Son anlasmayı 13 Ekim 1921'de Kars'ta imzalayan Turkiye ve Ermenistan, 88 yıl sonra ilk kez bir belgeye ortak imza koyacak. Bugune nasıl gelindi?

Iliskilerin normallestirilmesini içeren protokol, sözde soykırım iddialarıyla ilgili ortak tarih komisyonu kurulmasından, Turkiye-Ermenistan kara sınırının açılması ve karsılıklı buyukelçi atanmasına kadar birçok hassas konuyu içeriyor.

TuRKİYE ile Ermenistan, bugun 88 yıl aradan sonra ilk kez bir belgeye ortak imza koyacak. İki ulke arasında en son anlasma 13 Ekim 1921 yılında Kars'ta imzalanmıstı.

Sakarya Zaferi'nden sonra Kazım Karabekir'in temsil ettigi TBMM Hukumeti ile o dönemin Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti, Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti ve Gurcistan Sovyet Cumhuriyeti'nin koydugu imzalarla Turkiye'nin doğu sınırı kesinlesmisti.

Kars Anlasması'nın uluslararası hukuka uygun Hukmi sahsiyeti bulunuyor. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra 1991 yılında bağımsızlığına kavusan Ermenistan, bu anlasmayı tanımadığını beyan ediyordu.

Ancak Erivan yönetiminin bu tutumu hiçbir zaman fiiliyata geçmedi. Bugun iki ulke Zurih universitesi Paleontoloji Enstitusu'nde duzenlenecek törenle Kars Anlasması'ndan bu yana ilk kez ortak bir metine imza koyacaklar.

İliskilerin normallestirilmesini içeren protokol, sözde soykırım iddialarıyla ilgili ortak tarih komisyonu kurulmasından, Turkiye-Ermenistan kara sınırının açılması ve karsılıklı buyukelçi atanmasına kadar birçok hassas konuyu içeriyor.

Ancak protokolun hayata geçmesi için iki ulke Meclisi tarafından da kabul edilmesi gerekiyor.

Önce Turkes

Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra yakın tarihte iki ulke arasındaki ilk temas dönemin Ermenistan Cumhurbaskanı Levon Ter Petrosyan ile MHP'nin eski genel baskanı merhum Alparslan Turkes arasında kuruldu.

1993 yılının mart ayında Paris'te yapılan bu gizli bulusmada iki lider iliskilerin iyilestirilmesi konusunda mutabık kaldı. 12 yıl gizli tutulan bu görusme sonrası hiçbir sonuç alınamadı.

Basbakan Tayyip Erdoğan, 2005 yılında dönemin Ermenistan Cumhurbaskanı Robert Koçaryan'a bir mektup yazarak sözde soykırım iddialarıyla ilgili ortak tarih komisyonu kurulmasını önerdi.

Ancak Koçaryan bu öneriye uzun bir sure sonra olumsuz yanıt verdi. Bu arada Viyana'da iki ulke diplomatları arasında 3-4 tur gizli görusme yapıldı ancak bu görusmelerden de sonuç çıkmadı.

2008 basında Serj Sarkisyan'ın Cumhurbaskanı seçilmesi iki ulke arasındaki surecin hızlanmasını sağladı. Kendisinden öncekilere göre daha ılımlı olan, özellikle ekonomik zorluklar çeken ulkesinin Turkiye ile iliskileri duzeltmesinden yana tavır takınan Sarkisyan'ın cumhurbaskanı seçilmesinden sonra, ilk tebrik mektubu aldığı isimlerden birisi Cumhurbaskanı Abdullah Gul oldu.

Gul maça gitti

Sarkisyan Çankaya Kösku'nden gelen bu mektuba anında yanıt verdi ve Gul'u geçen yıl 6 Eylul'de Turkiye ile Ermenistan arasında Erivan'da yapılan milli maça davet etti. Gul'un bu ziyareti dunya kamuoyunda olumlu yankı buldu.

Bu arada yine geçen yıl Temmuz ayında İsviçre'nin arabuluculuğunda Bern'de iki ulke ilgili diplomatları arasında baslatılan gizli görusmeler bugun gelinen sureci hızlandırdı.

Bu sureçte kısa sure önce Dısisleri Guvenlik Dairesi'nin basına getirilen Aydın Sezgin, Basbakan Erdoğan'ın basdanısmanlığı ve bakanlığı döneminde Ahmet Davutoğlu, Dısisleri eski Mustesarı Ertuğrul Apakan, Kafkaslardan sorumlu Mustesar Yardımcısı unal Çeviköz önemli rol oynayan isimler arasında yer aldı.

TuRKİYE ile Ermenistan arasında iliskilerin normallestirilmesini hedefleyen tarihi protokol, bugun İsviçre'nin Zurih Kenti'nde iki ulke dısisleri bakanları Ahmet Davutoğlu ile Edward Nalbantyan tarafından imzalanacak.

İmza töreni, Zurih universitesi'ne bağlı Paleontoloji Enstitusu'nun içindeki Genis Avlu”da (Aula) yapılacak. İsviçre Dısisleri Bakanlığı'nın gazeteciler için yaptığı gayri resmi duyurudan sonra Zurih'teki Paleontoloji Enstitusu'ne gittik.

Enstitu, zaten sakin bir kent olan Zurih'in en sakin ve sessiz bölgesinde. Karl Schmid Caddesi uzerindeki Paleontoloji Enstitusu'nun olduğu binada aynı zamanda Zooloji Enstitusu ile her iki anabilim dalına ait muzeler de bulunuyor. Muzelere giris ucretsiz.

Sabah saatlerinde son derece sakin olan enstitu binası öğleden sonra ise hareketlendi. Zurih Polisi, bugun bölgeyi tamamen kontrol altına alacak demir bariyerleri enstitu çevresine yığdı. Bugun muzeler halka açık olmayacak.

Olay çıkar endisesi

İsviçre Dısisleri Bakanlığı, hem Ermeni diasporası hem de İsviçre'de yasan Turklerin törenin yapılacağı binanın önunde toplanıp olay çıkarmasından ciddi sekilde endise ediyor.

Yine sabah saatlerinde gelismelerden haberi olmayan enstitu görevlileri, bölgeye gelen Turk gazetecilerden ne olup biteceğini öğrenince, universitemiz yine tarihi bir olaya tanıklık edecek” değerlendirmesinde bulundular.

176 yıllık tarihe sahip Zurih universitesi'nin geçmisiyle ilgili tanıtım yazısında, dunyanın unlu atom fizikçisi Albert Einstein'ın doçentlik yıllarını bu universitede geçirip, 1909-1911 arasında fizik dersi vermesi; öğretim görevlileri Alfred Werner'in 1913'te kimya, Walter Rudolf Hess'in de 1949'da tıp alanında Nobel ödulu kazanmaları, övunçlerimiz” baslığı altında sıralanıyor. İmzaların atılmasından sonra universitenin kunyesine, Turkiye-Ermenistan protokolu” de girecek.

Davutoğlu bugun

Davutoğlu ve beraberindeki heyet, bugun aksam saatlerinde özel bir uçakla Zurih'e gelecek. TSİ 18.00'de baslaması beklenen törenin, yemek haricinde en fazla yarım saat sureceği belirtiliyor.

AB Genel Sekreterliği görevinden İsviçre'nin baskenti Bern'e buyukelçi olarak atanan Oğuz Demiralp de, Turk tarafının imza töreniyle ilgili hazırlıklarını tamamlamak uzere önceki aksam İsviçre'ye geldi.

Törene onlar da katılıyor

BUGuN Zurih universitesi Paleontoloji Enstitusu'nun genis avlusunda yapılacak törene iki ulke dısisleri bakanlarının yanısıra, Ankara ve Erivan'a arabuluculuk eden İsviçre'nin Dısisleri Bakanı Micheline Calmy Rey, ABD Dısisleri Bakanı Hillary Clinton, Rusya Dısisleri Bakanı Sergey Lavrov, Fransa Dısisleri Bakanı Bernard Kouchner ve AB'nin Dıs Plitika ve Guvenlik Yuksek Komiseri Javier Solana'nın da katılması bekleniyor.

İmza töreni öncesi katılımcıların birlikte, universite öğrencilerinin kantini olarak kullanılan avluda yemek yemeleri de bekleniyor.