Bugun sinirlarin kapali olmasi sorunu daha da icinden cikilmaz duruma getirmistir. Turkiye bulundugu cografi bolgede ekonomisi en buyuk ulke konumundadir. Onun icin bolgedeki sorunlara politik cikar gozuyle baktigi kadar isin ekonomik yanini goz ardi etmemelidir. Turkiye sinirlarini acar ve Ermenistan la arasindaki ekonomik ticari ve kulturel iliskilerinin normallesmesini saglarsa var olan politik sorularinin cozumune daha fazla olumlu katkida bulunmus olmaz mi. Ermenistan’la Turkiye arasinda bu aksam oynanacak olan 2010 Dunya Futbol Sampiyonasi grup maci diger oynanacak butun maclardan cok farkli bir oneme sahip olacak. Hrant Dink’in yazdigi kitabin adi gibi iki yakin ve iki uzak komsu ulke’ bir futbol macinda bir araya gelecekler. Her seyden once bu macin fair play’ olculerinde oynanmasini diliyorum. Bu macin sonucu ne olursa olsun bu macta alinacak en onemli sonucun iki kardes halkin birbirine daha cok yakinlasmasi olacagina inaniyorum. Kulturel iliskiler nedeniyle dunyada pek cok ulke uluslararasi alanda sorunlarini cozecek firsatlari yakalayabilmislerdir. Bir futbol macidir diye bundan ne cikar diye konuyu kucumsememek lazim. Sovyetler Birligi’nin cozulmesi ile 1990’li yillarin basindan bu yana bagimsiz bir devlet olan Ermenistan’la Turkiye arasinda karsilikli cikara ve dostluga dayali bir iliski gelistirilemedi. Bazen dolayli ve direk temaslar olsa da bunlarda iki ulke iliskilerinin iyilesmesine yardimci olamadi. SORUNLAR COZUMSUZ DEGILDIR Iki ulke arasinda ucuncu ulkelerin de zaman zaman araya girdigi tartismalar ve yasanan gerginlikler sure geldi. Bunlarin basinda Ermeni soykirimi sorunu gelmektedir. Bu sorun uzun yillardir cesitli boyutlarda tartisildi. Daha cok tarih arsivlerinin ve tarihcilerin konusu olmakla beraber; sorunu daha cok siyasetciler tartisti. Henuz karsilikli kabul goren bir oneri gelistirilmedi. Ancak daha onemli soru boyle bir oneri karsilikli isteniyor mu? Bundan da emin degilim. Bir diger sorun bizimle direk degil dolayli ilgili bir konu. Ermenistan ile Azerbaycan arasinda olan savas sonrasi Ermenistan’in Karabag’i isgali’ sorunu. Turkiye’nin bu sorunda Azerbaycan’in tezlerinin yaninda yer almasi iki ulke arasinda asilmasi gereken onemli bir sorun olarak durmaktadir. Bu sorunlar her bakimdan cozulemez sorunlar degildir diye dusunuyorum. Bir isik bir kivilcim her seyi iyilestirebilecek bir islev gorebilir. Insanlik tarihi hep savaslar ve gerginliklerle dolu degildir. Baris ve iyi iliskiler de bu tarihin icinde var. Onemli olan niyetlerdir. Ben iyi niyetli dusunenlerdenim. Futbol maci nedeniyle Ermenistan Devlet Baskani Sayin Sarkisyan Cumhurbaskani’miz Sayin Gul’u Erivan’a davet etti. Sayin Gul’un bu davete olumlu yanit vermesi ile birlikte artik iki ulke arasinda diplomatik iliskilerde yeni bir doneme girilmis oldu. GUL VE SARKISYAN OVGUYLE ANILACAK Tarih baba bu olayda her iki cumhurbaskani icin ovgu dolu notlar yazacaktir. Cunku aklin yolu baristan diyalog ve isbirliginden gecer. Hem Turkiye hem de Ermenistan aralarinda olan sorunlarini diyalog ve isbirligi ile cozebilirler. Bunun baskaca makul olabilecek araclari yok. Ornegin birbirlerini zora sokma politikasi ile aralarindaki sorunlari cozebilmis olsalardi bugune kadar sorunlarini cozmus olmalari gerekirdi. Ama oyle olmadi. Turkiye sinirlarini Ermenistan’a daha fazla (cok bile oldu) kapali tutamaz. Bu tutumunda daha fazla israr etmesi mevcut sorunlarin cozumune degil kalici olmasina katki saglar. Bu saptamayi sunun icin yapiyorum. Her politik sorunun bir de ekonomik boyutu vardir. Yani her sorunun ekonomi-politigi olmustur. Bugun sinirlarin kapali olmasi sorunu daha da icinden cikilmaz duruma getirmistir. Turkiye bulundugu cografi bolgede ekonomisi en buyuk ulke konumundadir. Onun icin bolgedeki sorunlara politik cikar gozuyle baktigi kadar isin ekonomik yanini goz ardi etmemelidir. Bu yuzden iki ulke arasindaki iliskilere ekonomik yaniyla da bakmak gerekmektedir. Ermenistan Turkiye’nin komsulari icinde en yoksul ulkelerden biridir. Uc milyon nufusu olan Ermenistan’in GSYIH’si (satin alma gucu paritesi 2006) yaklasik 16 milyar USD/yil civarindadir. Kisi basi milli gelir yaklasik 3.000 USD/yil dir. Agirlikta tarima dayali bir ekonomiye sahip olan Ermenistan sanayi ve hizmet sektorunde yeni atilimlar icinde gozukmektedir. Yurt disindaki Ermeni diasparosinun yapmis oldugu parasal destek ekonomi icin hala onemli durumdadir. Turkiye ekonomisi ise Ermenistan ekonomisine gore (Yillik satin alma paritesine gore 2006) yaklasik 40 kat daha buyuk bir ekonomidir. Simdi Turkiye siniri Ermenistan icin adeta ekonomik bir soluk borusu ve bu yol kapali. Ekonomik olarak bu durumda olan bir ulkenin siyasetcileri iktidarlarini korumak icin daha cok milliyetcilik ve daha cok sovenizm yapmazlar mi? Bunun yaratacagi siyasi iklim Ermenistan’i diyalog ve isbirligi yapmaktan uzaklastirmaz mi? Peki bunun tersi olursa. Bu durumda Ermenistan sorunlarin cozumu icin daha fazla inisiyatif alan bir partner durumuna gelmez mi? Soru su. Turkiye’nin bu ekonomik buyuklugune karsi bu kadar ekonomik sorunlari olan bir komsusuyla politik sorunlarini nasil cozecek? SINIR KAPISI EKONOMIK NEFES BORUSUDUR Onun icin Turkiye sinirlarini acarsa Ermenistan’la arasindaki ekonomik ticari ve kulturel iliskilerinin normallesmesine ve var olan politik sorularinin cozumune daha fazla olumlu katkida bulunmus olmaz mi? Sayin Gul’un ziyareti bir acidan boyle de okunmali. Bu yaklasim Turkiye Ermenistan iliskilerinin ekonomi-politigini olusturuyor. TUSIAD’in Turkiye’de bolgeler arasi farklar ve politikalar’ raporu kamuoyuna aciklandi. Bu raporda en carpici ornek Turkiye’de en fakir bolge ile en yoksul bolge arasindaki ekonomik fark 11 kat artmis durumda bunun getirdigi basta yoksulluk ve goc olmak uzere pek cok sosyo-ekonomik sorunlar bulunmaktadir. Ancak 27 AB uyesi ulkenin arasinda bu ekonomik fark 5 kati gecmemekte ve her gecen gun bu fark kapanmaktadir.’ Bu rapor Turkiye’de bolgeler arasi farkin yarattigi sosyo-ekonomik ve politik sorunlarin anlasilmasina isik tutuyor. Turkiye bolgeler arasindaki ekonomik farkin yarattigi bedeli agir oduyor. Onun icin Turkiye komsu ulkelerle yasadigi sorunlari yasadigi sorunlarla birlikte dusundugunde daha kalici cozumler bulma olanagina kavusabilir. * Oz Gida-Is Sendikasi Genel Egitim Sekreteri / mustafapacal@hotmail.com