Erivan in Yasli Tarihinde Umut Dolu Genc Nufus... Uzun ve zahmetli bir yolculuktan sonra ulasiyoruz Erivan’a... Kayseri ya da Erzurum’a inmis gibi sayabilirsiniz kendinizi zira insan tipleri ve davranis ozellikleri zerre kadar farkli degil. 2750 yillik bir kentin genc ve umutlu yuzlerinin arasinda basliyoruz gezimize… Elbette ha’ deyince Ermenistan’a gidilmiyor. Yol uzunca ve zahmetli sayilabilir. Simdilik tek olanak yerli ve ozel bir havayolu sirketi. Dogrudan baskent Erivan’a gidebiliyor. Haftada iki kez uculuyor. Baskente ucan diger sirketler Almanya uzerinden aktarmali ve 6-7 saati bulan ucuslarla gidebiliyor. Buna bir de iki saatlik farki da eklerseniz epeyce saat sonra sinir komsumuza ulasabiliyoruz… Ayrica ozellikle yaz aylari Erivan-Antalya arasinda karsilikli charter ucuslar da var… Tabii bir diger sikinti pek de uygun olmayan bir saatte gidiliyor ve donuluyor olmasi. Sabahin besi gibi gitmek ve donmek durumundasiniz. Iki saat sonra (ve saatlerinizi iki saat ileri alarak) Erivan Havalimani’na iniyorsunuz. Vize islemlerini (internetten yapmamissaniz) hemen oracikta bir ofiste yapabiliyorsunuz. Uc gun ya da 120 gunluk vize veriyorlar. Arada 10 dolar gibi bir fark var. 50 dolarinizi vize islemine ayirip gulec yuzlu genc gorevlilerin pasaport kontrolu sonrasinda ulkeye giriyorsunuz. Kayseri ya da Erzurum’a inmis gibi sayabilirsiniz kendinizi. Insan tipleri ve davranis ozellikleri zerre kadar farkli degil. Oldukca eski pusku Lada 2017’ taksilerle kente gitmek ucuz… Dogrusu ilk etki kucuk ve sevimsiz bir kente giris izlenimi veriyorsa da asli hic ama hic oyle degil… Sabaha karsi isiklarini karartmak uzere olan onlarca Casino’ arasindan kent yuzunu gosteriyor. Diyarbakir Ermenisi olan ve ABD’de yasayan cevirmen rehberimiz Arpi Erivan’in 2750 yasinda oldugu bilgisini veriyor bize… O kadar eskisine ait izleri aramasak da Sovyet cumhuriyeti oldugu gunlerden kalma kunt tas yapilari cok genis ve uzun caddeleri bize yakin gecmisin izlerini zaten animsatiyor. NUFUSUN YARISI KADAR TURIST GELIYOR’ Bir Italyan’in islettigi kucuk sevimli otelimize yerlesiyoruz. Biraz uyuyup kente iniyoruz. Sehrin pek uzaginda degil ama merkezinde de degiliz. Cunku Erivan’da yaz aylarinda otel bulabilmek iyice mesele. Uc milyonu biraz gecen nufusunun yarisi kadar turist geliyormus. Diasporadan gelen Ermeniler ve azicik da Batili turist var… Buna kapi komsusu gezgin Iranlilari da ekleyince bos yatak bulmak hayal bile olabilir… Biz epeyce onceden rezervasyon yaptirdigimiz icin yatak bulabildik kendimize… Yaz aylari icin bu durum biline. Gunes ve deniz isteyen buraya gelmesin; cunku gunes kavurucu duzeyde ama su bir tek Erivan’in kuzey dogusundaki Sevan Golu’nde var… Bu nedenle onleminizi almalisiniz… Semsiye koruyucu krem ve klimanizi yaninizda getirin… Uc milyonu azicik gecen ulke nufusunun 2 milyonluk kesimi baskentte yasiyor… Ulke 11 ana yonetim bolgesine ayrilmis ve en kucuk alanda yer alan Erivan nufusun ucte ikisini barindiriyor. Gene de kalabalik bir kent gorunumu yok. Buyuk ve cok genis bulvarlar; bu caddelere acilan ferah sokaklar buyuk ve anitlarla bezeli irili ufakli meydanlarla soluklandiginiz yuruyuslerinizle kenti birkac gun icinde tamamen kesfetmeniz pek mumkun. Kent merkezden cepere dogru yoksullugunu gizleyemiyor. Dusen yasam standartlari ve fiziki ortamin yorgun gorunumu giderek gozunuze batiyor. Kentte uluslararasi markalarin pek cogu kendine bir bina bulmus; ya onariyor ya da hemen alt kata yerlesmis bile… Buyuk marketler de fazlaca ve kente yayilmis. Bakkallar ise bizim 30-40 yil oncemizin gorunumunde… Seyyar saticilik yok gibi. Olanlar da mendil ciklet vs satarken ayni zamanda ve mutlaka kapali seffaf bir kutuda ev yapimi pogaca ve kek satiyor. Meydanlarda kentte fazlaca bulunan buyuk parklarda ve genis caddelerde kafeler’ var. Nar suyu revacta. Sallama cay ve diger soguk icecekler var ama bir tek yiyecek maddesi bulunmuyor… Sadece icecek veriyorlar. Yiyecek maddeleri ilgili dukkânlarda var ve insanlar yollarda bir seyler yiyerek gezinmiyor… Aksamustleri cekirdek citlatmaktan gayri… Yemek islerini evlerinde hallediyorlar. Aksamlari (hatta gunduzun ilerleyen saatlerde) cok ciddi bir piyasa gezintisi var. O zaman da kafe ve restoranlari tercih edebiliyorlar. Gezinenlerin cogunlugu genc kizlar. Zaten nufusunun yuzde 30’u erkek olunca sehir kizlara kalmis gibi… Sehir merkezinde gezintilerimizde cocuk goremedik. Evlerindedir dediler. Koylere gitmislerdir dediler. Ama onlarca bebekli aileyi gezinirken gorduk. Dogrusu yasli insanlar da 40 derece ortalamayi bulan gunduzleri belli ki kente inmiyorlar. Anlayacaginiz Erivan gezimizde binlerce genc ve bakimli kiz bize eslik etti… *** Ermenistan adinin tarihi BIr cografi tanim olarak Arminiya veya Armaniya adina en erken Eski Fars (Pers) imparatoru I. Dariusun yak. MO 510 tarihli Bisutun Anitinda rastlanir. MO 399’da bolgeyi gezerek tasvirler yapan tarihci Ksenofonun eserinde ulke adi Armenia olarak gecer. Strabon Cografyasinda (MS 1. yuzyil) ve Roma Imparatorlugunun idari bolunumunde Armenia sinirlari soyle tanimlanir: Batida Firat nehri guneyde Guneydogu Toros siradaglari guneydoguda Hakkâri daglari ve Urmiye Golu kuzeydoguda Sevan Golu ve Karabag kuzeyde Cildir Golu ve Dogu Karadeniz Daglari. Ortacag Arap kaynaklarinda ayni bolgenin adi Armaniyya veya Ermeniyye (Ar: ______) olarak gecer. Eski Turkce metinlerde Ermeniyye adina 15. yuzyil’a kadar rastlanir. Yuzyillarca sadece tarihi bir isim olarak hatirlanan Armenia/Ermenistan adi 19. yuzyil’in milliyetci politikalari doneminde tekrar guncel anlam kazanmistir. MODERN ERMENISTAN’IN DOGUSU Tarihi Ermenistanin bir kismi olan bugunku Ermenistan Iranin Revan (Erivan) vilayetinden ibarettir. 1827de Paskevic yonetimindeki Rus ordusu tarafindan fethedilmis ve 1828de Turkmencayi Antlasmasi ile resmen Rus egemenligine girmistir. Ayni yil reorganize edilen idari birime Armyanskii Oblast (Ermeni Vilayeti) adi verilmistir. Vilayetin o tarihte yuzde 18 dolayinda olan Ermeni nufusu Rus yonetimi tarafindan davet edilen Iran Ermenilerinin gocu sonucunda 20. yuzyil basinda yuzde 48 duzeyini bulmustur. Birinci Dunya Savasi sirasinda Osmanli Imparatorlugu’ndan (tehcir sonrasi A.G) multeci olarak gelen Ermenilerle birlikte bu sayi yuzde 70lere ulasmistir. 1917 Devriminden sonra Rus Devletinin cokusu uzerine kurulan Transkafkasya Federasyonu 28 Mayis 1918de dagilmis ve Erivanda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilmistir. Iki bucuk yil suren bagimsizligi sirasinda ekonomik askeri ve siyasi krizlerle sarsilan cumhuriyet 1920 Kasim ayinda Turk ve Sovyet ordularinin eszamanli isgaline ugrayarak bagimsizligini kaybetmis ve 2 Aralik 1920de Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti adiyla Sovyetler Birligine katilmistir. ErmenIstan CumhurIyetI Sovyetler Birliginin son doneminde 1988’de Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasinda Daglik Karabag bolgesi uzerinde anlasmazlik cikiyor. Nufus cogunlugu Ermenilerden olusan bir ozerk bolge olan Daglik Karabagda Ermeniler ayaklanarak ayri bir cumhuriyet ilan ettiler. Ermenistan ile Azerbaycan savasin esigine gelirken her iki cumhuriyette Azeri ve Ermeni azinliklar siddet olaylarina maruz kaldi. Catismalar surerken Mayis 1990da Yeni Ermenistan Ordusu kurularak Sovyet ordusundan fiilen bagimsiz bir yapiya kavusturuldu. Sovyetler Birligi’nin dagilmasi uzerine Ermenistan 23 Agustos 1991de bagimsizligini ilan etti. Azerbaycanin Ermenistana uyguladigi ekonomik ambargo ulkede buyuk sikintilara yol acti. 1993te Turkiye de Ermenistana karsi ambargoya katildi. D. Karabag savasi 1994te Rusyanin empoze ettigi ateskesle sona erdi (Bugunlerde Kars-Gumru kapisinin acilacagi soyleniyor A.G)… Ermenistan siyasetinde D. Karabag kokenli siyasi orgut ve kisilerin egemenligine dikkat ceken bazi gozlemciler Ermenistanin D. Karabagi degil aksine D. Karabagin Ermenistani ilhak ettigini ileri surmuslerdir.