N. Duzel in emekli buyukelci Volkan Vural ile gerceklestirdigi soylesinin bir bolumune yer veriyoruz: • Ermenistan’la iliski kurmayarak Turkiye soykirima odaklanmis olmadi mi peki? Neticede oyle oldu. Turkiye-Ermenistan iliskilerinin gelismesi soykirim iddialarini tamamen bir kenara atmaz ama... Ter Petrosyan bana Alican sinir kapisini gosterip Bak dedi Bu kapi acilsa insanlar birbirlerini gorecekler taniyacaklar kaynasacaklar. Ihtiyacimiz olan bir suru seyi sizden alacagiz. Gecmisteki sikintilarin asilmasina yardimci olacak bu.” Ama bizim tuhaf bir cekingenligimiz var. Biz kirmizi cizgileri ve tabulari bol olan bir ulkeyiz. Ermenistan bize dusmanlik gosteriyor Turkiye’den toprak talep ediyor’ deniyor. Artik retorikle hayatin gercegini birbirinden ayirmak lazim. • Hayatin gercegi nedir? Insanlar retorik olarak bazi seyler soyleyebilir talep edebilir hayal edebilirler. Onlar cok buyuk bir Ermenistan’in hayalini kurabilirler. Hayal etmenin sonu yok. Ama gercekler ortada. Ermenistan’in Turkiye’den toprak alabilmesi mumkun mu? Hangi akli basinda biri bunu dusunebilir? Ermenistan nufusunun tamami kadar Silahli Kuvvetlerimizin asker sayisi var bizim. Kendimize biraz daha guvenmeliyiz. • Sokaktaki adam korkabilir ya da korkutulabilir ama gercekleri bilen asker ve sivil burokratlarin boyle korkulara ve kirmizicizgilere sahip olmalarini nasil acikliyorsunuz? Turkiye bu. Disisleri elbette ihtiyatlidir. Meslek icabi cok ihtiyatli davranmak bir kuraldir ama sifir risk almak da hicbir sorunu cozmez. Turk kamuoyunca elestirilmeyi de goze alamamaktir ayni zamanda bu. Butun mesele sudur. Bir olay var. Ya bu olayin esiri oluyorsunuz. Ya da o olayi degistirmeye calisacak yontemler buluyorsunuz. Biz olayin esiri olduk. • Turkiye Ermeni sorununun esiri oldu... Evet. Bu sorunu cozecek baska bir denklem aramaliydik ama acik verme ve iceride elestirilme kaygilariyla risk alinmadi. Ve bir sey yapmayalim noktasina gelindi. • Simdi Ermenistan’la diplomatik gelismeler olurken tarihteki olaylar da tartisilacak mi? Kacinilmaz olarak tartisilacak. Bence bu iliskilerin normallesmesinin onunde bir engel degil. Soykirim sozcugu bizim tarihî olaylarimizdan cok sonra konmus bir tanim. Ama bu tanim bugun onemli olcude banallesmis durumda. Her insanlik disi olay bir yerde soykirim olarak adlandiriliyor. Bizim de yasadigimiz olaylarin cok aci veren cok trajik yonlerinin oldugu muhakkak. Ermeniler’in de bunu kendilerine yapilan buyuk bir haksizlik olarak gordukleri muhakkak. Dogup buyudukleri yerlerden zorla koparildiklarini dusundukleri bir gercek. Bu duygulari silemezsiniz. Hayir siz boyle dusunmeyin’ diyemezsiniz. Ancak onlara sunu soyleyebilirsiniz; Evet boyle seyler yasandi. Ama hayat bununla gecmez. Onumuzde bir baska hayat daha var. O hayati gelin birlikte dostluk icinde kuralim’ diyebilirsiniz. • Ermenistan tarihle ilgili olarak Turkiye’den bu kadarlik bir beklentiye mi sahip? Barisi kurabilmek icin onlara bunu soylemek yeterli mi? Ermeniler elbette soykirim konusunu kurcalayacaklar. Bunu arastiracaklar. Butun dunyaya benimsetmeye calisan akimlar da her zaman olacak. Bu arada iki ulke arasinda ortak tarih komisyonu’ kurulmasi da ilk bakista iyi bir acilim olabilir ama... Ermenistan bence tarihle ilgili cok buyuk bir katki saglayacak durumda degil. Bence mesele tarihte degil. Ben tarihî gerceklerin bilinmedigi varsayimini paylasmiyorum. Gercekler biliniyor. Pek cok sey biliniyor. Butun mesele bu bilinenlerin nasil algilandigi ve izlerinin ne oldugu. Bu izlerin gelecege nasil etki yaratacagi... • Anlamadim... Bir Ermeni samimiyetle halkinin ugradigi durumun soykirim oldugunu dusunebilir. Biz de bunun boyle olmadigini dusunebiliriz. Burada takilir kalirsak hicbir seye varamayiz. Bunu tarihciler bize soylesin’ demek de tarihcilere fazla anlam yuklemektir. Cunku her tarihcinin her olayi yorumlayisi farklidir. Burada mesele psikolojik sorunun nasil asilacagidir. Ter Petrosyan bana O konuyu kenarda birakalim gelecege bakalim. Bunda anlasamayacagimiz muhakkak. Toplumlar once baska yontemlerle kaynassinlar. Soykirim meselesinin ustunden boylece gecelim” diyordu. Bence de yapilacak sey budur. Bu konuyu desmekten yarar cikmaz. • Ozellikle ABD’de ve Fransa’da yasayan cok genis bir Ermeni diasporasi var. Soykirimin taninmasinda onlar israr etmeyecek mi peki? Tabii israr edecekler. Ama Turkiye-Ermenistan iliskileri duzelirse diasporanin bugunku etkisi olmaz. Cunku Ermenistanlilar iyi komsulugun somut yararlarini gorecekler. Kapilar acilacak ticaret artacak zenginlesecekler. • Turkiye Ittihatcilar’in yaptigi buyuk Ermeni kiyimini kabul edebilir mi? Zor. Bence biz kendi kendimizi darbogaza soktuk. Basta hic boyle bir sey olmamis sanki hicbir sey yasanmamis gibi davrandik. simdi evet bir seyler yasandi. Ama bunlar karsilikli oldu’ diyoruz. Yarin bu tartismalar nereye gidecek bilmiyorum. Ama bu konuda da psikolojik olarak yapilabilecek bazi seyler var. • Neler yapilabilir? Ben yetkili olsam ne yaparim? Ben Osmanli Imparatorlugu sirasinda bugunku Turkiye Cumhuriyeti hudutlari icinde yasayan ve bir sekilde tehcire tâbi tutulmus olan velev ki bu tehcir imparatorlugun baska bolgelerine bile olsa butun Ermeniler ve hatta baska azinliklar da Turkiye Cumhuriyeti vatandasligina istekleri halinde otomatik olarak alinabilir’ derim. Kac kisi gelir bilmiyorum ama... En azindan kendi yasadigi koyden kasabadan sehirden seni zorla atmis insanlara karsi ben Cumhuriyet olarak sana tekrar donme ve sana ve senin soyundan gelen insanlara bu ulkenin vatandasi olma hakkini veriyorum’ denilir ve muracaat edenlere bu hak verilir. • Peki tehcir sirasinda Ermeniler’in geride biraktiklari mal mulk zenginlik ne olacak? Bunlar konusulabilir. Bir fon kurulabilir. Mallarin geriye verilmesi butun bunlarin hesabinin cikarilmasi artik cok zor ama... Sembolik bir tazminat verilebilir. Onemli olan bir aci karsisinda duyarsiz olmadigimizi ve buna empatiyle baktigimizi insanlik gorevi olarak da bir takim telafi edici unsurlar uzerinde durdugumuzu belirtebilecek tutumlardir. Ben ozur de dilerim aslinda. Hangi sartlar altinda oldugu cok tartismali ama... Ne olursa olsun bu ulkeden bir insan gidiyorsa... Bunu sadece Ermeniler icin de soylemiyorum. 6-7 Eylul hadiselerinde Turkiye’den giden insanlar icin de soyluyorum. Rum vatandaslar icin de soyluyorum. • Ozur dilemek derken nasil bir ozur dilemeyi kastediyorsunuz? Bu olaylar Turkiye’ye yakismayan hadiselerdir. Biz bunlari tasvip etmiyoruz. Buradan giden insanlara sempatiyle bakiyoruz. Onlari kardesimiz olarak goruyoruz. Eger isterlerse onlari tekrar Turk vatandasligina kazandirmak isteriz... • Ve onlara verdigimiz acilardan oturu de ozur dileriz. Evet. Acilardan oturu... Evet... Bence bunlar yapilabilecek en iyi seydir. Bizim gibi bir devletin yapmasi gereken sey budur...