Arpat in sergisi 14 Haziran’a kadar Galatasaray’daki Karsi Sanat’ta.. Diyarbakir’da Kurtce adiyla Hancepek’te bes yila yakin calisti Mujgan Arpat. Sonunda ortaya Gavur Mahallesi:?Kalanlar/Gidenler’ fotograf sergisi cikti. Mahallenin 1915’te katledilen Ermeni sakinlerinin mirasindan kalanlar ve o tarihin yeni yorumu burada... Bes yila yayilan calismasiyla karsimizda Mujgan Arpat. Gavur Mahallesi: Kalanlar/Gidenler’ adli sergisiyle Diyarbakir’daki Gavur Mahallesi’ ya da Kurtce adiyla Hancepek Mahallesi’ndeki hayata odaklaniyor. 1 Haziran 1915’te 1060 Ermeni kadin ve erkek Diyarbakir Ovasi’nda katlediliyor Hancepek Mahallesi de oylece kalakaliyor. Bu yillar icinde talan edilmekten kurtulamayan mahallenin ne zamandir yeni sahipleri var; koyleri yakilip yikilmis evini barkini terk etmeye mahkûm olmus yoksul Kurtler yasiyor simdi mahallede. Arpat akillara ziyan yoksullugu ve yoksunlugu fotograf karelerine tasirken tarihle yuzlesmek gerektigini ustune basa basa soyluyor. 14 Haziran’a kadar Galatasaray’daki Karsi Sanat’ta acik kalacak serginin bir katalogu da basildi geliri Hrant Dink Vakfi’na bagislanacak. Arpat’la sohbetimize bu fotograflarin hikâyesine gecmeden Karin Karakasli’nin Hrant Dink’e armagan ettigi ve sergi katalogunda da yer alan Kirik Duven’ siirine kulak vermeli; belki de bu trajediyi en iyi bu dizeler ozetliyor: Vardirmayan yollara cikarken kafile/Ermeni usta kirik duveninin derdindeymis/Kolundan cekistirenlere inat/ Bozmamis istifini rivayete gore/ Ne yani biz gittik diye lazim olmayacak mi bu duven?’/Duveni onarmis da oyle yitmis bir colde’... Gavur Mahallesi’ne ilk gidisiniz nasil oldu? Migirdic Margosyan’in Gavur Mahallesi’ adli kitabini okuduktan sonra ilgimi cekti. Ilk gidisimde Gavur Mahallesi’ne degil Suryani Kilisesi’ne gittim. Orada kalan son uc Ermeni’yle tanistim; Bayzer Teyze Sarkis Amca ve Viktorya Teyze. Fotograf falan cekmedim tanisip sohbet ettim sadece. Ikinci gidisimde yavas yavas dolasmaya basladim ama bu sefer yolum direkt Gavur Mahallesi’ne dustu. Ilk Surp Giragos Kilisesi’ne gittim ve girer girmez sok oldum. Enkaz tavani cokmus bir iskeletin icine giriyorsunuz. Kilisenin hikâyesini de idealist rahip Dikran’dan dinledim. Nedir o hikâye? 1 Haziran 1915’te Gavur Mahallesi’ndeki Hiristiyanlar evlerinden alinip katlediliyor. Kiliseyi de 1960’a kadar askeri muhimmat deposu olarak kullaniyorlar. O zamanlar ahsap islemeli cok guzel bir tavani var kilisenin. 60’larda Sumerbank’a devrediliyor 80’e kadar yine depo olarak kullaniliyor. 80’lerde de Ermeni cemaatine teslim ediliyor. Istanbul’dan rahip geliyor 1986’ya kadar da ayinler devam ediyor. Ama tavan bakimsizliktan cokuyor. Askeri muhimmat deposu olarak kullanilirken pencereleri betonlarla ormusler butun o freskler falan da yok oluyor. 800 yillik bir kilise 1800’lerde restorasyon geciriyor. 86’da mahallede yasayan 22 Ermeni tavan cokunce arkadaki sapele tasiniyorlar ve orayi kucuk bir kiliseye ceviriyorlar. Hayranlikla bahsettiginiz Rahip Dikran da burada devreye giriyor oyle mi? Evet aslinda benim hikâyem de Dikran’la basladi. Dikran orada ayinler yapip cemaati toplamaya kiliseyi bagislarla ayakta tutmaya calisiyor. 2002’de o kucuk kiliseye hirsizlar girip talan ediyor. Ikinci ya da ucuncu gidisimdi bir oya isi bir Incil ve bir de kitapcik var her seyi alip goturuyorlar. Siralar dahi kalmiyor. Ondan sonra birileri gidip tekrar talan ediyor elektrik tesisatini caliyorlar. Kapkaranlik bir yer oluyor. Dikran pes edip donuyor cunku Vakiflar Yasasi’ndan dolayi kilisenin restore edilmesi koruma altina alinmasi butun ugraslarina ragmen olmuyor. Sonra onlardan geriye kalan talan edilen ve hikâyenin gelenler bolumunu olusturan Kurtler o enkazin uzerine yerlesiyor. Mesela o Giragos’un on tarafinda savas magduru bir aile yasiyor arka tarafinda baska bir aile; diger kiliselerde de oyle. Hancepek’te her an yeni bir sey kesfediyorsunuz; kucucuk disaridan cok da belli olmayan kapilarin ardinda muazzam bir Ermeni konagi var mesela. O evler Ermeni cemaatinin mallari. Bir gun bir evin kapisini caldim Kurt bir aile koyleri yakildigi icin Bingol’den gocmusler. Yasadiklari ev uc yil once olmus Ermeni Nermin Hanim’a ait. Kadinin nufus cuzdanini gosteriyorlar akrabalari Ermenistan’da yasiyormus ve oldugunu bile bilmiyorlarmis. Bu insanlar kira odemeden yasiyor orada oyle cok ev var ki boyle! Margosyan’in kitabinda anlattigiyla sizin karsilastiginiz mahallenin hissettirdigi ayni mi? O cocuklugunu yasadiklarini anlatiyor. Ben ofkeyle aci arasinda gidip geldim. Surekli bir talanla karsilasiyorsun ve bu talana devam ediliyor. Fotografci ofkelenir ofkelendikce de deklansore basar gosterir ama diger taraftan magdur insanlari gordukce kendimi gaddar hissettim. Cunku yasadiklari aciyi fotograflamaya calisiyorum. Margosyan’in kitabiyla bu gerceklk arasinda cok buyuk farklar var. Cok aci acimasiz. Mezarliga gittim yikik dokuk zaten talan edilmis her gidisimde bir seyler daha eksiliyor mezar tasi yok Nerede?’ diyorsunuz Calindi’ diyorlar. Surp Giragos Kilisesi’nde altarin onunde bir mozaik tas var ilk gittigimde saglamdi sonraki gidisimde kirilmis cunku altini aramislar. Aslinda cok basit kucucuk butcelerle koruma altina alinabilir. Her evi taniyorum hepsiyle uzun vakitler gecirdim avluda otururken 15-20 dakikada bir uzerinizden F-16 geciyor ben urkuyorum ama onlar alismis... Mahalle icine bomba atilmis acik hava muzesi gibi. Tavuklar horozlar dolasiyor; sutunlar islemeler sagda solda motifler... Hangi kapidan girseniz Ermenilere Suryanilere dair bir iz buluyorsunuz. Turkiye’de 2 bin 925 Ermeni yerlesimi yeri varmis. Hancepek ya da Gavur Mahallesi Ermeni izlerini en cok gordugumuz yer... Bugun orada yasayanlar icin gavur’un o mahallenin karsiligi ne? Mahallede tek gavur bile yasamiyor artik. Gavur dinsiz demek. Bana da cocukken gavur derlerdi! Bugun oraya Gavur Mahallesi denmiyor Kurtler Hancepek diyor. Hancepek gavurun Kurtcesi. Size neden gavur’ deniyordu? Annem Alman. Bir bucuk aylikken Almanya’ya gitmisim alti yasinda geldim 15 yasinda yine gittim. Kendimi bildim bile hep muhalif hareket icinde oldum. Babam TIP’li annem ozgurlukcu bir aileden geliyor. Annemin anne-babasi Nazi doneminde direnisci. Ispanya’ya kaciyorlar oradan Hollanda’ya sonra Almanya’ya donuyorlar. Ailemde insan haklarina insana bakis vardi zaten. O kulturu onlardan aldim. Sansim da iki kultur arasinda buyumek belki. Cocuklugum bazen oteki bazen de istisna olarak gecti. Turkiye’ye ilk kez alti yasimda geldim Turkce bilmiyordum ve hemen okula basladim. O zaman otekiydim birkac yil sonra Turkce’yi ogrenip derslerde basarili olunca cogunlugun icine katildim. Almanya’ya gittigimde de istisnaydim. Alman’dim ama ismim Turk’tu Turkiyeliydim fakat o Turkiyelilerden de degildim. Oradaki Turkiyelilerin icinde de istisnaydim ama. Sonra tekrar Istanbul’a geldim cogunluktan oldum. Boyle bir aile tarihine sahip biri olarak bu fotograflari cekmis olmak size ne katti? Bu calismaya hayatim diyorum. Gecmisimle varligimla her seyimi yansitiyor. Bir cocugum var ama simdi ikinci bir cocuk dogurmus gibi hissediyorum. Gecmisim politik birikimim ailem yani ben neysem onu yansittim. Fotografin sirf sanat adina cekilmesine inanmiyorum. Her fotografta o fotografciyi da goruruz. Bu sergideki tum fotograflari da boyle hissederek cektim. O ofke anlarini nasil bertaraf ettiniz? Ofke o zaten dort bucuk yilda sunu dusundum 1915 sonrasi bunlar kalmis. Inanilmaz bir sey bu kadar da olur mu el insaf! Avrupa’dan gelmisim orada kucucuk bir mozaigin bile ne kadar kiymetli oldugunu muzelerde nasil koruma altina alindigini biliyorum. Buradaysa butun o tarihin uzerinde tavuklar kosturuyor. Insanlari Siz ne yapiyorsunuz’ diye sarsmak istiyorum. Ikinci kilisenin arkasinda tandir yapiyorlar. Duvarlar yaniyor. Icimden Durun’ demek geliyor diyemiyorum o insanlar da savas magduru. Ekmek alamadigi icin tandir yapmak zorunda. Bitince haftalarca fotograflara bakmadim. Bu sergi yuzlestirecek mi? Ne soylersem soyleyeyim sahici olmaz. Turkiye’de yasayan her halkin kendisine gore bir acisi var. Bizi cok guzel bolmusler ve biz o bolunmuslugu surduyoruz. Ortaklasamiyoruz acili donemlerde birlikte oluyoruz ama sonra herkes kendi acisina gomuluyor. Bakiyoruz ama gormuyoruz gorelim artik konusalim. Fisildamayalim da ortaklasa konusalim. Gecmisi sorgulayalim ve ozur dilemeye baslayalim.