Ohannes Mühendisyan

1810 yılında İstanbul'da doğan ve 1891 yılında yine İstanbul'da ölen Ermeni asıllı matbaacı Ohannes Mühendisyan, Mühendishane-i Bahri-i Hümayun müderrislerinden Mühendis Kevork'un oğludur. 1825 yılında Samatya Ermeni mektebinden mezun olduktan sonra, babası Kevork Bey'den özel dersler aldı. Aynı zamanda, ünlü müzisyen Hampartzum Limonciyan'ın öğrencisi oldu. Bunun dışında yine İtalyan asıllı bir piyanistten de piyano dersleri almayı sürdürdü.

1839 yılında şair Haçadur Misakyan'ın tavsiyesi üzerine matbaacılık işiyle uğraşmaya başladı. Çeşitli alanlardaki başarısı ve mahareti dolayısıyla bir süre sonra "hezarfen'' adıyla anılmaya başlandı. Kuyumculuk işinde de başarı gösterdi ve usta bir sadekâr oldu. Aynı yıl onun başkanlığında Üsküdar'daki Cemaran adlı yatılı yüksek Ermeni mektebinde bir matbaa kuruldu. 1843 yılında Takvimhane-i Amire Müdürlüğü'nden "ta'lik'' harflerin dökümü için kendisine teklif yapıldı. Bunun üzerine matbaasını Çukurçeşme Hanı'na nakletti. 1846 yılında Ermeni harflerinin dökümü için bir makine icat etti.

Kısa sürede yeni matbaasının noksanlarını tamamlayarak Risale-i İtikadiye adında Türkçe bir risale bastı. 1841 yılında "Kaime-i Mutebere-i Osmaniye'' adı ile ilk banknotları basan Rapayel Kazanciyan'ın baskısı kaba olduğundan taklitleri piyasaya çıktığı için, Mühendisyan, 1844 yılında Darphane'ye davet edilerek, önce 5.000, sonra da 1.000, 500 ve 250 kuruşluk "faizli'' denilen kaimelerin baskısı uhdesine verildi. Aynı zamanda, 1857 sonlarında tedavüle çıkarılan 1.000 ve 100 liralık "tahvilat-ı mümtaze''leri de basmıştır. Bu sıralarda matbaası Amerika'dan getirtilen 3 adet yeni icat edilmiş demir ve 5 adet de litograf presle takviye edildi. 26 Mayıs 1856 yılında Mihran Bey Düzyan'ın eseri olan Osmanlı konsolidinin basımına başladı. Bu meyanda epeyce teknik zorluklarla karşılaştı. 9 Temmuz 1856 yılında Galata'daki Surp Kirkor Lusavoriç Kilisesi'nin karşısında kagir bir matbaa binası inşa etmeye başladı. 1860 yılından itibaren kaimeler tedavülden kaldırıldığından maddi sıkıntılarla karşılaştı.

1865 yılında İstanbul'a gelen Kudüs Ermeni Patriği Esayi Başpiskopos Garabetyan, patrikhanesinde bir harf dökümhanesi kurmak için matbaasının matrislerini satın aldı. Ermeni harfli matbaasının dağılmasından sonra ünlü hattat Kazasker Mustafa İzzet Efendi'den "nesih'' harf numuneleri temin edip çelik harf kalıplarının dökümünü gerçekleştirdi. Bu harflerle bastığı ve günün sadrazamına takdim ettiği bir şiir onun yüksek takdirine mazhar olup, kendisine "milletçe size müteşekkir olmalıyız'' demiştir. Bu sıralarda Kadıköy'deki evinin bahçesinde bir dökümhane de inşa etti. Kısa süre sonra "varaka-yı sahiha'' adını taşıyan pulların nefis baskısını başardı. 1886 yılında 16 punto "nesih'' harfleri hazırladı. 1889 yılında ise 6 puntoluk "nesih'' harflerin dökümünü yaptı. 1888 yılında hazırladığı bütün harflerin nefis bir albümünü Maliye Nazırı Mahmud Celaleddin Paşa'nın eliyle II. Abdülhamid'e sundu. Padişah da Mühendisyan'ı dördüncü sınıf Mecidi nişanı ve Sanayi-i Nefise madalyası ile şereflendirildi. 1882-1883 yılında, Kirkor Rapayelyan'la birlikte, Beyoğlu'ndaki evinde de bir dökümhane işletti. Ölümünden birkaç gün evvel şaheseri olan "rık'a'' harflerinin dökümünü de tamamladı. Mühendisyan'ın gayretleri ile matbaacılığın galvano-stereotip ve çingograf dalları Türkiye'de de gerçekleşti.