Hep soylerim; dis politika diplomatlara birakilmayacak kadar onemlidir ; cunku savas ve baris gibi toplumlarin kaderini belirleyen sonuclar yaratir. Boylesi hayati bir alanin devletin âli cikarlari adina toplumdan kacirilmasi diplomasi koridorlarina kilitlenmesi uc bes diplomatin izanina vicdanina algisina ve iyi niyetine teslim edilmesi kabul edilemez. Dis politikada yapilan hatalarin faturasini icabinda hayatiyla odeyen yurttaslarin da bu surece mudahil olmasi gerekir. Demokratik temsil ve sorumluluk ilkeleri kismen bu katilimi sagliyor. Ancak pratik duzeyde aktif katilim sivil toplum orgutlerinin devletten bagimsiz yeni aktorler olarak surece mudahil olmasiyla mumkun. Gelismeler de zaten bu yonde. Dunyanin bircok bolgesinde ozellikle demokratik ulkelerde sivil toplum dis politika faaliyetlerinin bizzat icinde. Devlet disi aktorler gerek ekonomik gerek politik ve kulturel alanlarda bazen devletlerinin onunde onlara yol gosterici onculuk edici roller oynuyorlar. Cunku biliyorlar ki devletleri asan sivil toplum ag lariyla hem refah hem guvenlik daha saglam oruluyor. Kimi zamanlar siyasilerin cesitli nedenlerle kacindiklari diyalog ve isbirliklerinin onunu sivil toplum girisimleri acabiliyor. Bunun orneklerini Turkiye-Ermenistan iliskilerinde de goruyoruz. Siyasal iliskilerde yumusama belirtilerine paralel olarak cok yonlu toplumsal temaslar da basladi. Iki toplumun sivil toplum onderleri gazetecileri ve dusunce kuruluslari bir araya geliyorlar siklikla nasil bir yonde yol almak gerektigini tartisiyorlar. Bu yondeki son ornek bu haftanin basinda SETA Vakfi nin Istanbul da duzenledigi Turkiye-Ermenistan Iliskileri Calistayi oldu. Dusunce kuruluslarinin akademisyenlerin ve gazetecilerin katildigi bu calistayda iki gun boyunca hem zorlu tarihsel siyasal sorunlar tartisildi hem de isbirligi ve diyalogun geregi konusuldu. Siyasete ornek teskil edecek bir acik sozluluk samimiyet ve cesaret ornegiydi bu toplanti. Onumuzdeki gunlerde SETA nin benzer bir calistayi bu kez de Azerbaycan dan gelen dusunce kuruluslari akademisyenler ve yazarlar ile birlikte yapacagi soylendi. Uzun vadede sivil toplumun bu tur calismalari Kafkasya da isbirligi ve barisin kurumsallasmasi icin toplumun ve siyasetin onunu acici bir islev gorebilir. Bakarsiniz SETA yakinda Turk Ermeni ve Azeri dusunce kuruluslarini da bir araya getirir bolgesel ve ikili sorunlarin konusulmasi ve cozulmesi cabalarina katki sunmak uzere... SETA calistayinda Turkiye-Ermenistan iliskilerinin normallesmesi icin siyasal ve stratejik nedenlerin uzerinde de duruldu. Bu konuda neredeyse genel bir mutabakat var zaten. Hem Turkiye nin hem Ermenistan in ve hem de Azerbaycan in normallesme surecinden kazancli cikacaklari rahatlayacaklari kuskusuz. Bu yonde ikili uclu surecler birbirlerine paralel bicimde ilerliyor zaten. Yani iliskilerin normallesmesinin reel zemini mevcut. Ancak normallesme surecinin surdurulebilir olmasi her seyden once iki toplumun birbirlerini gorme bicimlerini degistirmelerini gerektiriyor; yani tarihle bir sekilde hesaplasmayi... Tarih yadsinamayacak kadar bugune iliskin sonuclar uretiyor; algilar kimlikler yargilar tarihten bagimsiz degil. Yalniz bu insa surecinde hangi tarih e odaklandiginiz da onemli. Turk-Ermeni tarihi catismalar tarihi nden cok bir birlikte yasama tarihi . Neden sadece 1915 e odaklanmali ki? 1915 oncesinde ve hatta sonrasinda Turk Muslumanlarla Ermeniler arasinda uzun bir birlikte yasama tecrubesi var. Unutulan fark edilmeyen bir tecrube bu. Yuzyillarca kapi komsusu olan bu iki toplumun bugun sinir komsulugu bile yapamamasi sinirlarini kapali tutmasi biraz da bu birlikte yasama tecrubesini unutmalariyla alakali. Sonuc olarak Turkiye-Ermenistan iliskilerinde surdurulebilir bir normallesmenin olmasi Turk un ve Ermeni nin birbirlerini gorus bicimleri ni donusturmelerinden geciyor. Donusumun ilham kaynagi iki toplumun birlikte yasama tecrubesi. Mesele tarihi catisma icin degil baris icin guncellemek . i.dagi@zaman.com.tr