Gerçekten Alpaslan Turkes yasasaydı, ne olurdu? Muhtemeldir, Erivan a giden ilk Turk buyugu olurdu. İki ulke arasındaki iliskiler, bugun çok daha farklı mecrada surebilirdi.

Bir dönem Turkes’le yakın iliskiler kuran, iki ulke arasında diyalog surecini baslatan eski ODTu’lu ve sol göruslu Samson Özararat’ın, yıllar önce medyaya yansıyan su sözlerini hatırlıyor olmalısınız: O vefat ederse Turkiye ile diyalog en az 10 sene gecikir.

1997 yılı Nisan ayında kaybettigimiz Turkes’in ölumunden bir ay önce söylenen bu sözler, sahi çıktı. Turkes’in rolunu daha iyi anlamak isteyenlere, Can Dundar’ın 25, 26 ve 27 Nisan 2005 tarihlerinde Milliyet’te yayınlanan seri yazılarını tavsiye ederim. Fırsatınız olursa bir de 3 Eylul 2008 tarihli yazımı...

Vakti olmayanlara ise kısa bir özet yapalım.

Alpaslan Turkes, Ermenistan’la ilk ciddi diplomatik iliskileri baslatan kisiydi. İlk sıcak temas Turkes ve Özararat arasında 1993 yılı subat ayında basladı. Ankara Esat’ta görusen ikilinin bulusmasında oğlu Tuğrul Bey de rol aldı. Turkes keyifliydi, açıldıkça açıldı: Birlikte turkuler urettik, yemekler icat ettik, kız aldık, kız verdik.”

Ermenilerin Malazgirt savasında, İstanbul’un fethinde, kurtulus mucadelesinde Turklere yardım ettiğini, Turklerin de benzer jestlerde bulunduğunu anlattı. Fatih’in Ermeni Patrikhanesi’ni nasıl açtığını, Ataturk’un alfabeyi Ermeni Dil Bilgini Agop Martayan’a hazırlattığını, Ataturk’un imzasının da bir Ermeni hattata ait olduğunu söyledi.

Turkes devam etti: Tarihe böyle genis bir perspektiften bakmak lazım. 1915, bu 600 yıllık iliskinin bir kazasıdır.” Konusmadan etkilenen Özararat, Turkes’i Ermenistan Cumhurbaskanı ile görusturmeyi önerdi. Tamam” dedi.

12 Mart 1993 gunu Paris’teki gizli görusmede ikili bir araya geldi. Turkes’i Paris Buyukelçisi Tansuğ Bleda ile birlikte Samson Özararat karsıladı. Resmi araçla Ermenistan Devlet Baskanı Ter Petrosyan’ın kaldığı Crillon Otele gittiler. Görusmede Tuğrul Turkes de surekli not tuttu.

Turkes, dostluk kurulabilirse, Ermenistan’a Turkiye’den transit kara ve deniz geçisi sağlanabileceğini, Trans-Kafkasya Otoyolu’ projesinin hayata geçirilebileceğini taahhut etti. Otoyolun yanında bir demiryolu bir doğalgaz bir de petrol boru hattı olacaktı. Ayrıca sınır ticareti gelistirilecekti.

1994 Nisan’ında Frankfurt’taki Turk Baskonsolosluğu’nda Alparslan Turkes, Ermenistan’ın Londra Buyukelçisi Armen Sarkisyan’la görustu. Turkes’in yanında Bonn Buyukelçisi Onur Öymen de vardı.
23 subat 1995 gunu ise Ermenistan Devlet Baskanı Petrosyan’ın Dısisleri Danısmanı Gerard Libaridian, Siyaset Enstitusu’nun davetlisi olarak Ankara’ya geldiğinde gece Hilton otelinde Tuğrul Turkes’le bulustu.

Bu sıcak iliskiler, zamanla Turkes’in Erivan’a davetini gundeme getirdi.

Özararat, Mart 1997’de Ermenistan Devlet Baskanı Levon Ter- Petrosyan’a Turkes’in Turk siyasetindeki önemini anlatarak, O vefat ederse Turkiye ile diyalog en az 10 sene gecikir” dedi. Turkes’i davet etmeye hazırlanırken ölum haberi ulastı Erivan’a. Özararat, vefa borcunu Turkes’in cenaze törenine katılarak ödedi.