Erivan in heykellerini Echmiadzin’in kubbesindeki islemeleri Sevan’in buz mavisini unutamayacaksiniz 2 Dogudaki komsumuz Ermenistan yuzolcumu Sivas’tan biraz buyuk 3 8 milyon nufuslu bir dag ulkesi. Kentlerini tas isciliginin en guzel ornekleriyle caddelerini heykellerle donatan sanatsever Ermeniler muzikte ve konyak yapiminda da iddiali. Turk radyolarinin dinlenmesi TV’lerinin izlenmesi yaklasik 50 bin Ermenistan yurttasinin Istanbul’da calismasi iki ulkeyi birbirine yaklastiriyor. Gecen ay ilk Turk turist kafilesini agirlayan ulkeyi gezmenin en guzel zamani yaz basi ve sonbahar. Gulin AKOZ / gulin@gulinakoz.com Vize icin internetten Ermeni konsoloslugunu aradim bulamadim. Ne adres ne de telefon. 15 dakika sonra nihayet farkina vardim diplomatik iliskinizin olmadigi ulkenin konsoloslugu tabii ki olmaz! Ama bunun bir avantaji var: Vizeyi sinir kapisinda alabiliyorsunuz. Basit bir form doldurup ucretini yatirdim ve ulkeye girdim. Ermeniler MO 2000’lerde Agri Dagi civarina yerlesmis. MO 94’de Kral Tigran sinirlari bin yildir degismeyen Ermeni kralligini alip imparatorluk macerasina girismis. Anadolu ve Mezopotamya’nin bir kismini fethetmis Karadeniz’den Akdeniz’e uzanan Gurcistan ve Suriye’nin bir kismini kapsayan en buyuk Ermeni kralligini kurmus. Bazi Ermeni ve Italyan arastirmacilara gore Tigran’in tacinin ustundeki kuyruklu bir yildiz sembolu Halley Kuyrukluyildizi’ni temsil ediyor. Milattan once 6 Agustos 87’de gunese cok yakin gecen Halley’i Tigran gormus. Bunu Krallarin Kralinin ihtisamli hukumdarligini baslatan yeni bir cagin isareti diye nitelendirmis. GERCEK ISMI HAYASTAN Ulkenin resmi dili Ermenicede Ermenistan’in adi Hayastan. Nufusun yuzde 90’ini olusturan etnik Ermeniler kendilerine Hay ulkelerine Hayk diyor. Efsaneye gore Hayk ve Bell Nuh’un soyundan gelen iki kahraman. Cogu hikáyede oldugu gibi burada da bir iyi bir kotu var. Kotu olan Bell Hayk’i oldurmek istiyor. Bunu duyan Hayk kabilesini topluyor ve daga cikiyor. Aralarinda buyuk bir carpisma yasaniyor ve sonunda Hayk Bell’i olduruyor. Bunun uzerine bu topraklara Hayastan yani Ermenistan deniyor. Tum Ermeniler Hayk’in soyundan gelme. Ancak bazen kendi cikarinin tersine is yapanlara Icinde biraz Bell var diyorlar. Ermenilerde kilise cok onemli. Hatta kendilerine evden once kilise yaptiklari soyleniyor. Kiliselerin buyuklugu onu yaptiran Ermeni kralinin veya yoneticisinin gucunun gostergesi. Ortacag Ermenistan’inda kiliselerin cogu yuksek rutbeli Ermeni feodal ailelerin mensuplarinca prensler generaller asiller ve esleri tarafindan yaptirilmis. Ermeni kadinlari etkiliymis. Ermeni Apostolik Kilisesi (veya Gregoryen Kilise) diger kiliselerden farkli. 5. yuzyilda alinan Kadikoy (Khalkedon) Konsili kararlarini benimsemeyerek ana cizgiden ayrilmis. Roma Imparatorlugu ve onun etkisinde kalanlar Noel’i 25 Aralik olarak kabul ederken Ermeni ve Suryaniler eski takvimde (6 Ocak) israr etmis. Gregoryen ismi 301’de ulkeye Hiristiyanligi getiren Aydinlatici Grigor’a atfen verilmis. Gregory kucuk bir cocukken Bizanslilarca esir alinip buyutulmus. Orada Hiristiyan olmus. Sonra da Ermenistan’a gelip yeni dini ogretmek icin vaazlar vermis ve Ermeni Krali Tirdat’in huzuruna cikmis. Kral eski tanrilara tapmadigi icin Grigor’u hapse attirmis. Tarantulalarla dolu derin bir kuyuda 13 yil gecirmis Gregory. Sonra bir gun Kral Tirdat hastalanmis. Doktorlar bu bilinmedik hastaligi sadece Grigor’un iyilestirebilecegini soylemis. Caresiz kral Grigor’u serbest birakmis ve gercekten de iyilesmis. Tabii bunun uzerine de kral ve onunla birlikte binlerce Ermeni Hiristiyan olmus. Nitekim resmi din olarak Hiristiyanligi kabul eden ilk ulke Ermenistan. Ikincisi Gurcistan. Pagan donemde Ermeni guzellik ve su tanricasi olan Astghik adina duzenlenen Vardavar festivali gunumuzde de suruyor. Temmuzda hasat zamaninin baslangicini ve koylulerin suya ihtiyacini kutlama amaciyla duzenleniyor. Ancak bugun tanrica ve dinle baglantisini hatirlayan kalmamis. Kizlar ve erkeklerin ellerinde bakir masrapalarla birbirlerinin ustune su dokerek yaptiklari kutlamalarda ozellikle cocuklar cok egleniyor. Subatta ise yuzyillardir kutlanan baska bir gelenek var. Nisanli ve bir seneden az evli kadinlarin ates ustunden atladigi Turndez. Once kiliseye gidiliyor kandil yakiliyor ve o kandillerle de disarida buyuk bir ates yakiliyor. Ates tehlikesini yitirdigi anda tum uygun kadinlar ve kizlar atesin ustunden atliyor. Inanca gore ates tum kotulugu kem gozleri yakiyor geriye evde basari ve mutluluk kaliyor. Ardindan diger kizlar ve erkekler de siraya dizilip atesin uzerinden atliyorlar. Kis vakti ates cabuk sondugunden mumkun oldugunca cok kere ustunden atlamak icin kosusturuyorlar. ALFABESI OZEL SESI TANIDIK Ermeni Alfabesini yaratan kisi Mesrop Masdots. Erivan’in en buyuk caddesi onun ismini tasiyor. Mashtots 400’lu yillarda Hiristiyanligi ogreten bir vaiz ve álim. Aslinda Masdots’tan once Ermenilerin yuzyillardir kullandiklari bir konusma dili varmis ama yazilari Yunanca ve Persce’ymis. Tarih ve gelenekler kusaktan kusaga aktarilarak korunuyormus. Bircok dil konusan Masdots yazili bir dile ve Ermeni harflerine ihtiyaclari olduguna karar vermis yillarini bir alfabe olusturmaya adamis. Konusma dilini yaziya cok iyi aktaracak ozel bir alfabe gelistirmis. 36 harflik bu alfabeye sonradan iki harf daha eklenmis. Yine bir hikáyeye gore Gurcu Krali bir Gurcu alfabesi olusturmasi icin Mesrop Masdots’u kacirmis. Masdots uc ay sure istemis. Bu arada da Gurcu Kralina siparisle harf yaratilamayacagini anlatmaya calismis ama Kral anlamamis. Masdots uc ay sonunda oldurulecegini biliyormus. Sure doldugunda elindeki kirmizi kadife torbadaki altin harfleri yere firlatmis ve Iste harfleriniz! demis. Tabii Gurcu Kral hangi harfi hangi sesle kullanacagini bilmiyormus. O da kendine gore belirlemis. Iste bu nedenledir ki Gurcu alfabesi Ermeni alfabesine benzer. Bana soracak olursaniz Ermenice ya tonlamasi ya da sesleri bakimindan Turkce’yi andiriyor. Sokakta yururken bircok kere Turkce konusuyorlar sanip kulak kesildim. MO 782’de Urartular tarafindan Erebuni ismiyle bir kale olarak kurulmus. Osmanli doneminde de Revan olarak anilmis. Kentin bugunku Yerevan adinin hikáyesi soyle: Nuh tufan sonrasi Yerevan tarafina dogru bakarken sel sulari cekilmis ve Agri Dagi’nin ustunde gemi gozukmus. Ermenice Ortaya cikti anlaminda Yerevants diye bagirmis. Erivan modern ve hayat dolu bir sehir. Her tarafta heykeller var cafeler dolu. Marriot Hotel’in bulundugu Cumhuriyet Meydani’na koca bir sahne kurmuslar. Yaz aksamlari konserler veriliyor. Etraf civil civil. Erivan’in Mavi Camisi 1765’te Erivan valisi Huseyin Ali Han’in emri uzerine insa edilmis. Caminin tam karsisindaki Kapalicarsi Istanbul’dakine cok benziyor. Erebuni Kalesi ise 3 bin yil sonra bir acik hava muzesi olarak hayata donmus. SEVAN DUNYANIN EN YUKSEK GOLLERINDEN Ermenistan’da Ermeni dusun dunyasinin kulturel mirasinin ve tarihinin ihtisamli ozelliklerini tasiyan bircok yapit gormek mumkun. Kutsal Echmiadzin Manastiri Ermeni Apostolik Kilisesi’nin merkezi. Her yedi senede bir ozel kutsama toreni yapiliyor dunyanin dort bir yanindan binlerce Ermeni buraya geliyor. 10-13. yy. ait Haghpat ve Sanahin anitlari ormanla kapli daglik bir arazide. UNESCO’nun Dunya Kultur Mirasi listesindeki bu eserler Erivan’dan 178 kilometre uzaktaki Alaverdi kasabasi civarinda. 1. yy’a ait Garni mimari kompleksi ise bir Helen kulturu ornegi. Burada Roma tarzi kraliyet banyolarinin kalintilarini gormek mumkun. Renkli taslarin dovulup harmanlanmasindan olusan mozaik yer dosemelerinde deniz tanrilari baliklar ve cesitli mitolojik figurler tasvir edilmis. Sevan Golu Transkafkasya’nin en buyuk golu. 1900 metre ile dunyanin en yuksek gollerinden. Sevan ismi Urartu kokenli ve goller ulkesi anlamina gelen Siuna’dan turetilmis. 1951’de baslatilan arkeolojik kazilarda golun tabaninda Bronz ve Demir Caglarina ait kaya resimleri kabartmalar heykeller disinda kale kalintilari gomut ve yerlesim yerleri bulunmus. Sevan Golu’nde yetisen iskhan (prens) baliginin kilosu 150 dolarmis! Sevan Nisanyan’in da dedigi gibi Tatli su baliginin nesi 150 dolar eder dogrusu anlamak zor. Ancak yiyenlerin soyledigine gore cok lezzetliymis. Istanbul - Erivan arasinda pazartesi ve persembe gunleri Armaniva Havayollari karsilikli ucus yapiyor. Ulkeyle ilgili Ingilizce ayrintili bilgiyi www.armeniainfo.am adresinden alabilirsiniz.