Istatistik alaninda dunya capinda duayen olan Turkiye Ermenilerinden Hamparsum Bozdogan 8 yasinda ayrildigi Kayseri ye vefa borcunu uluslararasi konferans duzenleyerek oduyor. Turkiye sevdalisi profesorun sira disi oykusu… 1964’ten bu yana ABD’de yasamama ragmen Turkiye’yi hâlâ oz vatanim olarak goruyorum. Her platformda ulkeme duydugum sevgiyi dile getirdim elimden geldigince de Amerika’ya gelen Turk ogrencilere sahip ciktim. Bu yonde calismaya bundan sonra da devam edecegim. Kayseri’deki uluslararasi konferansi da vefa borcumu odeyebilmek icin duzenliyorum. 19 yasinda ogrenim icin ABD’ye giden Turkiye Ermenilerinden Prof. Dr. Hamparsum Bozdogan yarim asirdir ayri oldugu Turkiye’ye ozlemini hic kaybetmeyen bir gonullu egitim elcisi. Tennessee Universitesi’nde McKenzie Kursusu profesoru olarak istatistik dersleri veren Turkiye sevdalisi Bozdogan kendi alaninda dunya capinda duayen bir isim. 1945’te Kayseri’de orta hâlli bir Ermeni ailenin besinci cocugu olarak dunyaya gelen Prof. Dr. Bozdogan kendi gelistirdigi ve adinin verildigi formulleriyle bilinen bir hoca. OZ GUVENINI BABASININ TURK ORDUSUNA TUGLA YAPTIGI OCAKTA KAZANDI ABD’ye giden Turk ogrencilere sahip cikmasi Turkiye’de uluslararasi konferanslar organize etmesi ve Turk universitelerinden gelen davetleri ne pahasina olursa olsun geri cevirmemesi de ondaki bu anavatan sevgisinden. 19 Haziran’da Kayseri’de yapilacak olan Uluslararasi Bilgi Madenciligi Konferansi’ da bu yondeki son girisimi. Hamparsum hocayla Kayseri’deki cocukluk anilarini tahsil icin gidip 50 yildir yasadigi ABD’yi ve geleceginden umutlu oldugu Turkiye-Ermenistan iliskilerini konustuk. 1945 yilinda Kayseri’nin Atpazari semtinde tek odali bir evde dunyaya gelir Hamparsum. Ailesi aslen Felâhiye’denmis. Ablasi Meline sayesinde henuz 3 yasindayken okuma yazmayi ogrenir. Aile icinde daha cok kucukken okuyacak adam’ gozuyle bakilir ona. Ama Tuglaci Ahmet Cavus olarak bilinen babasi Bedros Bozdogan temkini elden birakmaz. Okulun tatile girdigi yaz donemlerinde hem calismanin zorlugunu gormesi hem de oz guvenini kazanmasi icin tugla ocaklarina goturur oglunu. Anne Heyna (Henna diye bilinir) kiyamasa da razi olur oglunun ocaga gitmesine: Babam Bedros Ikinci Dunya Harbi zamaninda tren istasyonlarinda kullanilmak uzere orduya tugla yapardi. Beni de Kayseri’de yasadigim donemlerde sabahin 5’inde kaldirir tugla ocagina gotururdu. Is hayatinin zorlugunu gosterir okumaya tesvik ederdi. Basit muhasebe hesaplari tutturup ardindan ufak harcliklar verirdi ki o gunlerde ulkede kitlik vardi karne ile erzak temin edilirdi. Ben oz guvenimi bu tugla ocaginda kazandim. Daha sonra bu guven akademik alanda basarili olmami sagladi. 1981’de 74 yasindayken kaybettigim babama bundan dolayi hep minnet duymusumdur.” Bozdogan’in iki kardesi su an Amerika’da ucu de Istanbul Bakirkoy’de yasiyor. PATRIGIN YARDIMCISI HAYATIMI DEGISTIRDI Kayseri Istiklal Ilkokulu’na basladiginda ailesinin beklentilerini bosa cikarmaz Hamparsum hoca. Okuma-yazmayi bildigi icin sinifin en parlak ogrencisi hep ornek gosterilen talebesi olur. 3 siniftayken Kayseri’ye ziyarete gelen Ermeni Patrigi Karekin Khachadourian’in bir yardimcisi Hamparsum hocanin kaderini degistirir: Hocalarim sik sik evimize gelip anne-babama bu cocugu mutlaka okutun derlerdi. Her sene iftiharla bitiriyordum okulumu cunku. Bir gun Istanbul’dan Ermeni Patrigi Karekin Khachadourian’in bir yardimcisinin Kayseri’ye geldigini soylediler. O zaman basarili Ermeni cocuklari toplayip tahsil icin Istanbul’a goturuyorlardi. O zaman Talas Amerikan Koleji’ne giden abim Kirkor (Sahin) ile Patrik yardimcisiyla tanismak icin Ermeni Kilisesi’ne gittik. Karnemi goren Patrik yardimcisi bana soru dahi sormadan hemen oracikta Istanbul Karagozyan Ermeni Ilkokulu’na kaydimi yapti. Ama ailem ilk etapta 8 yasinda oldugum icin beni tek basima Istanbul’a gondermedi. Birkac arkadasimin da Istanbul’a gidecegini ogrenince bir hafta agladim sonunda abimle ikna ettim onlari ve Istanbul’un yolunu tutum.” Hamparsum hoca ilkokul egitimine 4. siniftan itibaren Istanbul’daki Karagozyan Ermeni Ilkokulu’nda devam eder. Ermeniceyi ikinci lisan olarak bu donemde ogrenir. Ayrica Sorbon mezunu ogretmeni Mari Sarafyan sayesinde Fransizcayi da. Daha sonra Ferikoy Ortaokulu ile Ataturk Erkek Lisesi’ne devam eder. Bu okullari da pekiyi derecesiyle tamamlar. Basarili oldugu icin de burslu okur. Bu donemde evlat hasretine dayanamayan 4’u kiz 2’si erkek cocuktan olusan Bozdogan ailesi Istanbul’a gocer: Kayseri’den askere giden bir genc gibi ayrilmistim 8 yasinda. Huzunle. Sonra ailem ayriligi bitirmek uzere iyi komsularimizdan ayrilmak pahasina da olsa goctuler Istanbul’a. Gerci kuzenimin esi ikinci annem olmustu bana Istanbul’da. Turkiye’ye geldigim mutlaka onlara da ugrarim. Emegi coktur uzerimde.” 1964’de tamamladigi lisenin ardindan yuksek tahsil icin kendisinden 7 yas buyuk olan abisi Kirkor’un tahsil icin bulundugu ABD’ye gitmenin yollarini arar Hamparsum Bozdogan. Kisa sure zarfinda bu istegine de ulasir. Ozel Dovizsiz Lisans olarak Wisconsin Universitesi’nin Matematik bolumunde egitimine baslar. Bu donemde de Kalust Gulbenkyan Fonu’nun bursu imdadina yetisir. 1970’te universite egitimini tamamlar 1975’de Chicago’daki Illinois Universitesi’nde Matematik bolumunde yuksek lisansa baslar. Hamparsum ayni yil TUBITAK NATO Fen Bursu’na aday gosterilir. Ama okulu asistanlik karsiliginda doktora ve yuksek lisans bursu verince TUBITAK’i geri cevirir. TURK-AMERIKAN OGRENCI DERNEGI BASKANLIGI 1978’de ayni universitede Coklu Boyutlu Istatiksel Modelleme” calismasiyla doktorasini verir. Akademik kariyerini istatistik uzerine Virginia Universitesi’nde surdurur. 1988’deki Docentlik yillarinda Japon Profesor Hirotugu Akaike ile birlikte calisabilmek icin iki oglu ve esiyle birlikte Tokyo’ya gocer. 1 yil bu ulkede akademik calismalarda bulunur: Aslinda tip sahasinda okumak istiyordum. Ama o zaman tip egitimi cok pahaliydi ve benim imkânim yoktu. Zaten burslarla okudum. Basariliydim ve burs bulmam zor olmuyordu. Simdi istatistik alaninda calisiyorum fakat uzerinde calistigim problemler tibba kadar uzaniyor. Mesela kanserli hucrelerin hesaplanmasinda bizim ortaya koydugumuz formuller kullaniliyor.” Wisconsin Universitesi’ndeki yillarinda Turkiye’den gelen ogrencilerin kendisi gibi adapte sorunu yasadigini gorur. Cozum icin giristigi calismalar onu Turk-Amerikan Ogrenci Dernegi’ne goturur. Dernegin ana amaci Turkiye’den gelen ogrencilere yardimda bulunmaktir. Bozdogan bu olusumda aktif rol alir; hatta 2 yil baskanlik gorevi ustlenir. Daha sonraki yillarda da Turkiye’den gelen ogrencilere yardimci olabilmek icin benzeri projelerde aktif olarak yer alir. Hocalik doneminde Turk ogrencileri kollamayi surdurmus Hamparsum hoca. Turkiye’den kariyer icin ABD’ye gelen gurbetcilere de sahip cikmis calismalarina destek saglamis. Doktora egitimini onun yaninda yapanlar da olmus. Sadece Amerika’ya gidenlere degil Turkiye’den de kendi alaninda calisanlara destek oluyor. IKI KAYSERILI TRENDE KARSILASINCA… Doktorasini tamamlamaya yardim ettigi akademisyenlerden biri Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi Istatistik Bolumu Ogretim Uyesi Yrd. Doc. Dr. Eylem Deniz Akinci. Hamparsum hocayla doktora teziyle ilgili olarak gonderdigi bir mail sonrasi tanismis. Daha sonra da her konuda ilk danistigi hocasi olmus: Doktora tezimin bitmesinde buyuk emegi oldu. Ayrica Hamparsum hocanin gonderdigi davet mektubu sayesinde kazandigim burs ile onumuzdeki sene doktora sonrasi calismalarima Tennessee Universitesi’nde devam edecegim. Bu yardimlarinin sadece benimle de sinirli kalmadigini biliyorum. Hocanin onculugunde Erciyes Universitesi’nde duzenlenecek olan konferans da onemli. 16 ulkeden bircok bilim adami Turkiye’ye gelecek ve ortak projeler uzerinde calisilacak.” Hamparsum Bozdogan Kayseri’de uluslararasi bir konferans duzenleme kararini ilginc bir tevafuk sonrasinda alir. 2005’te bir teblig icin esiyle birlikte trenle Italya’nin Bressanone sehrine giderken Kayseri Buyuksehir Belediye Baskani Mehmet Ozhaseki ile tanisir. Kayseri uzerine yapilan sicak sohbetin ardindan Ozhaseki Hamparsum’a Kayseri’yi tanitmak icin uluslararasi bir konferans duzenleme tavsiyesinde bulunur ve bu tur organizasyonlara destek verebileceklerini soyler. Hamparsum o gunden itibaren baslattigi calismalarin meyvesini 3 yil sonra alir: Uzun yillar ABD’de yasadim; ama Kayseri’yi Turkiye’yi hic unutmadim. Hep vatanima hayirim dokunacak projeler yapmayi hedefledim. Iste bu konferans bu acidan anlamli benim icin. Bir bakima bu konferansla dogdugum ve 8 yasina kadar yasadigim Kayseri’ye olan vefa borcumu da odemis olacagim insallah. Iki Kayserilinin trende tanistigi o gunun meyvesi olarak boyle bir konferansin ortaya cikacagini kim tahmin edebilirdi ki?” Hamparsum hocanin es baskanliginda Erciyes Universitesi’nden Doc. Dr. M. Emin Yuksel’in ev sahipliginde 19-23 Haziran arasindan Kayseri’de yapilacak olan Uluslararasi Veri Madenciligi Konferansi’ Turkiye’de bir ilk niteliginde. ABD ve Avrupa ulkeleri basta olmak uzere 16 ayri ulkeden yaklasik 120 akademisyenin istirak edecegi konferansta veri madenciligi’ masaya yatirilacak Turk ve yabanci bilim adamlari arasinda ortak calisma zeminleri aranacak. Hamparsum hoca konferansin amac ve icerigini su cumlelerle ozetliyor: Cagin isletmelerinde insan-makine-bilgisayar (bilisim) iliskileri kacinilmaz olarak ortaya cikmakta. Isletme problemlerine cozum uretilmesinde istatistiksel bilgi veya veri madenciligi’ onemli bir rol ustleniyor. Veri madenciligi sahasi istatistik makine bilgisi veritabanlari ve yuksek performansli islem gibi temelleri de icerisine almakta. Istatistiksel modeller kullanarak bilgisayarda analiz edilen verilerin uygulandigi veri madenciligi muhendislik endustriyel biyoloji ekonomi tip ve psikoloji gibi bircok alani kapsiyor. Turkiye’de henuz cok yeni olan veri madenciligi Kayseri’deki konferansla masaya yatirilacak.” 50 YIL SONRA BULUSAN COCUKLUK ARKADASLARI 50 yilin ardindan 2006’da ilk kez Kayseri’ye giden Hamparsum cocuklugunu gecirdigi mahalleyi bulur. Kaybettigi bir parcasini bulmus gibi olur. Yikilmis evini gezer cocukluk arkadasi Sadan Dogan’i bulur: 50 yil sonra cocukluk arkadasimi bulmak beni cok mutlu etti. Uc gun boyunca ikimiz de 8 yasindaki cocukluk gunlerimize donduk. Durmadan anilarimizi konustuk. Bu yaz tekrar Sadan ile bulusmak icin sabirsizlaniyorum.” 2007’de geldigi Istanbul’da da okudugu Ataturk Lisesi’ni de ziyaret imkâni bulur Hamparsum hoca: 45 yil sonra yeniden sinifima girdim siramda oturdum. Eski gunleri yasadim bir anda. Tahtadaki yazilar sanki ogrencilik yillarimdan kalmis gibiydi. Gozlerim yasardi...” Kendi hayati ve akademik saha disindan da soru yoneltiyoruz Hamparsum hocaya. Turkiye-Ermenistan iliskilerinin gelecegini soruyoruz. Turkiye’de yasadigi donemde ne ailesinin ne de kendisinin kotu bir muameleye maruz kaldigini anlatarak giriyor konusmasina: Hicbir sikinti yasamadik. Aksine okulda ve mahallede cok sevilirdik. Iki ulke arasindaki iliskiler konusunda da umitvarim. Su anda iki millet taban tabana zit sekilde dusunseler de baris yolu bulunabilir. Ancak bu sekilde tarihin agir zincirlerinden kurtulabiliriz. Ortak tarih iki millete cok ciddi bir mecburiyet veriyor. Liderler bir araya gelip cozum icin calismalilar. Genc nesillerin uzerine baris tohumlari serpilmeli. O gunleri umit ediyorum bekliyorum. Yoksa tarih iki tarafi da affetmeyecek.” KITAPLARI TURKCEYE CEVRILIYOR Prof. Hamparsum Bozdogan’in halihazirda kendi alaninda 9 kitabi yayimlanmis elliden fazla makalesi bulunuyor. Tennessee Universitesi’ndeki doktora derslerine de devam ediyor. Prof. Dr. Bozdogan Kayseri’deki konferans sonrasi hazirligi tamamlanan iki kitabinin Turkce olarak yayinlanacagini soyluyor. Simdilerde Turkiye’deki bir universitede istatistik ve veri madenciligi alaninda yuksek lisans ve doktora programlari kurmayi hedefliyor. Yakin donemde Turkiye’ye donmeyi dusunmese de Turk ogrencilere sahip cikmaya devam edecegini aktariyor. Kayseri Belediye Baskani Mehmet Ozhaseki: HOCAMIZLA ISBIRLIGINI SURDURECEGIZ Italya daki bir tren yolculugumuzda tanistik Hamparsum hocayla. Biz kompartimanda 3 arkadas kitap okuyorduk. Esi kitaplarimizi gorup Turk oldugumuzu anlamis. Sonra esini de alip tanismaya geldi kompartimanimiza. Turkce merhaba dedi. Uzunca sohbet ettik. Hemseri oldugumuzu anlayinca ben de gorevimi soyledim. Tanismamiz boyle oldu. Cok samimiydi. Kayseri ve Turkiye hakkinda muspet dusuncelerini anlatti. Ailesi de Kayseri de iyi bilinir. Sonra biz irtibati koparmadik. Dunyaca unlu bir bilim adami olmasi hasebiyle Kayseri deki akademisyenlerle tanistirdik. Kayseri ye davet ettik. 2006 da geldi eski mahallesini gezdi. Bu sene de onun sayesinde uluslararasi bir kongre hazirlandi Kayseri de. Bundan sonra da Hamparsum hoca ile calismalarimizi surdurecegiz. Boyle objektif ve alaninda duayen bir bilim adamiyla ileride de projeler gerceklestirecegiz. Iyi bir hemserimizle tanismaktan dolayi mutluyum.