Turkiye-Ermenistan normallesmesinin yol haritasi nin icerigi ayrintili bicimde aciklanmadi. Aciklanmadi ama kismen sizdi. Bu konuyla ilgili olanlar ta Agustos 2007 den beri Isvicre’nin gozetiminde Turk ve Ermeni diplomatlarin yogun bir teknik altyapi” calismasi yuruttugunden haberdar bulunanlar ve Turkiye-Azerbaycan-Ermenistan ucgenindeki gelismeleri ve uc esbaskanli (Amerika-Rusya-Fransa) Minsk grubunun Yukari Karabag sorununun cozumunun neresinde durdugunu izleyenler acisindan ortada buyuk bir muamma yok. Normallesme”nin iki ana sutunu var: Diplomatik iliskiler ve kapali kara sinirinin acilmasi. Azerbaycan’i dogrudan ilgilendiren ikincisi. Turkiye’nin Ermenistan ile diplomatik iliskiler kurmasi yani Ankara ve Erivan’da karsilikli bir buyukelcilik binasi bulunmasi veya ornegin Kars ve Gumru’de karsilikli baskonsolosluklarin acilmasi Azerbaycan’in illa karsi oldugu ya da olacagi bir sey degil. Turkiye Sovyetler Birligi dagildigi vakit bagimsizligini ilan eden tum Sovyet cumhuriyetleri gibi Ermenistan’in da bagimsizligini ve yanibasindaki bagimsiz Ermenistan Cumhuriyeti’nin mesruiyeti”ni tanimisti. Tanimasina tanimisti ama diplomatik iliski kurmamisti. Diplomatik iliskir kurmamis olmasini -zimnen de olsa- 1915’e bakis” ya da bir baska deyimle soykirim” konusundaki pozisyon farklarina ve ayni sekilde Ermenistan’in 1921 Kars Anlasmasi’ni kabul ettigini resmen ilan etmemesine dayandirmisti. Erivan’in 1921 Kars Anlasmasi’nin kabul ettigini resmen aciklamaktan kacinmasinin Ankara tarafindan yorumu Ermenistan’in Turkiye’den Bati Ermenistan’ olarak tanimlanan Dogu Anadolu’dan toprak talebinde bulunabilecegi” idi. Ermenistan’in tutumu ise Turkiye ile sinirlarimizi belirleyen 1921 Anlasmasi bize sorulmadan biz taraf olmadan Ankara ile Moskova’daki Sovyet hukumeti arasinda imzalanmisti. Taraf olmadigimiz bir anlasmayi niye kabul ettigimizi ilan edelim. Ama de facto olarak bu anlasmayi sinir sonuclariyla birlikte kabul ediyoruz” seklindeydi. Bir dizi hukuki yaklasim ve yorum farki on yargilar ve cesitli siyasi mulahazalar Turkiye ile Ermenistan arasinda diplomatik iliskiler 1991’de kurulabilecek iken bunu engelledi. Sovyetler Birligi’nin 1991’de yok olmasindan sonra biraktigi alanda dagilmasiyla uc Baltik cumhuriyeti (Estonya Letonya Litvanya) uc dogu Avrupa cumhuriyeti (Ukrayna Belarus Moldova) bes Orta Asya cumhuriyeti (Kazakistan Kirgizistan Tacikistan Ozbekistan Turkmenistan) ve uc Kafkasya cumhuriyeti (Azerbaycan Ermenistan Gurcistan) ve Rusya Federasyonu olmak uzere 15 bagimsiz devlet uredi. Bunlarin arasinda Turkiye’nin diplomatik iliski kurmadigi sadece Ermenistan’dir. Ve diplomatik iliski kurmama gerekcesi yukarida anlattiklarimizdir. Yani? Turkiye-Ermenistan diplomatik iliskilerinin kurulmamasinda Yukari Karabag sorununun hicbir ilgisi iliskisi yoktur. *** *** *** Ermenistan 1991’de bagimsiz olduktan iki yil sonra 1993’te Turkiye-Ermenistan kara siniri kapatilmistir. Yani? Turkiye’nin diplomatik iliskiler kurmadigi Ermenistan ile kara siniri 1991-1993 arasinda iki yil acik kalmistir. Yanisi bir ulke ile diplomatik iliski bulunmamasi sinirlarin kapali kalmasi anlamina gelmiyor. Nasil bir ulkenin mesruiyetini taniyor olmaniz diplomatik iliskiyi otomatik haline getirmiyorsa; diplomatik iliski bulunmamasi da siniri kapatmiyor. Peki Ermenistan’in bagimsizligindan itibaren iki yil acik bulunan Turkiye-Ermenistan kara siniri 1993 yilinda nicin kapatildi? Cunku Ermenistan Azerbaycan ile arasindaki Yukari Karabag ihtilafi uzerine Karabag’in cevresindeki Azerbaycan’a ait toprak parcalarini birbiri ardindan isgal etmeye basladi. Yukari Karabag ile Ermenistan anakarasi arasinda dogrudan baglanti yok. En yakin nokta Lacin Koridoru” adi verilen ve Azerbaycan’a ait dar alan. Azerbaycan idari dilinde Ruscadan gectigi haliyle reyon” adi verilen Turkiye olculerinde ilce ya da belde sayilabilecek yedi nokta Lacin’in yanisira Ermenilerce Yukari Karabag’i askeri bakimdan guvence altina alma mantigiyla isgal edildi. Turkiye-Ermenistan siniri Ermenistan uzerinde ekonomik abluka” yoluyla baski olusturmak ve Azerbaycan topraklarindan cekilmesini saglamak amaciyla 1993 yilinda soz konusu bu gelismeler sonucu kapatildi. Yani? Yani Turkiye-Ermenistan arasindaki diplomatik iliskilerin kurulmamis olmasinin degil ama kara sinirinin kapatilmasinin Yukari Karabag sorunu ile –genel anlamda- iliskisi var. Ancak dikkat: Dogrudan Yukari Karabag ile de iliskisi yok. Ya neyle var? Yukari Karabag cevresinde isgal altina girmis Azerbaycan topraklariyla veya ayni anlamda ama farkli bir deyisle Azerbaycan topraklarinin Ermeni isgali altina girmesiyle dogrudan iliskisi var. Nuans”tan oteye onem tasiyan bunun onemi su. Turkiye-Ermenistan kara sinirinin acilmasini Yukari Karabag sorununun nihai cozumuyle eslestiremezsiniz. Kara sinirinin kapanmasi Karabag’in degil Karabag cevresindeki Azerbaycan topraklari isgali nedeniyle oldu. Dolayisiyla kara siniri o topraklardan Ermeni isgalinin kalkacagina iliskin bir Azerbaycan-Ermenistan mutabakati ortaya cikinca mumkun olur. Bu arada surekli olarak kara siniri” vurgusu yaptigimizin farkinda olmalisiniz. Evet kara siniri” zira Turkiye ile Ermenistan arasinda tum sinirlar kapali degil. Hava siniri ve hava trafigi acik. Hem de 1995’ten beri! 1995’ten bu yana 14 yildir Ermenistan havayollarina bagli ucaklar Istanbul-Erivan ve Erivan-Istanbul arasinda sefer yapiyorlar. 2004’ten itibaren buna Turk bayragi tasiyan Turkiye’ye kayitli ozel sirket ucaklari da katildi. Yani sinirlarin kapaliligi bile yarim yamalak bir durum. Hava acik kara kapali. *** *** *** Yol haritasi”nin Turkiye-Ermenistan normallesmesi yonunde makul bir zaman dilimi”nde yol almasi bekleniyor. Bu cok yakin gelecek icinde adimlarin atilmaya baslanmasi demek. 2007 yazsonundan beri Cenevre’de yurutulen gorusmeler Kars Anlasmasi ve soykirim” konusunu ele alacak ortak tarih komisyonu” gibi konularda Turkiye-Ermenistan mutabakati sagladi. Bu bakimdan her iki ulkenin Gurcistan baskenti Tiflis’teki buyukelcilerinin karsilikli akredite edilmesi”yle diplomatik iliskilerin kurulmasinin onunde bir engel yok. (Turkiye’nin Tiflis Buyukelcisi fiilen Erivan nezdinde akredite addedilebilir durumdaydi. Son aylarda Tiflis-Erivan arasinda surekli gitti geldi.) Fazla zaman gecirmeden Ankara ve Erivan’da buyukelcilikler ve sinirin iki yaninda konsolosluklar acilabilir. Peki kara siniri ne zaman acilabilir? Karabag’da cozume yonelik ve bu cercevede isgal altindaki Azerbaycan topraklarindan Ermenilerin cekilme takvimi konusunda bir mutabakat belgesi ciktigi vakit. Bu ne zaman gerceklesebilir? Mayis ayinin 7’sinde Prag’da Ilham Aliyev ile Serj Sarkisyan biraraya geliyorlar. Bir hafta arayla Moskova’da Rus muadilleri Medvedev’le yogun gorusmeler yaptiklarini unutmayalim. Rusya aktif bicimde devrede. Ilham Aliyev ile Sarkisyan zaten son bir yil icinde Rusya’da St.Petersburg ve Moskova’da iki kez biraraya geldiler. Ilham Aliyev ile Serj Sarkisyan’in 7 Mayis Prag bulusmasina ek olarak Haziran ayinda da bir kez daha biraraya geleceklerini onceki gun ogrendik. Turkiye’nin disinda Minsk esbaskanlarinin Amerika ve Rusya’nin yogun bicimde devrede bulundugu girisimlerin sonucunda Mayis ve Haziran aylarinda Aliyev-Sarkisyan zirvelerini takiben ortaya cikacak Azerbaycan-Ermenistan mutabakat zapti ya da belgesi Ermenistan normallesmesini Karabag’a iliskin gelismelerle paralel” goturme sinyali vermis olan Turkiye’nin kara sinirini acmasinin anahtari olabilir. Yani? Yani Turkiye-Ermenistan kara sinirinin birkac ay icinde acilmasi kimseyi sasirtmasin. (Bu yazi Obama’nin 24 Nisan konusmasindan once konusmanin icerigi bilinmeden yazilmistir. CC)