Bu hafta sizlere muazzam bir Sivas kitabi tanitmadan once gecen haftaki yazimda siritan bir belirsizligi aydinlatmaliyim. Bu yazida Rifat Bali nin yazdigi Sarayin ve Cumhuriyetin Discibasisi Sami Gunzberg biyografisini anlatirken soyle bir kelam etmistim: Yalcin Kucuk eger bu kitabi eline gecirdiyse yandik demektir. Turkiye Cumhuriyeti nin aslinda bir Yahudi Cumhuriyeti olduguna dair basimiza yeni tezler musallat edecektir. Bu kelamdan sonra yaziya uzun bir alinti koymustum. Ancak bu alintinin kime ait oldugunu belirten cumleler sayfaya sigmamis. Simdi bu belirsizligi ortadan kaldirmak icin gecen haftaki yazimin bu bolumunun dogrusunu sunuyorum: ...Mesela Necip Fazil Kisakurek in discibasi Sami Gunzberg hakkinda yazdigi su satirlar Yalcin Kucuk icin cikis noktasi olabilir: Hahambasi Hayim Naum Amerika ya hareketinden evvel Beyoglu nda Tunel in yukarisinda Beneberit isimli Mason karargahinda tam bir Yahudi genelkurmayi olan bu yerde Alber Karasu Nesim Mazliya disci Sami Gunzberg fotografci Vaynberg gibi Turkiye deki gizli Yahudilik hukumetini temsil ve teskil eden insanlara karsi soyle demisti: Gayelerimizin ucu de istihsal olunmustur. Sira dorduncusune gelmistir. Bunun icin de en mukemmel bir firsat dogmustur. Iste Anadolu da milli bir Turk mukavemeti peydahlanmis ve ilk neticeyi almis bulunuyor. Bu hareketin basindaki zat bizim butun sahsi fikir ve temayullerini tanidigimiz bir kimsedir. Son derece ileri goruslu ananeye zit kafali bir zattir. Garp medeniyetine ruhen baglidir. Fevkalade tesir ve telkin kabiliyetindedir. Turk milleti gibi uysal bir kutleye her turlu yenilikleri kabul ettirecek bir sef olmak kabiliyeti yalniz bu zattadir. Iste bizim de planimiz simdi bu mustesna zata Islam birlik ve suurunu cozdurmek olmalidir. Bu Turkiye de din hakimiyet ve timsalini yiktirmak icin en bulunmaz tarihi firsat dakikasidir. Azasini teker teker saydigimiz ve bilahare rejimin fotografciligini oburu de rejim sefinin disciligini yapan iki malum sahisla beraber Yahudi meclisi bu fikirlere tamamen istirak etmis aralarinda gerekli butun planlar tesbit olunmus ve bunun uzerinedir ki Hayim Naum isimli zata Amerika seferi dusmustur. Gelelim Sivas kitabina. Ama ondan da once onun kanli tarihine. Zavalli Sivas 1071 e kadar Bizans sultasi altinda kucuk bir Ermeni Kralligayken; Selcuklular Danisment Turkmenleri Mogollar Karaman Turkleri isgalleriyle zayiflamis nihayet 1466 yilinda Fatih Sultan Mehmed tarafindan bir Osmanli kasabasi haline getirilmisti. Fatih in fethinden sonra Sivas tam dort asir surecek bir kis uykusuna yatti. Ta ki 19. yuzyilda tren dudukleriyle uyanmcaya kadar. Ankara dan Samsun ve Erzurum a uzanan tren yolu eger buradan gecmemis olsaydi muhtemelen Sivas bugun hâlâ uyuyor olacakti. Birinci Dunya Savasi sonrasi Imparatorluk cokunce Sivas Turk ulusal hareketinin strateji merkezi haline gelmisti. 1919 da Sivas artik Turk milliyetcilerinin Ankara dan onceki baskentiydi. Bu siralar Sivas ve civarinda yasayan her 100 kisiden 20 si Ermeni ydi. Tokatli Arsen Yarman in yayina hazirladigi Bogos Natanyan in yazdigi Sivas 1877 kitabi Cumhuriyet oncesine kadar bu topraklarda yasayan Ermenileri anlatiyor. Malumunuz 1839 da Tanzimat (modernlesme yeniden yapilanma) ilan edildiginde Osmanli tebaasinin Hiristiyan cemaatlarina bazi sozler verilmisti. Bunun uzerine mesela Ermeniler aralarinda toplanip bir Ermeni Nizamnamesi hazirlamislar ve bunu 1863 te Osmanli hukumetine de onaylatmislardi. 1875 yilina gelindiginde Ermeni Patrigi bakalim verilen sozlerin ne kadari fiiliyatta gercek oldu? diye bolgeye eli kalem tutan bazi papazlari teftise gondermisti. Tabii Osmanli makamlarinin izniyle. Bogos Natanyan bunlardan biri. Onu gorevlendiren kilise kendi de birdin adami oldugu icin Natanyan in verdigi bilgiler daha cok manastirlar kiliseler okullar tarikatlar hakkinda. Ancak o bununla da yetinmeyip yore sakinlerinden Rumlarin Yahudilerin ve Turklerin ahvalini de yazmis. Tekkeler camiler kaplicalar kopruler bolgenin golleri akar-sulari ve urunleriyle ticaret hayatini da anlatmis. Unlu simalari da ihmal etmemis. Oradan Tokat a Amasya ya ve Merzifon a gecmis. Kitabin ikinci bolumunde Ermeni Patrikhanesinin yine ayni amacla tasrada gorevlendirdigi bir baska papaz olan Toros Ahpar in gezi izlenimleri yer aliyor. Bu ilkine gore daha edebi bir adam Natanyan anlatiminda ne kadar res-miyse Ahpar o kadar oznel. Yolculuga hangi ruh haliyle basladigini anlatan su satirlari belki size bir fikir verebilir: 1 Mayis ti (1878) Oreste adli guzel gemi bizi kollarina alarak Karadeniz e dogru ucmaya basladi. Bahar essiz guzelligiyle Bogaz in yuzunu ve dudaklarini suslemisti. Gunes aydinlik ve yumusacikti ancak bunlar beni etkilemiyordu. Ben memleketimin gunesini ve baharini selamlamaya gidiyordum. Iste boyle papaz efendiler gitmisler gezmisler sonra da raporlarini sunmuslar. Amaclari neydi? Ermenilere sozverilen reformlarin uygulanip uygulanmadigini yerinde gormek. Bakalim verilen sozler ne kadar tutulmus: i.Tasrali Ermenilerin ozellikle koylulerin fikri aydinlanma ve ruhsal durumlari cok kotu ve karanlik icinde. 2.Tasranin derinliklerinde hak hukuk adalet gecerli degil. Halk kanunlari ve hak aramayi bilmiyor. Bu yuzden Ermeniler korkak olmus kendilerini soyanlarin elinde esir halde bulunuyorlar. 3.Tasrali Ermelerin maddi durumlari hic iyi degil gittikce daha da fakirlesiyorlar. Ahalinin bu durumu Protestan vaizlere iyi bir zemin hazirliyor. Bunlar durumdan istifade halkimizi dinimizden saptiriyorlar. Son soz olarak bu cok onemli kitabi biz Turklere ve Ermenice bilmeyen Ermenilere armagan eden Arsen Yarman dan da bahsetmeliyiz. Aslen Tokatli olup 1949 da Istanbul da dunyaya gelen Yarman ana ve devlet dilllerinden baska Italyanca ve Fransizca biliyor. 2001 e kadar isadami olan Yarman in bundan baska Osmanli Saglik Hizmetinde Ermeniler ve Sivasli Aziz Vlas adiyla iki kitabi daha bulunuyor. umitbayazoglu@birgun.net