Ara Sarafyan benim simetrigim. Bendeniz nasil 1915 Tehciri denilen yuzkarasini teshir etmek yuzunden Turk milliyetcileri icin vatan hainiysem ve jenosit demedigim icin de Ermeni milliyetcileri icin inkarcinin onde gideniysem Ara biraderim de bu sifatlara capraz olarak sahip: 1915`i farkli acilardan arastirmaktaki israri yuzunden Ermeni diasporasi kendisini disliyor Turk milliyetcileri de kendisini kirnava gelip kizisan kediler gibi azan Turk dusmani Gomidas Enstitusu Genel Direktoru Ara Sarafyan diye aniyor (H. C. Guzel Radikal 27.04.08). (Sinif arkadasim Hasso! Senin kolen olurum! Bu yasimda bir kelime (kirnav) ogrettin bana. Ayintapca olmali). Sarafyan Istanbul IHD `nin cagrilisi olarak gecen hafta Bilgi Universitesi `nde 24 Nisan`i anlatti. Ayni gunlerde de Radikal`de H. C. Guzel soyle yazdi: `Tutuklananlar teror orgutlerine mensup kisilerdi. Doc . Yusuf Sarinay `a gore evlerinde orta capta bir askerî birligin donanimina yeterli silah bulundu. Ayas ve Cankiri `ya gonderildiler. Butceden tahsis edilen 2897 kurus odenekle kollarini sallayarak kisa bir sure yasadilar (Bedava Anadolu tatili.- B.O.). Buyuk cogunlugu iki hafta sonra serbest birakildi. Sadece 57 kisi Suriye `de Derzor`a gonderildi. Geri kalanlar affedildi. Meshur muzisyen Gomidas`in butun tutuklulugu Cankiri `da 13 gun zorunlu ikametten ibarettir. Tamami orgut mensubu olmasina ragmen hicbiri idam edilmedi.` Doc . Sarinay `a dayaniyor ama Sarinay bunlari nerede hangi tarihte ve hangi kaynaklardan yazmis belirtmiyor. TTK `dan Prof. Kemal Cicek ise Azeri Basin Ajansi `na demec verdi: `24 Nisan `da Tasnak Hincak Ramgavar ve baska terorist orgutlere mensup 556 ceteci Istanbul ve tasrada tutuklandi. Bunlarin cogu gonderildikleri yerde gunde bir kere polise gidip imza vererek serbest dolasti. Gercekler boyle olunca Ermeniler niye aniyor bu gunu? Cunku Dadrian boyle bir senaryo yaziyor. Tutuklananlardan biri de taninmis terorist Komitas .` Komitas ? Gomidas yerine boyle yazinca komitaciya yakin oluyor herhalde. Yâ hû bu adam Kutahya koylerinden bir Ermeni yetimi. Turkceden baska dil bilmiyor. Ermeniceyi ilahiyat okudugu Ecmiyazin`de ogrenmis. Rahip oluyor ama butun akli-fikri Ermeni turkulerini derleyip coksesli yapmakta. Onu da derleyip goturuyorlar. Sanatci oldugu icin ruhen nazik bir adam; aklini kaciriyor. Zaten bugun heykelinin bulundugu Paris `teki bir akil hastanesinde olecek. Oykusunu Markar Esayan `in Karsilasmasindan (Hayy Kitap ) okuyabilirsiniz. Bugun Ermeni kilisesinde kullanilan iki standarttan biri onun muzigi. Komitaci Komitas ha! Muzisyeni cildirttik bir de teroristti diyerek Ermenileri cildirtiyoruz. Hic kuskusuz 24 Nisan gecesi toplananlar arasinda komitacilara destek veren tehlikeli eshas da vardi. Ama soru su ki butun bu insanlar hangi mahkemelerde neyle suclandilar ve karar ne oldu? Bunlari Sarafyan `a Skype `tan telefon ederek sordum. Bundan sonrasi onun anlattiklaridir. Ne bir dava ne savunma Osmanli arsivlerinde bu insanlari suclayan herhangi bir belge yok. Prof. Mim Kemal Oke `ye gore Basbakanlik Arsivi `nde suclama kanitlari mevcut. 1990`larin basinda bu dosyayi iki ayri tarihte gormek istedim. Ikisinde de ici bostu. Yetkiliden galiba adi Sadi Bey `di ve ben isteyince sasirmisti icinde ozet de bulunan orijinal kapagin fotokopisini aldim. Anladigim kadariyla Prof. Oke dosyanin katalogdaki tanitimini gordu ve ozette ne diyorsa onu aktariyor. Kabaligi bir yana H. C. Guzel`in yazdiklari Prof. Cicek`e oranla daha bilgili (Ne de olsa Mulkiye murekkebi yalamis.- B.O.). Cicek Tasnak ile Ramgavar`in legal partiler oldugunu sakliyor (1913`de Ittihatcilar diktatorluklerini ilan edene kadar Tasnak koalisyon ortaklaridir.-B.O.). Tutuklananlarin hicbir bicimde mahkemeye cikarilmadiklarini hicbir bicimde savunmalarinin alinmadigini sakliyor. Dadrian `in tutuklanan sayisini fazla gosterdigini soyluyor ama bu sayilarin unlu bir Turk milliyetcisinin kitabindan alindigini sakliyor: Esat Uras . (Uras 1882 Amasya dogumlu Ittihatci . Iyi Ermenice biliyor. Mulkiye 1904 mezunu. Emniyet`in istihbaratinda calisiyor.-B.O.) Bendeki bilgiler ozellikle o gece goturulenlerden Rahip Krikoris Balakian`in aldigi notlardan ve topladiklarindan: 24 Nisan gecesi polis yaklasik 220 erkegi evlerinden topluyor ve Mehterhane `ye kapatiyor. Cogu unlu insanlar: Siyasi parti uyeleri aktivistler gazeteciler doktorlar ogretmenler tuccarlar ve sanatcilar. Ertesi gun Sarayburnu `ndan gemiyle Haydarpasa `ya oradan trenle Anadolu `ya. 27`sinde Sincankoy`e iniyorlar. Bir grup Ayas `a bir grup Cankiri `ya sevk. Durum biraz aydinlaniyor: a) 70 kadar olup da Ayas `a gonderilenler taninmis entelektueller. Bunlar hapse atiliyor baslarina silahli nobetci. b) 150 kadar olup da Ankara uzerinden arabalarla Cankiri `ya gonderilenler once askerî barakalara kapatiliyor sonra her gun imza vermek sartiyla sehre saliniyorlar. Akibetleri ne oldu? Herkesteki kanaat: Osmanli savasta Canakkale `de carpisiliyor bizim Muttefiklere sempati duydugumuz dusunuluyor potansiyel bir mazarrat gelmesin diye tedbir olarak toplatildik. Cogunun dedigi: Masumiyetimizi ispat kolay. Burada bir hata var ve yakinda ortaya cikar. Iclerinden bir kisminin korkusu: Isin icinde bir is var. Akibetleri soyle ozetlenebilir: 1) 20 kadari kimi buyukelcilerin torpiliyle Istanbul `a donebiliyor. 2) Yanlislikla tutuklanmis birkaci daha birakiliyor. Mucizevi durumlarda kurtulanlar da var. Mesela A. Andonian arabadan dusup bacagini kirdigi icin kafileden geri kaliyor kurtuluyor. 3) Ayas `a gonderilen 70 kadari daha sonra Suriye `deki toplama merkezi Derzor`a yollaniyor. Bunlarin Balakian listesinde adi bulunan 62`sinden 46`si ve listede adi olmayan daha 13 kisi sonucta olduruluyor. Yani 70 tutuklunun 58`i. Ama Derzor`a ulasanlarin kaydi Osmanli kaynaklarinda yok. 4) Cankiri `ya gonderilen 150 kadar tutukludan 81`i Haziran`da uc kafile halinde surgune yollaniyor. Bunlardan da haber alinmiyor. Oldurmeler uzerine cok az bilgi var. Yurume emri veriliyor ve bir daha ses yok. Taniel Varoujan ve Rupen Sevag`in dahil oldugu besli grubun jandarma nezaretinde gitmekteyken Tuney koyu yakinlarinda Kurt eskiyasi tarafindan olduruldugu kesin. Andonian `a gore 24 kisi de oldurulup Elmadag `a gomuluyor. Balakian Cankiri `dakilerin 69`unun adini veriyor ve 25`inin olduruldugunu soyluyor. Geri kalanlarin cogunun da olduruldugunu soyluyor ama isim vermiyor. Guzel ve Cicek Balakian`i arsivlerle curutebilirlerse tarihci olarak sevinirim. Mesela tutuklananlarin 1920`de hayatta olduklarini. En azindan Derzor`a vardiklarini. Yoksa onlari ciddiye alamam . Ama kendilerine bir ipucu vereyim belki yarari olur: 10 Mayis 1915`te Talat Pasa Ayas ve Cankiri `ya gonderilenlerin ismini unvanini isini adresini ve dogum yerini istiyor. Arsiv referansi: BOA .DH .Sfr .no.52/297. Sonuc Sozu tekrar bendeniz alayim. Bu kadarcigini bile 93 yil sonra ogrenebiliyoruz. Ustelik Guzel ve Cicek`in yazdiklari ile Sarafyan `in aktardiklari cok farkli. Gercek hangisi? Bilemem . Ama Sarafyan `in cok daha inandirici gozukmesinin yani sira bildigim iki sey var: 1) Bir gece yarisi evlerinden alinan bu insanlar mahkemeye verilmedi savunmalari alinmadi sonra buyuk cogunlugu kayboldu. H. C. Guzel cok hakli: Hicbiri idam edilmedi. 2) 1915`i yasamadim ama 12 Mart ve 12 Eylul `u doludizgin yasadim. Ikinciler birincinin kotu bir kopyasiydilar.