasından göz kırparken, zaman zaman ezan seslerinin dip fonundan gelen çan sesleri ise alır götürür bizi geçmişin o çok renkli şehri İstanbul`un mistisizmine. Ermeniler daha çok Osmanlı döneminde İstanbul`un gerek sosyal, gerekse kültürel yaşamı içerisinde birçok alanda olduğu gibi, kentin hamam yaşantısında da geleneksel faaliyetlerini ortaya koymuşlardır.

Çoğunlukla Kumkapı, Üsküdar, Balat, Galata, Beyoğlu, Büyükada ve Kadıköy gibi merkezi bölgelerde hamamlar kuran Ermeniler, güncel yaşamda gerek sağlık, gerekse temizlik açısından oldukça faal teşebbüslerde bulunmuşlardır.

Bugün Balat Voyvadina Caddesi üzerinde faaliyetini sürdüren, 1762`li yıllarda yapıldığı sanılan "Tahta Minare Hamamı"nın, halk arasında (Ermeni Batağı) olarak anıldığı dönemlerde, hamam İstanbul Ermenileri arasında büyük ilgi görür. Dönemin genç Ermeni güveyleri evlenecekleri günün önceki gecesi bu hamamda yıkanarak sabahlar ve kendilerini yeni bir evlilik gecesine hazırlarlarmış. Kadıköy Bahariye caddesinde bugün sadece avlu kapısı ve duvarının ayakta kaldığı "Köçeoğlu Hamamı" ise 1839`lu yıllarda dönemin meşhur Ermeni sarraflarında Köçeoğlu Ailesinin mülkü olarak yaptırılmış. Bir başka örnek; Üsküdar Bülbüldere mahallesi, Krikor Amira Balyan`ın konağı karşısında bulunan "Dağ Hamam"ı. 1840`lı yıllarda bir Ermeni vakfınca yaptırılmış hamamın kalıntıları bugün maalesef bir ev konumuna dönüştürülmüş olarak varlığını sürdürmekte.

Büyükada Firuz Sokakta 1986`lı yıllara kadar faaliyet gösteren hamam ise, çınar caddesi 12 kapı no`lu köşkün hamamı olarak yaptırılmış. 1910 yılında Zaruhi Karagözyan`a intikal eden hamam bu Ermeni bayan tarafından bir tadilat ile çarşı hamamına dönüştürülmüş. 6 kurnalı bu küçük, Aile hamamı, faliyetine 1986 yılında son vermiş.

İstanbul`da varlığı bilinen birçok tarihi Ermeni hamamının yanı sıra, Yenişehir’de varlığını günümüze kadar sürdürmüş "Hürriyet Hamamı" ise bu alandaki birkaç nadide örnekten sadece biri.

İlk bakışta simetrik bir tarzda dizayn edilmiş dış cephesindeki iki cumbası ile göze çarpan binanın sağ tarafında kalan cumbasının üzerine yerleştirilmiş kitabesinde, "Anayasa Hamamı" anlamına gelen Ermenice ile yazılmış "Pağnik Sahmanatragan", soldaki cumbasının üzerinde Yunanca "Olytros Toy Syntagmotos" yazıları dikkati çekiyor. Giriş kapısının üerinde bulunan Osmanlıca "Anayasa Hamamı" yazılı kitabenin üzerinde ise günümüz Türkçesi ile "Hürriyet Hamamı" yazılı bir tabela bulunuyor. Üç dilde yazılı bulunan kitabeleri ile belki de İstanbul`da günümüze kadar varlığına koruyabilmiş bu tek tarihi binanın hikayesi ise oldukça ilginç. Levon Ağa Kapoyan tarafından inşa ettirilen hamam, II. Meşrutiyet`in ilan edildiği 1908 yılında açılmış ve açılışın yapıldığı yılın önemi anısına "Pağnik Sahmanatragan" (Anayasa Hamamı) olarak adlandırılmış. İlk açıldığı yıllarda, hafta içi "kuşluk" (11.00-17.00) vakti erkekler seansı, 17.00`den sonra kadınlar seansı ve hafta sonu ise tamamen erkeklere olmak üzere uzun yıllar hizmet veren hamam, üst katı ahşap, iki kat olarak inşa edilmiş.

Sonraki yıllarda karşılaştığı bir yangın sonucu ikinci katı büyük hasar gören bina, birkaç yıl aradan sonra, eskisine uygun olarak tamir edilmiş ve bu kez 1923 yılı Cumhuriyet`in ilan edildiği gün "Hürriyet hamamı" adıyla yeniden halka açılmış ve hizmet vermeye devam etmiştir.

Üç basamaklı bir merdivenin bulunduğu bir antre ile geçilen hamamın camekan bölümünün üst katı soyunma odaları olarak inşa edilmiş. Alt katta bulunan camekan bölümünden açılan bir kapı ile geçilen ılıklık veya soğukluk bölümü ise dar bir koridor olarak hazırlanmış. İki kurna, bir traşlık ve bir helanın bulunduğu bu bölüm ise yine bir kapı ile, çevresinin baştan başa kuşatıldığı bir mermer set üzerine yerleştirilmiş 12 kurnanın ortada bir göbek taşı ve aydınlatıcı bir kubbenin bulunduğu ana bölüme açılıyor.

Son olarak 1960 yılında yine bir yangın yaşayan hamam, önceki yıllarda Levon Ağa Kapoyan`ın vefatı ile kızı Ankine Keva ile yakını Nazlı Maloyan`a (Paloyan) intikal etmiş. 60`lı yılların yangın afeti ardından tekrar tamir edilip çalışmaya başlayan hamam 1983 yılında bugünkü sahibi tarafından satın alınarak faaliyetini günümüze dek sürdürmüş.

II.Meşrutiyet`in ilan edişilinden günümüze kadar, başta ,Cumhuriyetin ilanı olmak üzere bir çok tarihi olaya tanıklık eden hamam, eskiden Mangasar kilisesinin bulunduğu mahallede yer alıyor.

Bugün hiçbir izi kalmamış kilisenin yer aldığı bu meydanda, cephelerinde Ermenice, Rumca kitabeleriyle varlıklarını koruyan Rum Ermeni evleri hala mevcut. Tatavla ile Papazköprü mahalleleri arasında kalan Mangasar mahallesi, günümüzdeki yeni adıyla "Yenişehir Mahallesi" olarak biliniyor. Pazar günleri Yenişehir Pazarı`nın kurulduğu Serdar Ömer Paşa caddesi üzerinden açılan Gölbaşı sok. No 81`de bulunan Ermeni Hamamı, eskilerden günümüze hoş bir anı olarak varlığını bugün de sürdürüyor.

Arman Tayran,