Istanbul da yasiyorsaniz ya da Istanbul’a ugrayip yolunuzu Besiktas ilcesine dusurmusseniz Ortakoy Camii’ni bilirsiniz. Gercekten cok sevimli narin yapili revnakli bir camidir. Vapura motora binip Bogaz’da seyrusefer eylemisseniz caminin bir inci gerdanlik gibi Ortakoy’e Bogaz’a nasil bir cesni kattigini pek iyi musahede edersiniz. Bogaz’in koynunda zarif bir tarihi yapi olarak gelenleri gecenleri esenler. Cami uzaktan goklere uzanan kalem gibi minareleriyle albenili kubbe ve revaklariyla insana tatli bir ahenk sunar. Bir de caminin icine girip namaz eylemini gerceklestirmisseniz caminin cezp ediciligi daha bir artar. Rivayete gore bu camiyi Balyanlar olarak bilinen Ermeni ailesine mensup bir mimar yaptirmis(!) Daha durun Heybeliada’daki Ilk Bahriye Mektebinden tutun da Sultan II. Mahmud Turbesini Harbiye Mektebini Yildiz Hamidiye Camii’ni bu Balyan ailesine mensup mimarlar yaptirmislardir(!). Bunlarla kalsa iyi yine Osmanli’nin son doneminde insa edilen Beyazit Kulesi Rami Kislasi Eski Ciragan Sarayi Hirka-i Serif Camii Dolmabahce Sarayi gibi tarihi yapilar da yine Balyanlar tarafindan insa edilmistir(!). Bu noktada dilerseniz biraz daha ayrintiya girelim: II. Mahmud Turbesi- Garabet Balyan Ilk Bahriye Mektebi-Kirkor Balyan Harbiye Mektebi- Serkis Balyan Beyazit Kulesi- Senekerim Balyan Rami Kislasi-Kirkor Balyan Ortakoy Camii- Nikogos Balyan Eski Ciragan Sarayi- Garabet Balyan Hirka-i Serif Camii yine Garabet Balyan tarafindan yapildigi(!) rivayet olunmaktadir. Hatta bu noktada Pars Tuglaci gibi bazi isimler bunu israrci bicimde surdurmektedir. Dolayisiyla Osmanli’nin son doneminde insa edilen pek cok eseri Ermeni Balyan ailesine mensup mimarlar yapmistir seklinde bir anlayis neredeyse yerlesik bir kanaat hâline gelmistir. Peki bunlar dogru mudur? Bu noktada Ermeni meselesine girip uzun agdali bazi cumleler serdetmeyecegim. Abdulhamid doneminde Sadrazamlarin bile Ermeni tehlikesi sabotajlari nedeniyle ise gidip gelirken kaygi korku ve endiselerini de dile getirmeyecegim. Bir zamanlar Ermeniler teba olarak milleti sadikaymis seklinde nutuklar da atmayacagim. Kaldi ki yukarida bahsi gecen tarihi eserleri baska bir Ermeni ailesi ya da bir baska gayri muslim insanlar da yapabilir. Nitekim yapmistir da. Yapmasinda da bir mahzur yoktur. Fakat gelin gorun ki Balyan ailesine atfedilen ve tarihi yapilarin mimari olarak onlarin insa ettiklerine dair rivayetler gercegi yansitmamaktadir. Konuyla ilgili bilgiler tamamen yanlis ve kasitlidir… Aslinda Ermeni lobilerinin Turkiye’yi karalama cabalarina diaspora cigliklarina Sanat Tarihcilerimiz sanki destek vermek istercesine kaynaklara dayanmadan mimarideki bu yanlis tezleri desteklemektedirler. Hic suphesiz bu durum son derece esef ve uzuntu vericidir. Bereket son donemde kimi akademisyenlerimiz yerlesik kanaatlerin ve yanlis rivayetlerin disina cikarak belgelere dayali arastirmalari ile gercekleri gun yuzune cikarmaktadirlar. Dolayisiyla Balyan ailesinin mimarligi” yalan ve yanlislarla orulu bir buzdagi gibi gercekler karsisinda erimektedir. Oncelikle gercegi yansitmak ve hak sahiplerine hakki teslim etmek icin yukaridaki tarihi yapilarin hangi mimarlar tarafindan insa edildigini belirtelim: Heybeliada’da insa edilen Bahriye Mektebi donemin basmimari Kirimli Mahmut Aga tarafindan Sultan II. Mahmud Turbesi Muhendis Abdulhalim Efendi tarafindan Harbiye Mektebi Ingiliz Mimar William James Smith tarafindan Yildiz Hamidiye Camii Rum Nikolaki Efendi tarafindan Beyazit Kulesi Rami Kislasi Ortakoy Camii Eski Ciragan Sarayi ve Hirka-i Serif Camii de Seyyid Abdulhalim Efendi tarafindan insa edilmistir. Zikri gecen bu yapilar bu mimarlarin eserleridir. Dahasi Balyanlar’in sanat tarihi kitaplarinda mimarlik egitimleri uzerine verilen bilgile de dogru olmayip ciddi yanlisliklar ihtiva etmektedir. Soz gelimi 1843’te Paris’e egitim icin giden ve bazi eserlerde mimar olarak gosterilen Nikogos Balyan rahatsizligi nedeniyle kisa surede geri donmustur. Bir baska mimar olarak gosterilen Serkis Balyan’in 1855’te Ecola des Beauks- Arts’dan mezun oldugunu Kevork Pamukciyan israrla belirtmektedir. Oysa bu tarihlerde Serkis Balyan Istanbul’dadir. 1853’te Sultanahmet’te insa ettigi bir hanin cokmesi nedeniyle hapistedir. Ayrica Fransa’da bahsi gecen muhendislik fakultesinden Balyan ailesinden hicbir ferdin mezun olmadigi belgelenmistir. Balyanlar’dan Paris’te egitimini tamamlayan Nikogos’un oglu Levon olmustur. O da birakin mimarlik fakultesini Sainte- Barbe yani bir orta ogretim kurumunu bitirebilmistir… Balyanlar’in serancami bununla bitmiyor dahasi da var: 1873’te Sultan Abdulaziz’in destegi ile Sirket-i Nâfia-i Osmanî” adiyla Imparatorlugun ilk insaat sirketini Serkis Balyan kurmustur. 1879’da Istanbul’da Kurucesme Adasi bu sirket adina bir liman ve bir fabrika yaptirmasi sartiyla Serkis Balyan’a tahsis edilmistir. Ancak Serkis Balyan adayi kullanim amaci disina cikarip bir kosk insa ederek sahsi mulku uzerine gecirmistir. Serkis Balyan icin 1882 yilinda baslatilan ve 1886’da sonuclanan bir sorusturma sonucu Sultan Abdulaziz ve II. Abdulhamid doneminde yaptigi yapilardan toplam uc yuz bin lirayi askin bir meblagi zimmetine gecirdigi saptanmis ve bu sorusturma neticesinde hakkinda acilan dava ile butun mal varligina el konulmustur. Ancak Ekim 1888’de sarayin basdoktoru Mavroyani Efendi araciligi ile Sultan II. Abdulhamid tarafindan affedilmistir. Dahasi Dolmabahce Sarayi’nin da mimarisinin Balyanlar’a atfedilmesi yine gerceklerle ortusmemektedir. Balyanlar olsa olsa bu binalarin bazilarinda mimar olarak degil muteahhit olarak gorev yapmis olabilirler… Evet isin butun serancami boyle… Mimarlik tarihimize yerlesmis olan yapilarin gercekte kimler tarafindan yapildigi mimarlarinin kimler oldugu arastirmalarla belgelerle ortaya cikiyor. Erzurum Ataturk Universitesi Guzel Sanatlar Fakultesi Ogretim Uyesi Yar. Doc. Dr. Selman Can Hoca yaptigi calismalarla carpitilmis bu yanlisliklari tek tek duzeltmis. Gecenlerde Istanbul’da bir dost meclisinde Can Hoca bunlari bir bir anlatti. Bizde notlar aldik. Konuyla ilgili pek cok makale yazmis yakinda bu makaleler kitap olarak yayinlanacak. Selman Hoca’ya buradan calismalarinda basarilar dileyelim…