Ankara da demiryolunda askerdim o yıllarda. Askale’ye göturulenler trenlere doldurulmus halde Ankara’dan geçerdi. Ankaralılar da toplanıp sirkte hayvan seyreder gibi Askale’ye göturulenleri seyrederdi. Hatta Yeter artık yasadıgınız’ diye laf atarlardı.’
1916’da, Karaman’dan surgun edilen bir ailenin çocugu olarak Halep yakınlarındaki Cabul’da doğan
Sarkis Çerkezoğlu, kendisiyle yapılan uzun bir söyleside böyle söyluyor.

İkinci Dunya Savası’nın basında, 1895 yılıyla 1915 yılı arasında doğan butun azınlık erkekleri askere alınıp trenlerle demiryolu insaatına gönderildiler. Ankaralılar, doğuya giden trenleri dolduran bu sirk hayvanları’nı seyrettiler gunlerce.
Alıskanlıklar zor değisir. Bunu bilen devlet buyukleri, uç-dört yıl sonra, 19 Mayıs 1943’te, sirk hayvanları’nı seyreden Ankaralılar fazla uzağa gitmesin diye, 100 metre öteye Gençlik Parkı’nın açılısını yaptı. Ankaralılar orda da yıllarca sirk hayvanlarını seyrettiler, dönen motosikletçi son turunu bayrağı çıkarıp yuzune örttuğunde kendilerinden geçtiler, sarkılar turkuler oyun havaları, doyasıya eğlendiler. Yıllarca...
Ben birden daldım.

Ben bu ulkede olmanın acısını çektim’ diyen bir adamdan söz etmek istiyordum size. Konuyu dağıtmadan.
Ama önce her biri diğerinden değerli, ama hepsi birbirbinden daha acı veren söylesileri yapan Yahya Koçoğlu’na burdan gönuller dolusu selam gönderelim. Kanınınızı içinize akıtmadan okuyamayacağınız o söylesiler, Hatırlıyorum’ adıyla 2003 yılında Metis Yayınları’ndan çıktı.
Koçoğlu, o kitapta Çerkezoğlu’na soruyor: Surgune gittikten sonra mallarınıza el konulmus. Mallarınıza
halk mı el koydu?

Çerkezoğlu cevap veriyor: Devlet... Devlet tarafından... Halk neden yapsın ki? Bizim halkımız devletin musaadesi olmazsa bir sey yapamaz. Ama yol gösterilirse en ötesini yapar.”
İste size uç-dört cumlede kısa Turkiye tarihi!
Yasamak acı çekmektir’ gibisinden bir lafı yıllar önce bir deftere yazmısım. Mutlaka birinindir, ama kimin olduğunu simdi çıkaramıyorum.
Sarkis’lerin hayatına bakınca cumleyi, Bu ulkede yasamak acı çekmektir’ diye çevirmek lazım.
Birçok benzerlerinin yaptığını yapmak, çekip yurtdısına gitmek de acı veriyor, Sarkis’e: 1973’te benim Sovyetler Birliği vatandaslığı emrim geldi” diyor. (Ermeni olması sebebiyle SSCB yurttaslığı alabileceğini ve artık -ustelik de bir komunist olarak- orda yasayabileceğini ima ediyor.)

Burada bir mucadele surerken bu topraklardan uzaklasmayı bir utanç gibi göruyor. Gitsek olurdu.’ Hem çocuklar da orda okuyabilirmis. Emeğim vardı’ diye ekliyor ve hayatının belki de en önemli kavgasına bizi göturuyor: Ama biz de burada partiliydik.”
Sarkis Çerkezoğlu, Turkiye Hepimize Yeter’le yetinmedi, ilk gençliğinden baslayarak, Dunya Hepimize Yeter’ dediği bu yuzyılın en buyuk utopyasının da sahibi oldu. Yıllarca partinin yayın organını bir sarnıçta bastı. Yasamınız boyunca Turkçe bir ad kullandınız mı” sorusuna, Hayır” dedi, Öyle bir sey olmadı hiç. Hep Sarkis oldum. Ama partide, illegalitede bir adım vardı.”
Ermeni, Rum veya Yahudi iseniz, komunist olmak daha da zordur bu ulkede. İlk buyuk gunahınızdan tövbe etmeniz beklenirken, siz tutup daha buyuk bir gunah islemis olursunuz.
Bununla da bitmez. Kendi kuçuk cemaatiniz de sizi artık tehlike gibi görmeye baslar. Bir yeni gunahın sahibi olarak, önceki gunahkâr cemaatiniz’ için de tehdit unsuru olursunuz. O topluluk, varlığınızı yeni saldırılara davetiye çıkarmak gibi algılar.
Anlatamadım galiba. Hatırlayın, Özur Diliyoruz kampanyasında, aynı aidiyet duygularını tasıyan bir genç kızımız, Bunlara ne gerek vardı? simdi bir avuç Ermeni cemaati daha huzursuz olacak” demisti.
Hatırlayabilirsiniz: Her gun bir cinayetin islendiği Tuzla tersanelerine giren habercileri bazı isçiler dövmustu. Siz bunları haber yaptığınız için biz issiz kalacağız” diyerek gazetecilerin ustune yuruduler.
Bununla da bitmez. Yeni gunahkâr cemaatiniz’de sizin gibiler tek tuk olduğu için, varlığınız bir anlam ifade etmez.
Mihri Belli, Turk Solu dergisine yazı yazmamı istedi benden. Dedim ki 40 yıllık İtalyan Pirelli’yi alıp Turk Pirelli yaptınız. Philips’i alıp Turk Philips yaptınız. Solu bari Turkluğe mahkûm etmeyin’ dedim ve yazmadım.”
O, Dunya Hepimize Yeter’ diye bir kitap yazdı.

Sonra öldu. Hiç tanımadığım bu adamı, Manchester’daki adası Sarkis’in yanına gömdum.
Haberi öğrendiğim salı gunu, Ankara’da hem kaleyi, hem de tren istasyonunu görebilen yuksek bir yere çıktım.
İnadına gara baktım. 60 yıl önce sirk hayvanları’nı seyretmek için toplanmıs Ankaralıları yakından görmek için. Sonra kafamı Ankara Kalesi’ne çevirdim. Kalenin dibine serpilmis eski Ermeni evlerini seçemedim. Tarih hepsini silip supurmustu.
Hayatımdan bir Sarkis daha geçip giderken, acıyla, huzunle, yapayalnız bir basıma, yanıma aldığım sarap sisesinin dibine vurdum.