Bir Ermeni mezarlığından Osmanlı - Cumhuriyet portreleri

BEYOĞLU`ndaki Üç Horan Ermeni Kilisesi`ndeki Naregyan Salonu`nda 100 Yıla Damgasını Vuranlar kitabının tanıtım toplantısına katıldım.

Kültür Bakanı İstemihan Talay, Ermeni Patriği Mutafyan da vardı.

Bugün Şişli Ermeni Kabristanı`nda ebedi uykularına yatanların hayat hikáyeleri, başardıkları işler, Türkiye ve kendi cemaatlari için yaptıkları, Türkçe ve Ermenice yayınlanan bu fotoğraflı kitapta toplanmıştı.

Ölenlere saygının hoş bir örneğinin yanı sıra, bu kitapta Osmanlı döneminden günümüze kadar Türk Ermenilerin bizimle birlikte, bu ülke için nasıl çalıştıklarını kanıtlıyordu.

Tek tek örnek verdiğimde, onların önemli mevkilerde bulunduğunu, Türk tiyatro ve çoksesli müzik tarihimizde önemli katkıları olduğunu göreceksiniz.

Kitabın yazarı Yervant Gobelyan, İlke ve Tek Deneyim Olarak başlıklı yazısında bir özeleştiri yapmaktadır:

‘Sanayi-i Nefise`nin kurucularından ve Osman Hamdi Bey`in mesai arkadaşı dünyaca ünlü heykeltıraş müteveffa Yervant Oskan`ın (Oskan Efendi) mezarına, uzun araştırmalar sonucu bir köşede farkına varıldı, otlar arasında ve ne acıdır ki, taşa hayat veren ustanın başucunda bir taş parçası bile olmayıp, paslı bir borunun ucuna iliştirilmiş tenekenin üstüne isminin altına ölüm tarihi yazılmış 1915, ustanın mezarı bugün onarılmış, anısına gereken saygı gösterilmiştir.``

BERÇ Garo Şihager`in bana verilen kitaba düştüğü notlardan öğrendiğime göre, zamanın Osmanlı Bankası müdürü Berç Keresteciyan (Türker), Mustafa Kemal`in gemisini İngilizlerin torpilleme söylentilerini yetkililere aktarmış, onun bilgisi sayesinde rota değişmiş.

1923-1933 arasındaki bütçeyi yapanlardan önemli biri. Türker soyadını Atatürk koymuş ve onu milletvekili yapmış.

Ünlü dilbilimci Agop Martayan-Dilaçar`ın Türk diline yaptığı hizmetleri, bilenlerden biriyim.

K. Atatürk imzasını güzel yazı ve matematik öğretmeni Vahram Çerçiyan`ın yaptığını çoğunuz bilirsiniz.

Çoksesli müziğin gelişmesinde, Cemal Reşit Rey`in kurduğu ve yönettiği orkestrada birçok Ermeni yurttaşımız görev almış, uzun yıllar burada çalmışlardır.

Biyografilerin altına Şihager`in kısa bilgilerindeki önemli bir hususa dikkati çekmeliyim.

Birçok Ermeni yurttaşın öğrenim için Avrupa`ya Atatürk`ün isteği ile gönderilmeleri.

Türk hafif müziğinin önemli adı Onno Tunç da Şişli Ermeni Mezarlığı`nda yatıyor.

Türk tiyatrosunda bir tarz yaratan Mardiros Mınagyan (Mınakyan Efendi)`yi kim unutabilir?

Tiyatronun, müzikallerin sevilen yıldızı İrma Toto Karaca (Felekyan)`ı da (gene ünlü bir müzikçinin Cem Karaca`nın annesi) çok seyrettim.

İstanbul Devlet Opera ve Balesi`nde tenor Bedros Kuyumcuyan`ı dinledim.

Hagop Mıntzuri`nin kitaplarını okudum.

Birçoğunuzun kulaklarında Bimen Şen-Derkasparyan (Bimen Efendi)`nin şarkıları vardır.

Zaven Biberyan`ın Yalnızlar`ını gençliğimde okumuştum.

Udi Hrant`ı da dinlemiştim.

BAZEN ölüler dirilere doğru yolu gösterirler.
Tarihin önemi de belki buradan geliyor.


Doğan HIZLAN