1877 ile 1887 arasinda diyor McCarthy Bulgaristan daki Musluman nufusun yuzde 34’u kacti ve yuzde 17’si olduruldu. Son 1912-13’teki Balkan Savasi’nda Yunanistan Bulgaristan ve Sirbistan’in ele gecirdigi topraklarda Musluman nufusun yuzde 62’sinin ortadan kayboldugunu hesapliyor (yuzde 27’si olduruldu yuzde 35’i goctu... Bunlari dun de kitabina degindigim Michael Mann (J. McCarthy’nin 1983’te New York University Press’ten yayimlanan kitabindan yararlanarak) yaziyor. Yukaridaki alintinin devaminda ayni olaylar sirasinda yarim milyon kadar da Hiristiyan Osmanli uyrugunun gocmek zorunda kaldigini Muslumanlar’in da bircok Hiristiyan oldurdugunu ekledikten sonra Hiristiyan Bati”da yalniz bu ikincisinin bilindigini ekliyor. Nicin anlatiyorum bunlari? Turkiye’deki milliyetcilik furyasinda olur olmaz herkesi Turk dusmani” ilân etme kampanyasindan oturu. Oysa hayir dunyanin her yerinde iyi tarihci” olaylara nesnel bakan ve tarafli” olsa da olgulari nesnellik icinde sunan tarihcidir. Michael Mann da bunlardan biri. Ve dunyada hic azimsanmayacak sayida iyi tarihci” var. Halil Berktay 1915 karsisinda olayi inceleyen Ermeni ve Turkler’in nasil farkli tavir aldiklarini cok isabetli bir sekilde saptamistir. Oldu/olmadi” gibi abes tavirlardan soz etmiyorum tabii. Olani anlamaya ve aciklamaya yonelik ama bunu yapanin durdugu yerin oznelligi”ni de zorunlu olarak tasiyan tavirlar sozkonusu olan. Burada Ermeniler olayi on plana cikarma egilimindeler: 1915 yilinin Nisan ayinda Istanbul’dan emir geldi ve olay basladi. Sonra olay”in butun ayrintilari oldurulen acliktan olume terk edilen irzina gecilen vb... Butun o korkunc olgular... Turkler ise baglam’i on plana cikarma egilimindeler: Ermeni tarafi neler yapti da Turkler kendilerini boyle davranmak zorunda hissettiler. Burada olay”in yalniz oncesi degil sonrasi” da sozkonusu ediliyor Ruslar’in eline gecen topraklarda ve hattâ savastan sonra sozgelisi Fransizlar’in eline gecen topraklarda Ermeniler nasil intikam aldilar bunlarin hikâyeleri anlatiliyor. Bu iki tavrin sonuclarina yani izleyen uzerinde yarattigi etki”ye bakinca olayi baglamindan soyutlamanin getirdigi sey bir demonizasyon” yani yapanlarin zebanilesmesi canavarlasmasi. Bu igrenc seyleri yapanlar ancak kana susamis olabilir sadist olabilir vb... Oysa gercek tarihcilik hicbir zaman baglam”i unutamaz. Ve gercek tarihci tarihî olgulari hicbir zaman melekler”le zebaniler” arasinda gecen metafizik bir ahlâk mucadelesi gibi gormez. Gelgelelim baglam”a bakmak dikkat cekmek olay”in onemsiz oldugu anlamina da gelmez. Bir olayin ne gibi asamalardan gecilerek nelerden etkilenerek bicimlendigini nelerden oturu oyle bir olay” oldugunu anlamak baskadir onun hakkinda etik bir yargi vermek bambaska bir seydir. Kaldi ki sozkonusu olay”da istedigimiz kadar isi baglam”a cekmeye calisalim baglam” olay”i hakli gostermeye yetmiyor. Iyi bir tarihci olan Michael Mann nihai yargisini (Vecdi Gonul’e de cevap vererek) soyle dile getiriyor. Sadece ahlâken degil olgusal duzeyde de yanlis yola saptilar [yani ittihatcilar]. Ermeniler boyle bir tehdit olusturmuyordu ve yok edilmeleri Osmanli savasma gucunu zayiflatti. Soykirimin yenilgiye katkisi oldu [onlarin tarimdan silinmesi kitliga yol acti. Liman von Sanders’in verdigi sayilara gore 1916-17 arasinda Kafkas siniri bolgesinde 60.000 asker hastalik ve acliktan oldu]. Onderler daha sonra baska ulkelere kactilar ve Ermeni suikastcilarin kursunlarina hedef oldular. Soykirimin uzun vadede basarili oldugunu Ermeniler’in yok edilmesinin savastan sonra Turkiye’nin birlesmesini ve merkezilestirilmesini kolaylastirdigini ileri surebilirlerdi: ama ulke iki genc Turk mirasinin lâneti altinda: biri militarist bir otoriter ideoloji oteki de simdi Ermeniler’i degil de Kurtler’i ezen organik bir milliyetcilik. Genc Turkler bu organik milliyetciligi uygulayarak ulkelerini olumcul bir zaafa ugrattilar; varisleri onlarin golgesinde mucadeleyi surduruyor.” Evet iyi bir tarihci Michael Mann.