Turkiye-Ermenistan iliskilerinin duzelmesi icin simdi yapilmasi gerekenler ozetle sunlardir. 1)Sayin Gul un Ermenistan-Turkiye macina gitmeli 2)sinir kapisi hemen acilmali 3)hava sahasi acilmali 4) sinir ticareti serbest birakilmali ve 5) 1915’te yasanan talihsiz olaylardan dolayi karsilikli ozur dilenerek ve gecmisin yaralarini kasimanin kimseye bir faydasi olmayacagini soylenerek birlikte gelecege bakmak onerilmelidir. Basina yansiyan haberlere bakilirsa Ermenistan Devlet Baskani Cumhurbaskanimiz Abdullah Gul’u 6 eylulde Erivan’da yapilacak Ermenistan-Turkiye macini birlikte izlemek uzere ulkesine davet etmis. Bence bu Ermenistan-Turkiye iliskilerini iyilestirmek ve yuzyillik kamburumuz Ermeni sorununu hal yoluna koyacak inisiyatif almak icin cok uygun bir firsat. Bolgesel guc olmak bolgesindeki uluslararasi sorunlarin cozumune mudahil olmak isteyen Turkiye’nin her seyden once kendi komsulariyla arasindaki sorunlari cozmus iyi komsuluk iliskileri gelistirmeyi basarmis olmasi beklenir. Son yillarda Turkiye bu konuda buyuk ilerleme saglamis komsularla sifir problem’ politikasinda onemli bir mesafe kaydetmistir. Ancak daha bu konuda daha yapilmasi gereken cok sey vardir ve bunlarin basinda da Ermenistan’la olan iliskilerin normallestirilmesi ve Ittihat Terakki (IT) iktidarindan beri sirtimizin kamburu olan Ermeni sorununun artik asilmasi icin inisiyatif alinmasi gelmektedir. Ermenistan Devlet Baskaninin cagrisi esasen karsi tarafta da bu konuda belirli bir arzu ve iradenin oldugunu gostermektedir; bu firsat iyi degerlendirilebilirse Turkiye sirtindaki kamburlardan birini daha atmis olacaktir. Sayin Cumhurbaskani’nin yerinde olsam bu davete icabet etmekte ve bu firsati degerlendirmek icin adim atmakta tereddut etmezdim. Bu vesileyle Turkiye’nin sirtinda yuzyillik kambur olan Ermeni sorununun nereden kaynaklandigi ve nasil asilabilecegine iliskin kisa bir degerlendirme yapmakta yarar oldugunu dusunuyorum. TURK MILLIYETCILIGI VE ASIMILASYON Turkler 11. yy’in sonlarinda Orta Asya’dan Anadolu’ya geldiginde Anadolu’nun bos bir cografya olmadigi buralarda Kurtler Ermeniler ve Rumlarin yasadigi bir vakiadir. Gel zaman git zaman gelenler buradakilerle kaynasmislar birlikte yasamanin yollarini bulmuslardir. Gelenlerin etkisiyle Muslumanligi secenler olmus bir kismi da mevcut dinleriyle birlikte yasamayi tercih etmislerdir. Nese Duzel’in Hesaplasma’ adiyla derledigi kitabinda yer alan roportajda Niyazi Oktem’in de belirttigi gibi su anda Anadolu’da yasayan halk Orta Asya’dan gelenlerle basta Rumlar ve Ermeniler olmak uzere Anadolu’da yasayanlarin kaynasmasindan ortaya cikmis melez bir halktir. KARSILIKLI HATALAR YAPILDI Osmanli’nin kurdugu imparatorluk sisteminde kendisine yer bulan farkli dinlere mensup milletler ciddi bir sorun olmadan bir arada yasamanin yollarini bulmuslardi; ta ki I. Dunya Savasinin karanlik gunleri gelip catincaya kadar. Avrupali buyuk devletlerin de kiskirtmasiyla Balkanlar’daki gayrimuslim unsurlar birer birer imparatorluktan kopmaya baslayinca IT’nin onculeri kurtulusu Turk milliyetciligine sarilmakta bulmuslar gidecek baska bir yer olmadigi icin de akillarinca Anadolu’nun Turklestirilmesine girismislerdir. Yine dis guclerin kiskirtmasi ve irkci-milliyetci ideolojinin ruzgâriyla bazi Ermeni Tasnak cetelerin Rus isgalci birlikleriyle birlikte Dogu Anadolu’da bazi Turk koylerinde giristigi vahset Ittihatcilarin eline koz vermis Ermeni tehcirinin fetvasi bu ortamda verilmistir. Sonrasi malum yuz binlerce insanin coluk-cocuk yerlerinden surulup zorunlu goce tabi tutulmasi yolda olenler perisan olanlar iki tarafin birbirine karsilikli zarar vermesi Turkiye’yi terk edenlerin bir kisminin Fransa ve ABD basta olmak uzere cesitli ulkelerde orgutlenmeleri Ermeni diasporasi olarak Turkiye’ye bir soykirim diyeti odetmek icin onlarca yildir calismalari Amerikan Kongresinde Turkiye’ye her yil bir baski araci olarak soykirim iddialarinin gundeme getirilmesi Avrupa Parlamentosunda benzer girisimler... Sonuc Ermenistan’la Turkiye arasinda gergin iliskiler Turkiye hava sahasinin kapatilmasi asgari duzeyde diplomatik ve ekonomik iliskiler olmayan ticaret iki tarafin da zararina iki tarafi da yoksullastirici iki tarafin da enerjisini negatif yonde harcamasina yol acan hic de tercihe deger olmayan mevcut durum. MACA DA GIDILSIN SINIR DA ACILSIN Peki bu durum nasil asilabilir? Cevap: Inisiyatif alarak. Soykirim tartismalarini gormezden ve duymazdan gelerek veya yok sayarak degil onunla yuzleserek; Ermenistan’la iliskileri normallestirerek ekonomik ve siyasi iliskileri gelistirerek. Her seyden once iki ulkenin iliskilerinin gergin olmasini isteyen dusmanliktan medet umanlarin her iki tarafta da oldugunu irkci-milliyetci-ulusalci bir zihniyetin meselenin kaynagindaki ana belirleyici dinamik oldugunu bilmekte yarar vardir. Ikincisi IT cuntasinin yanlis bir zihniyetin eseri olarak yaptigi yanlis islerin bugun Turkiye Cumhuriyeti tarafindan sahiplenilmek zorunda olmadigini vurgulamak lazimdir. Turkiye Osmanli’nin borclari disinda her seyini dilini ve alfabesini bile reddetmis bir ulkedir; IT’nin gunahlarini sirtinda tasimak gibi bir yukumlulugu yoktur. Eger aksi iddia edilecek olursa Amerika kitasinin yerlilerine vaktiyle yapilanlarin hesabini simdiki Amerika’dan Cezayir’de yapilanlari simdiki Fransa’dan Hindistan’da yapilanlari simdiki Ingiltere’den de aynen sormak gerekir. Ucuncusu serbest ticaretin savasin panzehiri olan sihirli gucunu artik kesfetmeliyiz. Ermenistan’la sinir kapisinin acilmasi Ermenistan ucaklarina Turk hava sahasinin acilmasi serbest birakilacak sinir ticareti karsilikli seyahatler kulturel-sosyal-bilimsel-sportif faaliyetler arttikca iki ulke birbirinden ekmek yemeye basladikca aradaki dusmanlik azalacak dusmanliktan medet umanlar kaybedeceklerdir. GECMISLE BIRLIKTE BARISMALIYIZ Bu cercevede ben olsam Ermenistan-Turkiye macina giderdim bir. Sinir kapisini hemen acardim iki. Hava sahasini acardim uc. Sinir ticaretini serbest birakirdim dort. 1915’te yasanan talihsiz olaylardan dolayi karsilikli ozur dilemeyi onerir gecmisin yaralarini kasimanin kimseye bir faydasi olmayacagini gormemizi diasporanin tuzu kuru Ermenilerinin dusmanligi kasiyarak Ermeni halkina zarar verdigini soyler Ermeni liderlere onumuze bakmayi onerirdim bes. Nihayet ibret-i âlem olsun diye Ermenistan-Turkiye sinirina bir yuzu Turkiye’ye bir yuzu de Ermenistan’a bakacak sekilde bir dostluk ve baris heykeli dikilmesini uzerine de sunlarin yazilmasini onerirdim: 1915’te yasanan talihsiz olaylardan dolayi her iki halk da uzuntulerini belirtir; olaylarda her iki taraftan olenlerin hatirasi onunde saygiyla egilir bunlarin bir daha yasanmamasi icin sevgi baris kardeslik dostluk ve serbest ticaret cercevesinde iyi iliskilerin surdurulmesi konusundaki kararliligini vurgular; birlikte daha guzel bir gelecek icin calismaya soz veririz. * Doc. Dr.; Kirikkale Universitesi Ogretim Uyesi / ma@mustafaacar.com