Dunyanin dort bir yanina savrulmus nar tanelerinden biri onlar: Etiyopyali Ermeniler… Gunden gune azalan nufuslari dogumlardan cok olum kayitlariyla bircok insanin bilmedigi bir tarih diliminden bu yana var olma mucadelesi veriyorlar. 1512 de Etiyopya kralicesinin karsisina diplomatik bir misyon icin cikan Mateos Armenawai Afrika’nin ilk Hiristiyan toplumu ve Ermeniler arasinda olusacak bir koprunun temellerini atiyordu. Etiyopya’ya ayak basan ilk Ermeni olan Armenawi Osmanli genislemesine karsi Hindistan yoluyla Portekiz’e oradan da Etiyopya’ya gonderilmisti. Zorlu ve hastaliklarla gecen 10 senelik bir seyahati bitirdiginde olumune sadece birkac hafta kalmis olan Armenawi guvenilen bir temsilci usta bir gorusmeci olarak Etiyopya kitaplarinda yerini alan ilk Ermeni oldu. Armenawi’den on yil sonra Murad isimli bir baska Ermeni Etiyopya krallarinin saraylarinda ustun konumlar alarak Armenawi’nin yarida biraktigi misyonu tamamlamis oluyordu. O da Etiyopya kraliyetini temsilen dunyanin bircok yerine seyahat etti. Avrupali ulkeler ve Etiyopya arasinda anahtar bir rol ustlenen Murad Etiyopya toplumunda Hollanda’dan getirdigi bronz kilise caniyla unlendi. Toplulugun ilk temelleri Ermenileri 1875’te topluluklar halinde Etiyopya’ya geldiler. 1875’ten sonrada kucuk ama etkili bir Ermeni toplumu olusmaya basladi. Bu toplulugun ilk uyelerinden biri Osmanli ordusunda ascilik gorevinde bulunan orduyla birlikte Etiyopya’nin kuzey sehri Harare’ye giden Kevork Terziyan’di. Genc Kevork birkac yil icinde ekonomik durumunu duzeltir ve Arapkir’den yegenini yanina alir. Boylece 1882’de Etiyopya’da gittikce buyuyecek olan bir Ermeni toplulugunun temelleri atilmis olur. Bu toplulugun uyeleri sonralari Etiyopya’da siyasi ve askeri mevkilere gelecektir. Etiyopya’nin eski devlet buyuklerinden olan Avedis Terziyan Bu etkileyici tarih bizler icin babalarimiz ve amcalarimiz tarafindan hazirlanan yeni bir sayfadir der. 1904 yilinda Harare’de dogan Avedis Terziyan Etiyopya’daki Ermeni toplumu icin yuruyen bir ansiklopedi niteligindedir. Ingilizce ve Fransizca bilen Avedis Terziyan Etiyopya’daki Ermeni toplumu icinde bircok calisma yurutmustur. Etiyopya’daki Ermeni halk konseyinin fahri kursu baskanligini etkili bir bicimde surdurmus olan Terziyan nufusu azalan toplum icin ulusal degerler acisindan ornek bir kisilik olarak gorulur. Terziyan 1928’den 1937’ye kadar ABD Buyukelciligi’nde Dogulu bir sekreter olarak gorevini surdurur. Bu gorevle Amerikan Elciligi ile Etiyopya Hukumeti arasindaki iletisimin kilit noktasinda yer alir. Kendisinin de belirttigi gibi Terziyan boyle onemli bir konumda bulunan tek Ermeni degildir. O yillarda Ingiliz Elciligi’nde Ohannes Semercibasiyan Italyan Elciligi’nde Suren Tcekeryan Fransiz Elciligi’nde Ardases Peshtimaldji Misir Elciligi’nde ise Antranig Papazyan gorev yapmaktadir. Terziyan Ermenilerin bu konumlari hakkinda Etiyopya’da sayilari az olsa da Ermenilerin ozel bir yeri vardi. Bu nicelikten cok nitelikle aciklanabilecek bir durumdu” der. Terziyan’in babasi Harare sehrinde ust duzey bir kamu gorevlisiyken 1888’de Gildessa sehrinin yoneticisi olarak gorevlendirilir. Bu gorev sebebiyle sehri Cibuti kiyilarina baglayan yolu emniyet altinda tutmakla sorumludur. Etiyopyali kralin yakin cevresinden olan Terziyan’in babasi Etiyopya ordusunu silahlandirmakla gorevlendirilir ve 1890’da silah alimi icin Fransa’ya yollanir. Donemin siyasal hassasiyetleri nedeniyle Fransa sadece muhimmat satacaktir ancak Etiyopya silahlarin tasinmasi icin Fransizlarin ulusal filosunun kullanilmasini reddeder. Pes etmeyen Terziyan silahlari gizlice Hollanda’ya ait yuk gemileriyle bir Fransiz somurgesi olan Cibuti’ye kadar tasir. Daha sonra silahlari karadan develerle Addis Ababa’ya getirir. Bu zamanin en buyuk nakliye operasyonudur. 80 bin tufek cephane makineli tufekler 33 top ve 13 milyon mermi tasinmistir. Boylece Terziyan’in babasi da kraliyetin kuyumculugunu yapan Dikran Ebeyan gibi ozel bir konuma gelir. Gocun uc noktasi: Afrika Terziyanlar Ebeyanlar ve diger ailelerin genc girisimcilerinin basardiklari isler Etiyopya kraliyeti tarafindan buyuk bir takdirle karsilanir. Bu aileler 1895’te Arapkir’de yasanan katliamdan kurtulanlar icin bir menzil haline gelir. Terziyan bu konuda sunlari soyler: Babam ilk katliamlardan kurtulmus olan bircok akrabasinin Etiyopya’yi bir kurtulus alani olarak gormelerine neden oldu. Cogunlukla kadinlar ve cocuklar Etiyopya’nin iki onemli sehri olan Harare ve Addis Ababa’ya gelerek Terziyan klani’nin cekirdegini olusturdular. 1908’de ulkeye gelen Ermeni gocmenlerin sayisi artti ve nihayet 1915’te buyuk kiyimdan sonra Antep Maras Izmir ve Adana’dan yola cikip sag kalan gencler ve kadinlar son goc dalgasini olusturdular. Bugun Addis ababa’da yasayan Ermeniler bu gelenlerin cocuklari ve torunlaridir.” Ermeni yetimler Bugun hâlâ hatirlanan bir baska grup da Etiyopya Krali Haile Selassie’nin Kudus’ten Etiyopya’ya getirdigi 40 Ermeni yetimdir. Selassie 1923’te Kudus Ermeni Patrikligi’ni ziyareti esnasinda gorerek performanslarindan etkilendigi 40 kisilik bandonun 1915 yetimlerinden olustugunu ogrenir. Patrige bu yetimleri himayesi altina almayi teklif eder ve teklifi kabul edilir. Grup bando sefi Kevork Nalbandyan ile birlikte Addis Ababa’ya getirilir. Bando sefi Kevork Nalbandyan bugun halen kullanilan Etiyopya Milli Marsi’ni besteler ve varligini surdurmekte olan Etiyopya Kraliyet Bandosu’nu olusturur. Afrika’da Ermeni okullari Ermenilerin goc dalgasiyla birlikte Etiyopya’daki Ermenilerin toplum yasaminin duzenlenmesi gerektigine dair dusunceler artmaya baslar. 1915’ten sonra gelen cocuklarin egitimi icin oncelikli olarak bir okul gereksinimi ortaya cikar. Araradyan Ulusal Okulu adi altinda kucuk bir anaokulu insa edilir. Bu egitim kurumuna 1920’lerle 1930’lar arasinda siyasi partiler tarafindan insa ettirilen uc kucuk okul daha eklenir. Terziyan Ermeniler arasindaki politik hareketlerin Etiyopyali Ermeniler icin bolucu bir etkisinin oldugunu soyler. Politik faaliyetler Matif Kevorkoff ile baslar. Ermenistan’in Addis Ababa’daki ilk buyukelcilik gorevini ustlenen Kevorkoff Istanbullu bir tuccardir. Kevorkoff’un bu gorevinden beklenmedik bir anda istifa ederek esiyle birlikte Cibuti’ye donmesi Ermeniler uzerinde buyuk bir sarsinti yaratir ve diplomatik bir cokuse sebep olur. Bugun Etiyopya’da 1935’te acilan Kevorkoff adli Ermeni okulu halen egitime devam etmektedir. Ancak bu okulda ogrenim gormekte olan 100 ogrenciden sadece 11’i Ermeni’dir. Olumler goc ve kilise Sayilari gunden gune azalan Etiyopyali Ermenilerin sosyallesme alanlarini Ararad Klubu ve kilise olusturuyor. Gazeteleri radyolari ve herhangi bir iletisim organlari bulunmayan Etiyopyali Ermenilerin dunyanin diger yerlerinde yasayan Ermeniler hakkinda bilgi edinebildikleri tek kaynak internet uzerinden yayin yapan radyolar. Bircok Ermeni’nin goc etmesi sebebiyle dogumlardan cok olumler kayitlara geciyor. 1979-1994 yillari arasinda Addis Ababa’daki Ermeni toplumu icinde 37 dogum 55 olum ve 9 dugun olmus. Buyumeyen bir toplum olan Etiyopyali Ermeniler kendilerini zor bir gelecegin bekledigini dusunuyorlar. Etiyopya’da yasayan Ermeniler Etiyopya Ortodoks Kilisesi ile yakin olmalarina ragmen kendi liturjilerinde ayin yapmak icin 1934 yilinda Surp Kevork Ermeni Kilisesi’ni insa ederler. 1980’de kilisenin rahibi olur. Ermeniler bu donemde ibadetlerini yerine getirmek icin farkli bir yontem kullanirlar: Ayinleri kasetten dinleyerek uygulamaya calisirlar. Bir elektro- mekanik muhendisinin papaz olmasi ile Etiyopyali Ermeni toplumu bir din adamina kavusur. Dunyanin diger ucundaki kayip bir klan gibi duran bircok insanin haberdar olmadigi Etiyopyali Ermeniler olumlere goclere ragmen var olma mucadelesi veriyorlar. Terziyan’in dedigi gibi Bizler 1941’de Ingiltere bu ulkeye girinceye kadar guclu bir toplumduk 1974’e kadar pek cok alanda soz sahibiydik. Bugun ise durum cok farkli.” JIRAYR SARAFYAN