Doc. Dr. Onur Yildirim: Arada diplomasi vardi diye mubadele bariscil olmadi. Buyuk dramlar yasandi. Siddet vardi. Yaklasik 200 bin kisi hayatini kaybetti.. Savunma Bakani Vecdi Gonul 10 Kasim da Bugun eger Ege de Rumlar Turkiye nin pek cok yerinde Ermeniler devam etseydi acaba bugun ayni milli devlet olabilir miydi? Bu mubadelenin ne kadar onemli oldugunu size hangi kelimelerle anlatsam bilemiyorum dedi. Bu bir anlamda devletin azinliklara yonelik politikalarinin itirafiydi. Yuzyillardir bu topraklarda yasayan Ermeniler tehcire maruz kaldi Rumlar mubadele yoluyla gonderildi. Kalanlar ise Varlik Vergisi 6-7 Eylul olaylari gibi vahsetlerin sonunda gitmek zorunda kaldi. Bir de bu sozu soyleyenin kimligi cok onemli. Cunku Gonul Icisleri Bakanligi Mustesarligi Ankara ve Izmir Valiligi Sayistay Baskanligi da yapti. Cengiz Candar in deyimiyle devletin bir bedende cisimlesmis hali. Peki Gonul un sozleri var olan zihniyetin disavurumu mu? Lozan Anlasmasi sonrasi yapilan mubadele sirasinda neler yasandi? Hem Yunanistan a giden Rumlar hem de gelen Turkler nelere maruz kaldi? Bu degisim etnik temizlik miydi? Bunlari mubadele uzerine hem Yunanistan da hem de Turkiye de arastirmalar yapan ODTU ogretim gorevlisi Onur Yildirim ile konustuk. GUREL DE SOYLEDI * Mubadele etnik temizlik yontemi mi? Mubadele uluslararasi diplomaside lanetlenmis bir yontem. Etnik temizliktir. Mubadeleyi telaffuz edenler bugun Filistin sorunuyla ilgili gorus belirten Israilli asiri sagci gazeteciler. Birlesmis Milletler mubadele kavramini kesin bir sekilde topyekûn reddetmistir. Kimse telaffuz bile etmiyor. Maalesef bizde ise bunu soylemek siradan hal aldi. 57. Hukumet in Bakani Sukru Sina Gurel de 1997 de Washington da konferansta Karabag daki Azeri- Ermeni catismalari icin mubadelenin en iyi yontem oldugunu soyledi. BUYUK BIR DRAM * Arada iki devletin anlasmis olmasi yani diplomasinin olmasi masumiyet katiyor mu? Araya diplomasinin girmis olmasi buna maruz kalan ve hicbir soz hakki taninmadan yerlerinden ve yurtlarindan edilen kitlelerin hikâyesini onemsizlestirmis hatta yok saymistir. Aslinda tarihe insanlarin degil de devletlerin gozuyle bakanlarin mubadeleye boyle bakmasi anlasilir bir durum. Iki taraf da anlasti baris icinde degisim yasandi demek absurt. * Mubadelede siddet yok muydu? Aslinda cok boyutlu bir dram. Ozellikle belli gruplar icin daha da zor. Anadolu nun orta kisminda Karamanlar denilen 200 bin kisilik Rum grup mubadeleye son anda dahil edildigi icin son derece hazirliksiz yakalandi. Onlar icin buyuk felaketti. Mubadele sureci resmi olarak baslamadan once 1923 un nisan ve mayis aylarinda Orta Anadolu ve ic kesimlerdeki Rumlar liman sehirlerine goturulmustu; Mersin Samsun Izmir ve kismi olarak da Trabzon a. Son anda dahil edilenlere yonelik ciddi bir siddet var. Hem mallarina yonelik hem de canlarina yonelik. * Mubadele sirasinda olen veya oldurulen var mi? Istanbul daki multeci kamplarinda tutulan her 4 Rum dan 1 i yasamini yitiriyor. Buralara da toplama kampi demek daha dogru olur. * Yani bir anlamda katliam... Mubadele belli bir diplomasinin sonucunda uygulanmasina ve net bir belgeyle bu insanlarin nasil bir surece maruz kalacaklarinin ortaya konmasina ragmen bariscil sekilde gerceklesmemistir. Aksini soylemek her iki taraf icin de haksizlik olur. Hem Anadolu dan giden Rumlar hem de Kuzey Yunanistan ve adalardan gelen Turkler acisindan surec acimasizdi. Buyuk bir dram var. 1.5 milyon civarinda Rum dan bahsediyoruz. 200 bin civarinda da can kaybi var.