Ermenilerin Birinci Dunya Savasi ve isgal doneminde Anadolu daki nufus yogunlugunu lehlerine cevirmek icin Avrupa ve Amerika’dan gocu tesvik ettikleri ortaya cikti. Komitacilar bunun icin zengin Ermenilerden para da toplamis. 1915 tehcirini soykirim’ kabul ettirme ugruna yillarca her turlu imkâni ortaya koyan diaspora Ermenilerinin Anadolu’ya goc konusunda da ilginc bir orgutlenmeye giristigi ortaya cikti. Diaspora Ermenileri ozellikle Birinci Dunya Savasi sonrasi yillarda yurtdisindan Anadolu’ya Ermeni gocunu orgutlemis. Basbakanlik Osmanli Arsivi’nde ortaya cikarilan yeni belgelere gore Buyuk Ermenistan ideali icin ozellikle Avrupa’da ve Amerika’da orgutlenen siyasî partiler varlikli Ermenilerden para toplayarak Anadoluya goc icin propaganda faaliyetlerine de girismis. Amac Avrupa genelinde daginik hâldeki Ermenilerin Anadolu’ya yerlesmesini saglamaktir. Ermeni partilerinin cabalari kisa surede neticeye vermeye baslar. Bilhassa Amerika’dan Adana’ya yogun Ermeni gocu gerceklesir. Osmanli idarecileri hareketliligin farkindadir; ancak Birinci Dunya Savasi sonrasinin isgal sartlari sebebiyle dogrudan mudahale edemez. Yine de gelenler aslî vatanlarina donenler Osmanli ulkesinde yer degistirenler ve yurtdisindan goc edenler” diye tasnif edilerek bilgi edinmeye calisilir. Emlak ve arazi satin alip almadiklari ise ozellikle incelenir. Ancak savas sartlarinda saglikli tespit yapildigini soylemek mumkun degil. Zira cogu Ermeni baska baska isimlerle toprak sahibi olur. SAHIL KENTLERINE UYARI Aslinda gocle ilgili hazirliklarin temeli daha Birinci Dunya Savasi sirasinda atilir. O donemde Ingiliz pasaportu tasiyan Ermenilerin Isvicre’den Italya’ya gectigi ogrenilir. Seyahatlerin Ingilizlerin refakatinde gerceklestigini belirleyen devrin idarecileri Ermenilerin Yunanistan’a oradan da Osmanli sahillerine cikma ihtimali uzerinde durur. Isvicre Bern Buyukelciligi’nin gonderdigi istihbarat cercevesinde Aydin Adana Beyrut Trabzon Balikesir Izmit Bolu gibi denize kiyisi bulunan yerlerdeki yetkililer de dikkatli davranmalari icin uyarilir. Devrin Icisleri Bakani Talat Pasa’nin 5 Temmuz 1917 tarihli Aydin Adana Beyrut Haleb Trabzon vilayetleriyle Karesi Izmit Kudus Bolu ve Canik mutasarrifliklarina gonderdigi vesika bu hususa aciklik getiriyor. Pasa Ingiliz pasaportu tasiyan Ermenilerin Osmanli topraklarina cikma ihtimalinden bahisle gerekli tedbirlerin alinmasini emrediyor. NUFUS USTUNLUGU ICIN GOC PROPAGANDASI Birinci Dunya Savasi sonrasi Ermeni siyasî partileri Anadolu’ya yonelik hedef buyutur. Yurtdisindan Ermeni gocu saglamak icin Avrupa’daki Tasnaksutyun teskilatlari yardim ve tesvik kampanyalari duzenler. Ermeni Patrigi ve Ermeni Protestan Cemaati vekili de gocu tesvik eder. Istanbul ve diger vilayetlerdeki Ermeni zenginlerinden Ermeni devleti’ icin bagis alinmasi da istenir. Hedef 1 milyon lira toplamaktir. Tum bu faaliyetleri haber alan devrin emniyet genel mudurlugu (Polis Muduriyet-i Umumîyesi) 21 Mayis 1919 tarihli gizli’ ibareli belgeyle meseleyi Icisleri Bakanligi’na (Dahiliye Nezareti) bildirir. Mevzu Basbakanliga (Sadaret) tasinir. Devletin istihbarat calismalarina ragmen Ermeniler gocten vazgecmez. Emniyet’in 21 Mayis tarihli vesikasindan sadece 6 ay sonra bu sefer Icisleri Bakanligi Elazig Vilayeti’ni bu hususta uyarir. Idarecilerin elindeki bilgiler Ermenilerin Amerika’daki etkinligini gosterir. Buradaki Ermenilerin onemli kismi Anadolu’ya goc karari alip uygular. Adana Sivas ve cogunluk teskil etmedikleri yerlere hizli bir Ermeni akini baslar. Bakanlar Kurulu’nun (Meclis-i Vukela) Ermeni yer degistirmesinin engellenmesi”ni gerekli goren kararina ragmen idareciler gocu engelleyemez. Cunku savas sonrasi ulke isgal kuvvetlerinin denetimindedir.